6-mavzu. Qadimgi dunyo iqtisodiy g’oyalari. Mavzuning o’quv maqsadi

ANTIK DUNYo IQTISODIY QARAShLARI 
 
Miloddan avvalg’i VII-VI asrlarda polis (shahar) sistemasi shakllanib bo’lg’ach, qulchilik 
keng’ tus oladi, uruG’’chilik mulki xususiy mulkchilik tomonidan siqib chiqariladi, savdo, 
sudxurlik tez rivojlanadi. Solon (m.a. 640/635-559 yy.) islohotlari pul xo’jalig’ining’ afzallig’ini 
ko’rsatib berdi (m.a. 594 y.). Islohot tufayli qulni qarzg’a berish taqiqlandi. Afinada Perikl (m.a. 
444/443-429 yy.) tomonidan olib borilg’an ishlar muhim axamiyat kasb etdi. Qurilish, 
hunarmandchilik, savdo o’sdi. Shu davrda fuqarolar va fuqaro bo’lmag’an aholini bir-birig’a 
qarama-qarshi quyadig’an qonunlar qabul qilindi. Bu ishlar qullarni hunarmandchilik va savdo 
sohalarida beayov ekspluatastiya qilish, savdo va pul xo’jalig’ini rivojlantirish hisobig’a amalg’a 
oshirildi. 
Qulchilik o’z tabiatig’a ko’ra insong’a yot, u majburiylikni talab etg’an, oqibatda ma’lum 
davrdan inqirozg’a uchray boshlag’an. Shu davrda iqtisodiy G’’oyalar tobora reakstionlashib, 
davlatni, aristokratiyani himoya qilish, natural xo’jalikni yoqlash yo’lini tanlaydi, ya’ni sinfiy 
harakterg’a eg’a bo’la boradi. Bu yo’nalish Ksenofont (taxminan m.a. 430-354 yy.), Platon 
(Aflotun, taxminan m.a. 427-347 yy.), Aristotel (Arastu, m.a. 384-322 yy.)larning’ iqtisodiy 
qarashlarida yaqqol namoyon bo’ldi. 
«Ekonomiya» so’zi («oykonomiya»: - «oykos» - uy, xo’jalik va «nomos» - qonun, qoida) 
tom ma’noda uy xo’jalig’i to’G’’risida qoida mazmunig’a eg’a bo’lib, Ksenofontning’ maxsus 
asarining’ sarlavhasi bo’lg’an. 
ARAB VA G’ARBIY EVROPA DAVLATLARIDA FEODALIZM DAVRIDAG’I 
IQTISODIY G’’OYaLAR 
Sharq mamlakatlarida feodal munosabatlar III-VIII asrlarda shakllana boshladi. Bu erlarda 
pul, mehnat munosabatlari biroz eng’illashdi. Davlat xususiy eg’alik va foydalanish uchun er 
ajrata boshladi. Xususiy er eg’alig’ining’ turli shakllari saqlang’ani holda davlat asosiy va 
unumdor erning’ eg’asi sifatida, zarur paytda xususiy xo’jaliklarning’ barcha ishlarig’a bemalol 
aralashish, er solig’ini yiG’’ish huquqini yo’qotg’an emas. Shu sababli Sharqda «davlat 
feodalizmi»ning’ turli shakllari saqlandi va iqtisodiy qarashlarda ham o’z aksini topdi. Iklim va 
turar-joy sharoiti tufayli, bu erlarda dehqonchilik asosan sun’iy suG’’orish asosidag’ina olib 
borilishi mumkin edi (Farbiy Evropa bilan solishtiring’). Ba’zi olimlarning’ fikricha, Sharqda 
erg’a xususiy mulkchilikning’ yo’qlig’i va buning’ asosiy sababi sun’iy suG’’orish ekanlig’ini 
aytadi.