6-mavzu. Qadimgi dunyo iqtisodiy g’oyalari. Mavzuning o’quv maqsadi

ta’limotlar 
 
Mavzuning o’quv maqsadi: 
Quldorlik jamiyatining emirilish davrida arab davlatlaridagi iqtisodiy g‘oyayalar, g’arbiy 
Evropadagi iqtsiodiy g‘oyalarning asosoiy mohiyati, Qadimgi rus davlatidagi iqtisodiy g‘oyalar, o‘rta 
asr utopiyalari. 
Asosiy tushuncha va iboralar 
Kapitalning dastlabki to'planishi, Tsenziva, Savdo kengayishi, ilmiy inqilob, 
"Narxlar inqilobi",  
Asosiy savollar 
17.1. Quldorlik jamiyatining emirilish davrida arab davlatlaridagi iqtisodiy g‘oyayalar. 
17.2. G‘arbiy Evropadagi iqtsiodiy g‘oyalarning asosoiy mohiyati
17.3 Qadimgi rus davlatidagi iqtisodiy g‘oyalar 
17.4. O‘rta asr utopiyalari. 
Feodal jamiyat qa'rida kapitalistik munosabatlar tug'iladi va mustahkamlanadi, feodal 
tuzumining ziddiyatlarini aniq aniqlaydi. 
Kapitalning dastlabki to'planishi jarayonida dehqonlarning er va shaxsiy qaramlik tizimi 
tugatildi. Feodal yer egaligi kapitalistik mulkka aylandi. Bunday sharoitda davlatlarning iqtisodiy 
va siyosiy markazlashuvi jarayoni absolyutizm doirasida tugaydi. 
XVI-XVII asrlarda. Evropaning ilg'or mamlakatlarida texnologiya, ilmiy bilimlar sezilarli 
darajada rivojlandi, ishlab chiqarishda katta muvaffaqiyatlarga erishildi. 
Ishlab chiqarishning o'sishi, geografik kashfiyotlar savdo aloqalarining kengayishiga, ichki 
va tashqi bozorlarning o'sishiga, jahon bozorining paydo bo'lishiga olib keladi. 
Sanoat ishlab chiqarishida ham, qishloq xo'jaligida ham yangi turdagi korxonalar - 
yollanma mehnatdan foydalanadigan kapitalistik manufakturalar vujudga keladi. Bu davrda 
Gollandiya va Angliya sanoatni rivojlantirishning etakchilariga aylandi. 
Dehqonchilik Angliya, Gollandiya va Frantsiyaning shimoliga tarqaldi. Frantsiyaning ko'p 
qismida xoldinglarning feodal shakli saqlanib qoldi - tsenzura *; ulushchilik mamlakatning 
janubida ma'lum darajada rivojlangan. 
* Tsenziva (lotincha.) - o'rta asrlarda Frantsiyada zodagon bo'lmagan, asosan dehqonlar, 
merosxo'r er xoldingi. Aholini ro'yxatga olish (tsenzura) egasi har yili katta ro'yxatga olish (pul, 
kamroq tez -tez) va shtat - tal. 1793 yilda bekor qilingan 
Dastlabki kapital to'plash jarayoni 
Kapitalning dastlabki to'planishi deb ataladigan jarayonda feodal munosabatlarining yo'q 
qilinishi va kapitalistik ishlab chiqarish uslubining shakllanishi ancha tezlashdi. 
Birlamchi jamg'arma - bu to'g'ridan -to'g'ri ishlab chiqaruvchining ishlab chiqarish 
vositalaridan majburan ajralishining tarixiy jarayoni. Hamma joyda bu jarayonning asosi 
dehqonlarning yersizligi (eng to'liq shaklida Angliyada sodir bo'lgan), shuningdek, kichik shahar 
va qishloq hunarmandlarining vayron bo'lishi edi. 
Savdo kengayishi bilan ko'plab yangi tovarlarning paydo bo'lishi, ishlab chiqarish ishlab 
chiqarishining kengayishi, savdoni tashkil etishning yangi shakllari paydo bo'ldi. Evropada doimiy 
ishlaydigan bozor - birja paydo bo'ldi. 

---

Birja biznesining shakllanishi XIII asrga, Gollandiya va Italiyada pul ayirboshlari orqali 
etkazib berish uchun to'lov amalga oshirila boshlangan paytga to'g'ri keladi. "Birja" atamasining 
paydo bo'lishi uyi savdogarlarning doimiy yig'ilishlari bo'lgan Bryuggelik von der Berse oilasi 
bilan bog'liq. 
"Narxlar inqilobi" muhim ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarga olib keldi. U barcha Evropa 
mamlakatlariga va feodal jamiyat mulklarining iqtisodiy holatiga kuchli ta'sir ko'rsatdi. Dastlabki 
kapital to'planishining eng muhim manbaiga aylandi. 
Ispaniyada narxlarning oshishi tufayli ko'plab tovarlar raqobatbardosh bo'lib qoldi. Bu 
Ispaniyada sanoat va savdoning pasayishining sabablaridan biri edi. Shu bilan birga, "narx 
inqilobi" tufayli vositachilik savdosi bilan shug'ullanadigan Gollandiyalik savdogarlar sinfining 
yuksalishi yuz berdi. 
"Narxlar inqilobi" ba'zi mamlakatlarning sanoat rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatdi, ishlab 
chiqarish kapitalizmiga o'tishni tezlashtirdi. Ishchilarning haqiqiy ish haqi keskin pasayib ketdi, 
chunki uning nominal qiymati Angliyada atigi 30%ga, Frantsiyada esa 25%ga oshdi. 
Birinchi ilmiy inqilob. XVI-XVII asrlar. 
XVI-XVII asrlar fan taraqqiyotining eng muhim bosqichiga aylandi. Bunda 
rivojlanayotgan kapitalizm ehtiyojlari hal qiluvchi rol o'ynadi. Bu davrda diniy tafakkurning 
ustunligi buzildi va tajriba / tajriba etakchi tadqiqot usuli sifatida o'rnatildi, u kuzatuv bilan bir 
qatorda tanib bo'ladigan voqelik doirasini tubdan kengaytirdi. 
Bu vaqtda nazariy fikrlash tabiatning amaliy rivojlanishi bilan birlasha boshladi, bu 
fanning bilish qobiliyatini keskin oshirdi. XVI-XVII asrlarda sodir bo'lgan fanning bu chuqur 
o'zgarishi birinchi ilmiy inqilob deb hisoblanadi. U dunyoga G. Galiley, J. Bruno, I. Kepler, V. 
Xarvi, R. Dekart, X. Gyuygens, I. Nyuton, E. Torricelli va boshqa ismlarni berdi.