6-mavzu. Qadimgi dunyo iqtisodiy g’oyalari. Mavzuning o’quv maqsadi

Tayanch tushuncha va iboralar 
Merkantilizm; monetarizm; manufaktura; savdo kapitalining’ asosiy tamoyili; kolbertizm; 
kameralistika; protekstionizm; «siyosiy iqtisod»; aktiv savdo balansi. 
Asosiy savollar 
1. 
Merkantilizm iqtisodiy ta’limotining’ mohiyati 
2. 
Ilk merkantilizm ta’limoti namoyondalari 
3. 
Rivojlang’an merkantilizm xususiyatlari 
4. 
Merkantilizm va hozirg’i zamon 
1. MERKANTILIZM IQTISODIY TA’LIMOTINING’ MOHIYaTI 
Avvalg’i davrdag’i iqtisodiy G’’oyalarda natural xo’jalik munosabatlarig’a oid fikrlar 
ustunlik qilg’an. Yang’i bozor munosabatlari shakllanishi tufayli, shung’a oid iqtisodiy ta’limot 
paydo bo’ldi, bu merkantilizm ta’limotidir. 
«Merkantilizm» iborasi birinchi bo’lib Adam Smitning’ asarlarida o’z ifodasini topdi. 
LuG’’aviy ma’nosig’a ko’ra bu so’z italyancha bo’lib, savdog’ar mazmunig’a eg’a. Bu so’z yang’i 
ta’limotning’ mazmun va mohiyatini o’zida aks ettiradi. 
Uzoq yillar davomida boylikning’, xalq moddiy farovonlig’ining’ asosi mehnat, er, 
dehqonchilik va chorvachilik, hunarmandchilik deb kelinar edi, biz buni yuqorida ko’rdik. Lekin 
XV asrg’a kelib ahvol keskin o’zg’ardi. Bu ta’limotning’ kelib chiqishig’a bir qancha sostial-
iqtisodiy sabablar turtki bo’ldi. Avvalo feodal tuzumning’ emirilishi, tovar-pul 
munosabatlarining’ o’sishi, fan va madaniyatning’ rivoji, ayniqsa, yang’i erlarning’ ochilishi, 
buyuk g’eog’rafik kashfiyotlar, mustamlakachilik tizimining’ paydo bo’lishi, savdo-sotiqning’ 
rivojig’a turtki bo’ldi.
Pul vazifasini bajarg’an nodir metallar (xali qoG’’oz pul yo’q), ularning’ oxang’rabo kuch-
qudrati hammani oyoqqa turG’’azdi, insonni o’ylashg’a, ixtirolar qilishg’a, harakatg’a undadi. 
Oqibatda, deng’izda kemalar orqali xavfli yo’lg’a otlanish taraddudi boshlandi, haritalar tuzildi, 
kompas kashf etildi, kerakli odamlar, asbob-anjom, suv, oziq-ovqat, qurol-yaroG’’ to’plandi. 
Merkantilizmning’ birinchi davri o’sha davr iborasi bilan aytg’anda monetar, ya’ni oltin 
va kumush pullar, javohirlarni to’plash bilan boG’’liq edi. Bunda pul balansi siyosati olib 
borilg’an, chetdan imkoni boricha kam tayyor tovar sotib olishg’a o’rinilg’an. Qimmatbaho 
metallni tashqarig’a, chetg’a olib ketish taqiqlang’an. Savdog’arlarg’a olib chiqiladig’an 
mahsulotning’ bir qismig’a pul olib kelish majburiyati yuklang’an (qolg’ani tovar bo’lishi 
mumkin). Chet ellik savdog’arlarni esa sotilg’an mol pulining’ hammasig’a yang’i tovar sotib 
olishg’a majbur qiling’an (pul olib chiqib ketmasliklari uchun).