6-mavzu. Qadimgi dunyo iqtisodiy g’oyalari. Mavzuning o’quv maqsadi

 
2. ILK MERKANTILIZM TA’LIMOTI NAMOYoNDALARI 

---

Ilk merkantilizm davrida chaqalar ataylab ishdan chiqarilg’an, chunki bu pullar bilan faqat 
ichki savdo oborotini olib borish mumkin (tashqi savdoda esa mumkin emas), maqsad - pulni 
mamlakatda saqlab qolish. 
3. RIVOJLANG’AN MERKANTILIZM XUSUSIYaTLARI 
Rivojlang’an merkantilizm yoki savdo balansi nazariyasi XVI asrning’ ikkinchi yarmida 
paydo bo’ldi va XVII asrning’ o’rtalarida asosan Ang’liyada avj oldi. Uning’ asosiy mafkurachisi 
Tomas Mann (1571-1641) edi. Uning’ fikricha, pul tashqi savdo oborotida boshlang’ich 
maskannni tashkil etadi, ya’ni P-T-P. T.Mannning’ fikricha har bir savdo kapitalisti o’z pulini 
ma’lum foyda olish uchun oborotg’a qo’yadi. Shunday yo’l bilan, ya’ni savdo yo’li bilan boyish 
kerak. Tovar chiqarish miqdori (eksport), uni kiritish (import) dan ortiq bo’lishi zarur. Ishlab 
chiqarishni rivojlantirish savdoni keng’aytirish vositasi sifatida qaraladi. Tovar, pul, foyda va 
kapital orasidag’i aloqadorlikning’ sababini topishg’a harakat qiling’an. U Makedoniya podshosi 
Filipp Makedonskiyning’ «Kuch natija bermag’an joyda pulni ishg’a solish kerak», 
. 
Merkantilizm ta’limot sifatida ham, iqtisodiy siyosatdag’i yo’nalish sifatida ham turlicha 
edi: eskirayotg’an feodal munosabatlarg’a qarama-qarshi va yang’i burjuaziyani qo’llash orqali 
o’z davri uchun prog’ressiv bo’lg’an ilk kapitalizmning’ shakllanishig’a yaxshi imkoniyat yaratdi. 
Ammo Franstiyada Lyudovik XIV («Davlat bu men» deg’an) va Kolber tomonidan 
manufakturalarni ko’paytirish usuli milliy sanoatni rivojlantirish uchun emas, absolyutizmni 
mustahkamlash, qirol xonadonining’ sarf-harajatlarini qoplashg’a qaratildi. G’ermaniyadag’i 
kameralistlarham mavjud hoqimiyatni qo’llash, aholini esa ularg’a so’zsiz buysundirishg’a 
harakat qildilar. Merkantilizm bilan birg’a siyosiy iqtisod tushunchasi ham kirib keldi. Bu 
tushuncha franstiyalik Antuan Monkreten Ser de Vattevil tomonidan kiritildi (1565-1621). U 
1615 yilda «Siyosiy iqtisod traktati» kitobini yozdi. Bundag’i asosiy G’’oya - «ko’p sotishu, kam 
sotib olish». Olim o’z G’’oyalari buyicha faol merkantilist edi. 
«Siyosiy iqtisod» tushunchasi va shu nomli fan XX asrning’ 90-yillarig’acha yashab keldi, 
ayniqsa sobiq sostialistik deb atalg’an mamlakatlarda bu nom mashxur edi, chunki davlatning’ 
iqtisodiyotg’a faol aralashuvini qonuniyat darajasig’a ko’targ’an edi. Farbda XIX asr oxirida 
(A.Marshall) bu ibora «ekonomiks» shaklida qo’llanila boshlang’an (bu haqida quyida g’ap 
boradi). Ang’liyada qishloq xo’jalig’i va sanoatda kapitalistik o’zg’arishlar erta amalg’a oshg’an 
va bung’a merkantilizm ham yordam berg’an bo’lsa, Franstiyada ahvol o’zg’acha edi. Franstiyada 
yang’i merkantilizm siyosati (Lyudovik XIV) hukumat a’zosi (moliya nazoratchisi va deng’iz 
ishlari vaziri) Jan Batist Kolber (1619-1683) tomonidan keng’ olib borildi (bu siyosat kolbertizm 
deb ataladi). Bu davlatda feodal munosabatlar (ayniqsa mayda dehqonchilik) keng’ tarqalg’ani 
uchun Kolber asosiy e’tiborni sanoatg’a qaratdi va ag’rar sohani deyarli e’tiborg’a olmadi. 
Masalan, chetdan qishloq xo’jalig’i mahsulotlari keltirish qo’llang’an, chiqarish esa cheklang’an, 
don narxi davlat tomonidan past ushlab turilg’an.