6. Мавзу. Ташкилий хулқнинг мотивацион асослари

Моддий рағбатлантириш воситалари таркибига ташкилотда қўлланиладиган пул тўловларининг ҳамма турлари ва пулсиз моддий мукофотларнинг барча шакллари киритилади. Амалиётда моддий рағбатларнинг қуйидаги турлари:

• Моддий рағбатлантириш воситалари таркибига ташкилотда қўлланиладиган пул тўловларининг ҳамма турлари ва пулсиз моддий мукофотларнинг барча шакллари киритилади. Амалиётда моддий рағбатларнинг қуйидаги турлари:
• доимий ва ўзгарувчан иш ҳақи, қўшимча ҳақлар, устама ҳақлар, мукофотлар, бонуслар, қўшимча тўловлар, фойдадаги иштирок улуши, муддати кечиктирилган тўловлар, компания сармоясида ва мол-мулкидаги иштироки, ижтимоий имтиёзлар ва ижтимоий пакетлардан фойдаланилади

Булар орасида иш ҳақи алоҳида роль ўйнайди. Кўпчилик учун у асосий даромад манбаи, мехнат натижадорлигини бошқаришнинг кучли воситаси ҳисобланади. Меҳнат ҳақи ҳаражатлари қуйидагиларни ўз ичига олади:

• Булар орасида иш ҳақи алоҳида роль ўйнайди. Кўпчилик учун у асосий даромад манбаи, мехнат натижадорлигини бошқаришнинг кучли воситаси ҳисобланади. Меҳнат ҳақи ҳаражатлари қуйидагиларни ўз ичига олади:
• 1) асосий иш ҳақи – белгиланган меҳнат меъёрларига мувофиқ бажарилган иш учун тўловлар;
• 2) қўшимча иш ҳақи – белгиланган меъёрдан ташқари қилинган меҳнат учун, меҳнатдаги муваффақиятлар, ихтирочилик, алоҳида шароитларда қилинган меҳнат ва шу кабилар учун тўланган ҳақ;
• 3) бошқа рағбатлантириш ва компенсация тўловлари — йиллик иш якунлари юзасидан тўланадиган ҳақ, ижтимоий аҳвол учун мукофотлар, компенсация ҳамда бошқа тарздаги пул ва моддий тўловлар.

• Компаниялар мотивлаш тизимини фақат моддий қизиқтириш усулларини қўллаш асосида олиб бориши ўзининг ходимларга таъсир ўтказиш имкониятларини чеклаб қўйишини таъкидламоқ керак. Гап шундаки, ходимларнинг фаоллиги ва самарали меҳнат қилишдан узоқ муддат манфаатдорлиги кўп жиҳатдан номоддий қизиқтириш орқали келиб чиқадиган омиллар таъсирининг натижаси бўлади. Бу омиллар аксарият ҳолларда ходимга билвосита таъсир қилиш тусида бўлса ҳам, ҳар холда ходимларнинг меҳнатдан қаноат ҳосил қилиши ва компанияга яхши муносабатда бўлишини таъминлайди.