7-мавзу. Тафакк

Таснифлаш (туркумлаш, классификация) тушунчаларни бўлишнинг ўзига хос тури бўлиб, унда бўлиш изчиллик билан амалга оширилади ва бўлиш аъзоларининг ҳар бири яна бошқа бўлинмаларга ажратилади. Бунда бўлиш аъзоларининг ҳар бири бошқаларига нисбатан ўзининг аниқ ва қатъий ўрнига эга бўлади. Таснифлаш натижалари ҳар хил жадваллар, каталоглар ва шу кабиларда ўз аксини топади.
Таснифлаш предметларнинг муҳим белгисига кўра амалга оширилса, табиий таснифлаш дейилади. Табиий таснифлаш предметларнинг айрим муҳим хоссалари ҳақида фикр юритиш, қонуний боғланишларини аниқлаш имконини беради. Менделеев тузган кимѐвий элементларнинг даврий жадвали табиий таснифлашнинг классик намунасидир.

89

Таснифлашда ҳам тушунчани бўлиш қоидаларига амал қилиш зарур.Таснифлар билиш ва кундалик турмуш жараѐнида узоқ йиллар давомида ишлатилади, мавжуд билимларимизни тизимга солиш воситаси сифатида муҳим аҳамият касб этади.
Фикр юритишда тушунчалар билан боғлиқ хатоликлар. Фикрнинг тўғри қурилиши ва хатосиз, яъни чин бўлиши тушунчаларни ўз ўрнида, фақат бир маънода қўллашга боғлиқ. Тушунчаларни нотўғри қўллаш фикр мазмунининг ўзгариб кетишига ва турли мантиқий хатоларга олиб келади.
Қуйидаги холатларда тушунча нотўғри қўлланилган ҳисобланади:
1. Бир тушунча бир неча маънода қўлланилса (юлдуз- исм, машҳур инсон, коинотдаги жисм.)
2. Тушунча ўз маъносида қўлланилмаса (учар йигит, тулки- айѐр инсон)
3. Тушунчада предметга хос бўлмаган белгилар қайд этилса (жисмсиз жисм, темир одам, кулаѐтган фил, бир асрда уч юз йил яшаган одам).
4. Урғу нотўғри қўйилса ҳам тушунчанинг маъноси ўзгариб, фикрда ноаниқлик вужудга келади.