70. Elektromagnit maydondagi zaryad

94 . Zaryadlarning elektrostatik energiyasi
Madomiki, tinch turgan zaryadlar atrofida magnit maydon hosil bo‘lmasekan, bundayzaryadlarhosilqiladiganmaydonenergiyasifaqat elektr maydon energiyasiga teng bo‘ladi. Elektrostatik maydon ener-giyasi (4.53)

ga muvofiq quyidagicha yoziladi:

Bu energiyani uch xil talqin qilish mumkin.
Zaryadlar sistemasi bir necha bo‘laklardan iborat bo‘lsin deb faraz
qilamiz. Har bir qism hosil qilgan maydonlar yig‘indisi superpozitsiya prinsipiga asosan umumiy maydonga teng bo‘ladi. Ya’ni,

U vaqtda (5.56) ga muvofiq

Yoki

Bu yerda

Agar i = j bo‘lsa,

Bu energiya i- maydonning xususiy energiyasi deyiladi. bo‘lganda

Bu i- va j- maydonlarning o‘zaro ta’sir energiyasini aniqlaydi. (5.62) ifodani yozishda E_iE_j = E_jE_i ekanligini hisobga oldik.
Yuqoridagilardan ayonki xususiy energiya doimo musbat bo‘ladi. O‘zaro ta’sir energiyaning ishorasi esa E_i va E_j maydonlar orasidagi burchakka bog‘liq bo‘lib, musbat yoki manfiy bo‘lishi mumkin.
Shunday qilib, (5.56) bilan aniqlangan elektrostatik maydon ener-giyasi, (5.59) ga muvofiq, xususiy va o‘zaro ta’sir energiyalarning yig‘in-disidan iboratdir.
95. O‘zgarmas tezlik bilan tekis harakatlanayotgan zaryadning maydoni.
Maydon uchun almashtirish formulalarining tatbiqi sifatida rel-yativistik tezlik bilan tekis harakatlanayotgan zaryad maydonini aniq-laymiz. Zaryad bilan harakatlanayotgan K^′ sanoq sistemada magnit maydon nolga teng (A^′ = 0). Bu sistemada tinch turgan nuqtaviy zaryadning maydon potensiali


formula bilan aniqlanadi. Almashtirish formulalari (3.36) ga asosan laboratoriya sanoq sistemasida

Endiradius-vektorr ^′ niLorentzalmashtirishlariyordamidax, y, z orqa-li ifodalaymiz:

Bu ifodadagi asimmetriya harakat x o‘qi bo‘ylab bo‘layotgani bilan bog‘liq. Bunga asosan

Agar x = vt, y = 0, z = 0 nuqta t momentda zaryadning koordi-natalarini aniqlanadi.
Yoki vektor ko‘rinishda

Bu ifoda va (3.57) dan ko‘rinb turibdiki, tinch turgan zaryad may-donidan farqli ravishda tekis harakatdagi zaryadning elektr maydoni sferik simmetriyaga ega emas.