8-mavzu. Moddiy, mehnat haqi va ustama xarajatlari hisobi mavzu rejasi: Xarajatlar to‘g‘risida tushuncha

бўйича 
харажатлар
• Фавқулодда 
харажатлар
• Давр 
харажатлари 
• таннархига 
киритиладиган 
харажатлар
2010
9400
9600
9720

---

- ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo‘lgan mehnatga haq to‘lash xarajatlari; 
- ishlab chiqarishga tegishli bo‘lgan ijtimoiy sug‘urtaga ajratmalar; 
- asosiy fondlar va ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo‘lgan nomoddiy aktivlar 
amortizatsiyasi; 
ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo‘lgan boshqa xarajatlar. 
4.Egri va to‘g‘ri xarajatlar tarkibi hamda ularning hisobi. 
5. Mahsulot tannarxini kalkulyatsiya qilish usullari. 
Tashkilotning o‘zi tomonidan ishlab chiqariladigan (tayyorlanadigan) mahsulotning 
tannarxi deb ularning ishlab chiqarish tannarxi tan olinadi. Mahsulotning ishlab chiqarish 
tannarxiga ularni ishlab chiqarish bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan, ishlab chiqarish 
texnologiyasi va uni tashkil etish bilan shartlangan xarajatlar kiritiladi. Ularga quyidagilar 
tegishli bo‘ladi: bevosita va bilvosita moddiy xarajatlar, bevosita va bilvosita mehnat 
xarajatlari, ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo‘lgan boshqa bevosita va bilvosita 
xarajatlar. 
Эгри харажатлар
маҳсулотнинг айрим 
турлари таннархига 
тўғридан-тўғри, яъни 
бевосита ўтказиладиган 
харажатларга айтилади
Тўғри харажатлар
ҳисобот ойи давомида йиғиб-
тақсимловчи ҳисобварақларда 
ҳисобга олиниб, таннархни 
калькуляция қилишда, маҳсулотнинг 
айрим турлари таннархига бирон-
бир кўрсаткичга мутаносиб равишда 
тақсимлаш йўли билан қўшиладиган 
харажатларга айтилади.

---

Sotish xarajatlari, tashkilotni boshqarish bo‘yicha umumiy xarajatlar (ma’muriy 
xarajatlar), boshqa operatsion xarajatlar, moliyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlar va 
favqulodda zararlar mahsulot (ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarish tannarxiga kiritilmaydi.
Mahsulot (mahsulot (ishlar, xizmatlar)) tannarxini aniqlash usullari ularning turi, 
mahsulot ishlab chiqarish xili, uning murakkabligi, tugallanmagan ishlab chiqarish 
mavjudligi, ishlab chiqarish siklining davomiyligi, mahsulot nomenklaturasiga bog‘liqdir. 
Mahsulot (ishlar, xizmatlar) tannarxini aniqlashning asosiy usullari bo‘lib: oddiy, 
me’yoriy, buyurtma, bosqichli usullar hisoblanadi, savdo tashkilotlarida esa xarajatlarni 
inventar baholash usuli ham qo‘llaniladi.
Tannarxni aniqlashning oddiy usuli bir turdagi mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab 
chiqaradigan va yarim tayyor mahsulotlar va tugallanmagan ishlab chiqarishga ega 
bo‘lmagan tashkilotlarda qo‘llaniladi. Ushbu usul qo‘llanilganda hisobot davridagi barcha 
ishlab chiqarish xarajatlari barcha ishlab chiqarilgan mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) 
tannarxiga kiritiladi. Mahsulot (ishlar, xizmatlar) birligining tannarxi ishlab chiqarish 
xarajatlari summasini ishlab chiqarilgan mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) birliklarining 
umumiy miqdoriga bo‘lish yo‘li bilan hisoblab chiqariladi.
Tannarxni aniqlashning me’yoriy usuli xom ashyo, materiallar, mehnat va ishlab 
chiqarish quvvatidan foydalanishning belgilangan me’yorlari bo‘yicha xarajatlarni hisobga 
olishga asoslangan. Me’yornomalar vaqti-vaqti bilan tahlil qilib turiladi va zarur hollarda 
joriy shart-sharoitlarga muvofiq qaytadan ko‘rib chiqiladi. 
Tannarxni aniqlashning buyurtma usuli ishlab chiqarish xarajatlari mahsulot (ish, 
xizmat) (bir xildagi mahsulotlar guruhi)ga doir alohida buyurtmalar bo‘yicha 
identifikatsiyalanadigan va hisobga olinadigan yakka tartibda gi va mayda turkumli ishlab 
chiqarishga ega bo‘lgan tashkilotlarda qo‘llanadi. Buyurtmaning ob’ekti bo‘lib mahsulot 
(ish, xizmat), bir xildagi mahsulot (ish, xizmat)ning mayda turkumlari yoki ta’mirlash, 
montaj va eksperimental ishlar hisoblanadi. Ishlab chiqarish jarayoni uzoq davom etadigan 
yirik mahsulotlarni tayyorlashda buyurtmalar yaxlit mahsulotga emas, balki uning 
tugallangan konstruksiyalarga ega bo‘lgan alohida agregatlari, uzellariga berilishi 
mumkin. 
Tannarxni 
aniqlashning 
ushbu 
usulida 
barcha 
xarajatlar 
buyurtmaning 
yakunlanishiga qadar to‘laligicha tugallanmagan ishlab chiqarish deb hisoblanadi.