8-sinf O’zbekiston tarixi kitobidan majburiy tarix yo'nalishlari uchun maxsus qo’llanma

ukasi Abulfayzxon o'tqazildi.
****Taxtga o‘tqazilgan Abulfayzxon kundan kunga mamlakat hayotida nufuzi kuchayib borayotgan amirlar va zodagonlar qo’lidagi birqo‘g‘irchoqqa aylandi. Uning farmonlari saroy ostonasidan nariga o‘tmaydigan bo‘libqoldi. ****Abulfayzxon davrida o‘zbeklarning mang‘it qabilasidan chiqqan Muhammad Hakimbiy katta nufuzga ega
bo‘lib oldi. U barcha shahzodalar otaliqlarining boshlig‘i deb tan olindi.
****Boshqa qabilalar aslzodalari norozi bo‘ldi. Natijada, Shahrisabz hokimi, kenagas qabilasidan chiqqan
Ibrohimbiy Urgut va Miyonqol hokimlari bilan til biriktirib, Buxoro xonligidan mustaqil, poytaxti Samarqand
bo’lgan davlat tuzishga qaror qildi.
****1723-yilda Samarqandni egallab, kuyovi Rajab Sultonni taxtga o‘tqazdi. Ibrohimbiy o‘ziga „amir ulumaro“ (,,ulug‘ amir“) unvonini oldi.
****Abulfayzxon qo’zg’alonchilarga qarshi Muhammad Hakimbiy otaliq boshchiligidagi qo’shin yubordi
ammo Buxoro qo‘shinlari mag‘lubiyatga uchragan
****Ibrohimbiy va Rajab Sulton ko‘chmanchi qozoqlardan yordam so‘radilar. Ularga katta o‘ljalar va’da qildilar. **** Abulfayzxon barcha hodisalarga aybdor deb Muhammad Hakimbiyni Buxorodan chiqarib yuborishga qaror qildi. Hakimbiy Qarshiga hokim etib tayinlandi.


8-o’zbek 9-mavzu majburiylarga
****XVI asr boshlarida Shayboniyxonning harbiy yurishlari davomida Movarounnahr va Xorazmga 500-600
ming Dashti Qipchoq o‘zbeklari kirib kelgan.
****XVI asr boshlarida xonlik aholisi ko‘chib kelgan o'zbeklardan tashqari „turk chig‘atoy“ va tojiklardan iborat
bo‘lgan. Manbalarda XVII asr oxirlarida esa o‘zbek va tojiklardan iboratligi qayd etilgan.
****Xonlikda oliy davlat idorasi temuriylar davridagidek dargoh, ijro etuvchi hokimiyat esa avvalgidek devon (vazirlik) deb atalishda davom etdi. Unga devonbegi (Bosh vazir) rahbarlik qildi.
****Devonbegi, ayni paytda, davlatning moliya va xo‘jalik ishlarini ham boshqarardi.
**** Xon viloyatlarni shahzodalarga taqsimlab berar ekan, ularga ustoz, rahnamo etib o‘z nazoratchisini, ishongan kishisini tayinlagan. Bunday nazoratchi, ishonchli shaxs otaliq deb atalgan.
**** Parvonachi - vazifasi xon farmonlarini, rasmiy hujjatlarni mas’ul shaxslarga, ijrochilarga yetkazishdan
iborat bo‘lgan.
****Dodxoh mansabida ishlagan amaldor esa dargohga tushgan arizalarni qabul qilgan va ularga javob qaytargan. ****Ko‘kaldosh xon siyosatiga fuqarolarning munosabatini o‘rgangan va bu siyosatning daxlsizligini ta’minlagan. Bugungi kun voqeligi bilan aytganda, ko'kaldosh davlat xavfsizlik xizmati idorasi rahbari bo‘lgan. U nafaqat oddiy kishilarning, balki davlat amaldorlarining va hatto valiahdlarning ham hukmdorga nisbatan qiladigan munosabatiga javobgar bo‘lgan.
****Xon va shahzodalar o‘rtasidagi munosabatlar masalasi bilan xon yasovuli mansabida ishlagan amaldor
shug‘ullangan.
**** Eshikog'aboshi - dargoh xavfsizligi va unda o‘rnatilgan tartibga rioya qilinishi uchun javobgar edi.
**** Shayxulislom - shariat qonunlari bajarilishi ustidan nazoratni amalga oshirgan.
****Qozikalon (Bosh qozi) esa barcha bosqichlardagi sudlov ishlariga boshchilik qilgan.
****Muhtasib (rais) - mamlakatda jamoat tartibining saqlanishi, diniy marosim va amallarga rioya etilishi, bozorlarda narx-navo va tarozilarning to‘g‘riligi uchun mas’ul bo'lgan.
****Mehtar - zakot va boshqa tushumlaming zarur o‘rinlarda ishlatilishini nazorat qilardi.
**** Naqib unvoniga sazovor bo‘lgan shaxs xonning yaqin va ishonchli kishisi sanalgan. Ayni paytda, u davlat ichki va tashqi siyosati masalalarida xonning maslahatchisi ham hisoblangan. Zarur bo‘lganda elchilik vazifasini ham bajargan. (!!! Naqib unvon xolos mansab emas!!!)
****Shayboniylarda oliy hukmdorlik, ya’ni xonlik otadan bolaga emas, balki sulolaning yoshi eng katta
vakiliga o‘tgan. Xususan, Muhammad Shayboniyxondan keyin taxtga amakisi Ko‘chkunchixon o’tirgan
**** Ikkinchi yoshi katta - shayboniy Ko‘chkunchixonning ukasi Suyunchxo‘ja valiahd etib tayinlandi. Biroq u
Ko‘chkunchixondan avval vafot etganligi uchun xonlik taxtini egallash unga nasib etmadi. Ko’chkinchixon
vafotidan so’ng XVI asming 40-yillaridan boshlab o‘zaro nizolar oqibatida bu an’ana buzildi taxtga