9-topshiriq. Labaratoriya ishi №1. Kuchlanishi 1000 Vgacha bo’lgan sex elektr tarmoqlarida "faza nul" xalqasi qarshiligini tekshirish

ШМА da nul sim sifatida ko‘tarib turuvchi burchakli konstruksiya 1600A yoki ШМА ning himoya qoplamalari ustida maxsus Al tasma nul sim sifatida ishlatiladi. Nul simning o‘tkazuvchanligi faza simlarining o‘tkazuvchanligi kamida yarmiga teng bo‘lishi kerak.
ШМАda faza shinalari maxsus joylashtiriladi buning natijasida fazadan fazaga quvvat ko‘chishi effektining tasirini yo‘qaladi.

A’ B’ B’’ C’ C’’ A’’

Agar tok qiymati 1000 A ortiq bo‘lsa, uzib ketuvchi fazadan orqada qoluvchi fazaga quvvat ko‘chishi effekti yuzaga keladi. Bunga sabab turli fazalar shinalar orasidagi o‘zaro induktivlik ῳm borligidir. SHuning uchun fazalar toklarini tenglashtirish uchun fazalar shinasi yuqoridagidek joylashtiriladi.

III. I SH N I B A J A R I SH T A R T I B I

ШМА shinani o‘tkazgichning uzunligi 6 metrli to’g‘ri seksiyaning konstruksiyasi bilan tanishish. Bunda fazalarga tegishliy to‘gri to‘rtburchakli 6 ta shinaning seksiya ichida va uning ikki tomonidagi chiqish joylarida joylashuvi o‘rganiladi. Nul simi bo‘lgan seksiyaning pastdan 2 uchidagi o‘rnatilgan shinalarini izolyatsiyalari va bir-biriga yaqin joylashuviga ham e’tibor beriladi. SHinalarning uchlaridagi teshiklar seksiyalar bir biriga Voltlar yordamida ulash imkonini beradi.

ШРА ikkita 3 metrli to‘g‘ri seksiyalar va bitta burilish seksiyalardan iborat bo’lib . Ular o‘zaro boltlar yordamida biriktiriladi. Uchta faza uchun bir xil kesim yuzali alyuminiy shinalar korpus ichiga izolyatsiyalovchi elamentlar bilan maxkamlangan. Ketuvchi kabel ulanadigan, uchida eruvchan saqlagichlarning uch fazali guruxi o‘rnatilgan va uch qutbli rubilnik bo‘lgan quti bor. Bu quti korpusga qilingan tugunlar orqali shinalarga shtempelli ulanadi.


Kabel va simlarning markalarini va konstruktiyasini o‘rganish


I ISHNING MAQSADI

Kabel va simlarning markalarini va konstruksiyasini o‘rganish va markalarini va konstruktiv qismlarini o‘zaro bog‘langanini taxlil qilish ishning maqsadidir.

II NAZARIY QISM

Asosiy tok o‘tkazuvchi materiallar bo‘lgan kabel va simlarning tok o‘tkazuvchi simlari alyuminiydan (70%) va misdan yasaladi. Mis o‘tkazgichlar quyidagi xollarda ishlatiladi:

1).Elektr yoy pechlarining “qisqa tarmog‘i” ni bajarish uchun;
2).Trolley tok o‘tkazgichlari uchun;
3).V-I va V-Ia toifalaridagi portlash xavfi bor xonalar uchun;
4).220 kV va undan yuqori kuchlanishli podstansiyalarda ikkilamchi zanjirlar uchun;
5).Qizdirilgan va eritilgan (suyuq) metall tashuvchi ko‘prik kranlari uchun; po‘lat o‘tkazgichlar xozirgi vaqtda, yoyilishga chidamli bo‘lgani uchun, trolley liniyalarida ishlatiladi.
Tok o‘tkazgichlar uchun yuqori mustaxkamlikka ega bo‘lgan AM-31 markali alyuminiy qotishmasi ishlatiladi. Bu qotishmaning o‘tkazuvchanligi alyuminiydan 13%dan kam, ammo mexanik chidamliligi po‘latnikiga yaqin.
Simlar va kabellarning markalarini ko‘rib chiqamiz. Izolyasiyasi yo‘q simlar o‘tkazgich materialining birinchi xarfi bilan belgilanadi; M - mis, A - alyuminiy, C - po‘lat, AC - po‘latalyuminiy. Izolyasiyali simlar va kabellarning o‘zaro farqi - ularning konstruksion tuzilishidadir, kabelning, konstruksiyasi murakkabroq - izolyasiyasi ustidan turli himoya vositalari bor. Bularga kabel qobig‘i (obolochkasi), zirxi (bronya) va korroziyaga qarshi qoplamasi kiradi.
Izolyasiyali simlar va kabellarning konstruktiv elementlari ularning markalarida aks ettiriladi va markalar bo‘yicha kabel to‘g‘risida barcha asosiy ma’lumotlarni olish mumkin. Sim va kabellarning tok o‘tkazuvchi tomirlari quyidagicha markalanadi: misdan bo‘lsa, belgilanmaydi, alyuminiy tomir markaning boshida A xarfi bilan ko‘rsatiladi. Xuddi, shunga o‘xshash qog‘oz izolyasiyasi belgilanmaydi, rezina izolyasiya Р bilan, polivinil xlorid В bilan, polietilin П bilan belgilanadi.
Kabellarning qobig‘i - materialining 1 - xarfi bilan belgilanadi. С - qo‘rg‘oshin, A - alyuminiy, В - polivinilxlorid, Н - neyrit (yonmaydigan rezina); Г - xarfi bilan ingichka simchalardan to‘qilgan egiluvchan sim va qobig‘i yoki zirxi himoyalanmagan (yalang‘och) kabellar belgilanadi. Po‘lat tasmali zirx Б va po‘lat simli zirx П bilan belgilanadi.
Kichik “г” xarfi egiluvchan konstruksiyali kabeldagi gofrlangan qobiqni ko‘rsatadi.
Xozir ko‘p ishlatiladigan rezina izolyasiyali mis simlarning markalari quyidagilar. ПРГ - egiluvchan, ПРП - metall to‘qima qoplamali, ПРТО - po‘lat quvurlarda o‘tkazish uchun xuddi shunday, ammo alyuminiy sim - АПРТО, ПРЛ - laklangan, montaj uchun, ШРПА - shlangli, engil ko‘chma: Polivinilxlorid izolyasiyali simlar: ПВ, АПВ ; tyokis (yapaloq): ППВ, АППВ.
Kabellarning ko‘p uchraydigan markalari - СБ va АСБ: mis va alyuminiy tomirli, qog‘oz izolyasiyali, qo‘rg‘oshin qobiqli, po‘lat tasmadan zirxli, korroziyaga qarshi qoplamali; ПВГ va АПВГ - yuqoridagidek tomirli kabellar, ammo izolyasiyasi polietilendan, yalang‘och ; VBV - V-I va V-Ia xonalarida ishlatiladigan mis tomirli, qog‘oz izolyasiyali, polivinil xlorid qobiqli va zirxi ustidan yana polivinilxloriddan qo‘shimcha qoplamali kabel.
Nazorat kabellari markasi boshida K xarfi bilan boshlanadi. Masalan, КАБГ - mis tomirli, qog‘oz izolyasiyali, alyuminiy qobiqli, zarxli va yalang‘och nazorat kabeli.
Ma’lumotnomalarda kabellarning markalari va yotkazish usullari muhit sharoitiga bog‘liq xolda keltiriladi.
Korxona ichida elektr energiyasini tarqatish uchun kabellar va tok o‘tkazgichlar, ba’zan xavo liniyalarida xam ishlatiladi.
Elektr ta’minoti tizimlarida 6,10,20,35,110 va 220 kV li kabellar ishlatiladi. 6-10 kV kuchlanishlarda В-I va В-Ia sinfidagi RX xonalarda mis tomirli СБГ va СБГВ kabellari, qolgan xonalarda alyuminiy kabellar ishlatiladi. Qog‘oz izolyasiya oddiy kabel massasi bilan shimitilgan bo‘lsa, 100 metr oraliqda satxlar-ning farqi 15 metrdan ortmaydigan trassada yotqizili-shi kerak. Trassalarda qiyalik va vertikal (tik) uchastkalar ko‘p bo‘lsa, maxsus oqib tushmaydiydigan serezin massasi bilan shimitilgan qog‘oz izolyasiyali kabellar ishlatiladi. Uning markasiga С xarfi qo‘shiladi. Masalan: ССБГ. Undan tashqari kabel massasi kamroq shimitirilgan kabel xam yuqoridagi xol uchun ishlatiladi. Bunda markasi oxiriga В xarfi qo‘shiladi: ААБВ - qog‘oz izolyasiyali, alyuminiy tomirli va qobiqli, zirxli, korroziyaga qarshi qoplamali, vertikal o‘tkazish uchun chiqarilgan kabel.
20 kV va 35 kV kuchlanishli kabellar markasi: АОСБГ-faza tomirlari aloxida qo‘rg‘oshin qobiqli, АОСК-dumaloq po‘lat simlardan zirxli.
110 kV li kabellar yog‘ to‘ldirilgan, bir fazali bo‘lib, mis tomiri ichida yog‘ bosim ostida bo‘ladi. Mis tomir to‘g‘ri burchakli kesimli simlardan quvur qilib eshilgan bo‘lib, simlar orasidagi tirqish (zazor) dan yog‘ tashqarida o‘ralgan qog‘oz izolyasiyani yog‘lab turadi. Quyidagi markalari bor: МНСА-110-yog‘ to‘ldirilgan past bosimli (1kgs/sm² gacha ), МНСА-o‘rta bosimli (3kgs/sm² gacha)-asfalrt qoplamali bo‘lib, transheyada yotqiziladi.
Tunnellarda МСС, МССШв va МСАВ markali o‘rta bosimli kabellar ko‘proq ishlatiladi. Ular qo‘rg‘oshin qobiqda 120,150,185,240,300,400,500,625,800 mm² alyuminiy qobiqda 150,185,240,270 mm² li kesimlarga ega.
10.1-10.4 jadvallarda xozir iщlab chiqariladigan kabellar simlarning markalari, kesim izlari ishlatish soxalari va yotqizish usullari haqidagi ma’lumotlar keltirilgan.
1-jadval. Ochiq va izolyatsiyalangan simlarning markalari va tavsiflari

Simning | markasi	Nomi va konstruksiya si	Tomirlarning kesimi diapozonn, mm^2
А	Ochiq. sim, alyumnniydan tayyorlangan, ko‘p simli	16-625
АС	Ochiq sim, alyumnniydan, ko‘p simli, po‘lat o‘zagi ruxlangan simdan	16-400
АСУ	SHuning o‘zi	120—400
М	Ochiq sim, misdan tayyorlangan, 4,6 va 10 mm^2 kesimli, bir sim­li; 16 mm-^2 va undan yuqori kesimlisi, ko‘p simli	4—400
ПРГ	Mis tomirli egiluvchan sim, rezina izolyatsiyali, chiritmaydigan tarkib shimdirilgan eshilgan paxta ipidan o‘rami bor	0,75—400
ДПРГ	Egiluvchan sim, nkki tomirli, rezina nzolyasiyali, tarkib shim­dirilgan eshilgan paxta ipidan umumiy o‘rami bor	0,5—10'
ПРФ, АПРФ	Rezina izolyasiyali bir, ikki yoki uch tomirli ПРФ mis va АПРФ alyuminiy sim, rezina qo‘shib to‘qilgan mato bilan o‘ralgan va metal qobiq bilan qorejagan	1-4
ПРШП	Mis sim, rezina izolyatsiyali, rezina qo‘shib to‘qilgan mato bi­lan o‘ralgan, tomirlarining soni: 1—3 4—10 5—30	1-95 1—10 1-2,5
ПРТО	Mis sim, rezina izolyatsiyali, tarkio shimdirilgan eshilgan paxta ipi o‘ralgan	1-200
АПРТО ПВ	SHuning o‘zi, faqat alyuminiy sim Bir tomirli, polivinilxlorid izolyasiyaln, mis sim	2,5—400 0,75-95
ППВ	Mis sim, yassi egilmaydigan, ikkita yoki uchta tomirli parallel yotqizilgan, polivinilxlorid plastika bilan ajratilgan	0,75—2,5
ппгв	SHuning o‘zi, mis tomirli, egiluvchan	0,75—2,5
АППВ	SHuning o‘zi, faqat alyuminiy tomirli	2,5-6
АПВ	Polivinilxlorid nzolyasiyali alyuminiy sim	2,5—120

2.j a dva l. Ochiq va izolyatsiyalangan simlarning ishlatilish sohalari va yotqizish usullari

Simning markasi	Asosny ishlatilish sohasi	Yotqizish usuli
М, А, АС АСУ	Kuchlanishi 100 V gacha va undan yuqori liniyalarida	Tayanchlarda yoki po‘lat konstruksiyalarda mahkamlangan izolyatorlarda
ПР, АПР	Xonalar ichida va binolar tashqarisida yoritish va kuch tarmoqlarnda, yong‘in chiqishi jihatidan xavfli bo‘lgan xona­larda, ikkilamchi zanjirlarda	Izolyatsion naychalarda, izolyator­larda va klitslarda, metall va beton yuzalarda (simlar tagiga izolyatsion materiallar qo‘yib)
ПРГ	Binolarning ichida va tashqarisida elektr mashinalari, apparatlari в;^1, asboblarni ulashda, simlarng devorlarda yotqizishda	Metall shlanglarda
ПВ, АПВ	Atrof muhit harorati 40 °С dan yuqori bo’lmaganda xonalar ichidagi yoritish va kuch tarmoqlarnda (mineral kislota va inshoatrlarning buglari bo‘lgan quruq, zax va o‘ta zax xonalarda), yoritish shitlari, ishga tushirish yashiklari, ikkilamchi zanjirlarning yopiq shkaflarida	Simlarning tagiga izolyasion mate­rial qo‘yib metall va naychalarda, izolyatorlarda va klitslarda
ПГВ ПРТО, АПРТО	Yoritish va kuch tarmoqlarnda, ikkilamchi zanjirlarda, moy va emulsiya mavjud bo‘lgan stanoklar va mexannzmlar bo‘ylab snmlarni yotqizishda	Naychalarda va metall shlanglarda
	Portlash xavfi bo‘lgan xonalarda ma­shina, agregat va kranlarning titrab ishlovchi yuzalari bo‘ylab va trubaprovodlarni ochish qiyin bo‘lgan hollarda (masalan, badiiy qoplamalar tagidan o‘tkazilgan trubalar) yoritish va kuch tarmoqlarnda, ikkilamchi zanjirlarda	Po‘lat naychalarda va metall shlang­larda
ПРП, ПРШП	Simlarga mexanik ta’sir mavjud bo‘lgan va moy hamda emulsiyalar ta’sir etmaydigan stanok va mexanizmlarning elektr o‘tkazuvchi simlarida, yoritish va kuch tarmoqlarida, ikkilamchi zanjirlarda	• Skobalar bilan mahkamlab ochiq holda
ПРФ, АПРФ	Simga engil mexanik ta’sir mavjud bo‘lgan quruq xonalarda (masalan, zina bo‘lmalarida elektr o‘tkazuvchi simlar) yoritish va kuch tarmoqlari, shuningdek arxitektura mulohazalariga ko‘ra simlarni bilinmaydigan qilib ochiq o‘tkazish lozim bo‘lgan hollarda (klublar, kino, teatrlar, muzeylar va va h.k)	SHuning o‘zi
АР, АРД	Simlardan egiluvchanlik talab qilinmaydigan hollarda tomirlar orasidagi kuchlanish 220 V gacha bo‘lganda quruq xonalarda yoritish armaturalarnni zaryadlashda	Yoritish armaturalarnning ichidan va ustidan
ДПРГ	Agar simlar egiluvchan bo‘lsa binolardan tashqarida va zax xonalarda kuchla­nish 220 V gacha bo‘lganda yoritish armaturalarini zaryadlashda	Yoritish armaturalari ichidan
ППВ, АППВ	Tarmoq kuchlanishi 500 V gacha bo’lganda quruq va zax xonalar ichida devorlar va shiplardan yoritish elektr simlarini o‘tkazishda	Mixlar yoki skobalar bilan mahkamlab ochiq holda
АППВС	Tarmoq kuchlanishi 660 V bo‘lganda quruq va zax xonalarda elektr toki o‘tkazishda	Suvoqlar tagidan yopiq holda

3- j a d v a l. Tarkib shimdirilgan qog‘oz izolyatsiyali kuch kabellarining markalari ishlatilish soxalarn va yotqizish shartlari

Kabellar markasn	Yotqizish turi va atrof muxit xarakteri	Yotqizish shartlari
АСБ, СБ, АБ, ААБ	Yyerda (transheyada) va mexanik shikastlanishlar ehtimoli bo‘lganda binodan tashqarida devorlar bo‘ylab	Kabelga ancha katta cho‘zuvchi kuchlar ta’sir etmaydi
СК, СП	SHuning o‘zi	Kabelga ancha katta chuzuvchi kuchlar ta’sir etishn mumkin (masalan, kat­ta kiyaliklar, jarlar va sh. u.)
АСБГ, СВГ, ААБГ, АБГ	Normal muhitli xonalarda shuningdek, yer tagidagi suvlar ustida yoki tagida bo‘lgan quruq va zax kanallar va tunellarda hamda ularga yer osti suvlari tushishi mumkin bo‘lganda	Kabelga katta cho‘zuvchi kuchlar ta’­sir etmaydi va mexanik xavfi yo‘q
АГ, ААГ	Normal muhitli xonalarda va tunellarda	Devorlar va shiplarda ochiq, hamda shuningdek agar kabelga katta chuzuv­chi kuchlar ta’sir etmasa qo‘zg‘almas mexanizmlarda
АСГ, СГ, СБГ, СА	Kabel qobig‘ining buzilishnga ta’sir etuvchi bug‘lar, gazlar va kislotalar, va portlash xavfi bo‘lmagan sharoitda zax xonalarda, va tunellarda	Devorlar, shiplar bo‘ylab ochiq holda, konstruksiyalarda
АБ АБГ	Ko‘rg‘oshin qobiqni yemiradigan achchiq bug‘lar, gazlar va kiglotalar mavjud bo’lgan xonalar va tunellarda	Devorlar va shiplar, kanallar, stanoklar va titrab ishlovchi mexanizmlarda ochiq_xolda
СГТ, kabelь qis-mining uzunligi 50 m gacha boʼl ganda СГ markalisini ham ishlatish mumkin	Kanalizatsiya bloklarida	Asbestsement trubalarga tortilgan holda yoki ko‘p kanalli blokli plitalar ichida
АСБВ, АСБВГ, АОСБВ, СБВ, СБГВ, ОСБВ, ААБВ, АБВ, АОБВ	Kabel trassasining vertikal va juda qiya kismlarida	Yuzalarining farqi 50 m gacha bo‘lganda kabellarni oraliqlarda mahkamlash sharti bnlan
АШВ, ААШВ	Xonalar ichida, tunellarda, kanallarda va qisman yerda, yer osti suvlarining tagida va ustida	Kabelga cho‘zuvchi kuchlar ta’sir qilmaydigapn sharoitda
АСБ, СБ, АБ, ААБ
СК, СП	Yotqizish turi va atrof muxit xarakteri	Yotqizish shartlari
АСБГ, СВГ, ААБГ, АБГ	Normal muhitli yopiq xonalarda	Ochiq holda quruq va zax kanallarda, tunellarda, devorlar va shiplar­da, stanoklarda va qo‘zg‘almas mexa­nizmlarda
АГ, ААГ	Zax va o‘ta zax xonalarda	Ochiq, holda tashqi kanallarda, devorlarda va shiplarda, xonalar ichidagi kanallarda