А. Э. Тангиров бизнес ижроси ва

Бизнес 
жараёнларини 
бошқариш 
самарадорлигини 
баҳолаш босқичлари: 
1. Корхона ишини тартибга солувчи маълумотларни таҳлил 
қилиш (бизнес-жараён схемаларини, матн тавсифларини, ҳужжатлар 
шаклларини ўрганиш), бизнес-жараёнининг айрим параметрлари 
учун миқдорий қийматларни аниқлаш. 
2. Параметрларнинг керакли миқдорий қийматларини аниқлаш 
учун бизнес-жараён модели диаграммаларини визуал таҳлил қилиш. 
3.Бизнес-жараёнларнинг самарадорлигини баҳолаш учун 
фойдаланиладиган миқдорий кўрсаткичлар тизимини аниқлаш ва 
уларнинг параметрлари қийматларини ҳисоблаш. 
4.Бизнес-жараёнларни 
бошқариш 
самарадорлиги 
коэффициентларининг олинган қийматларини таҳлил қилиш 
(ҳақиқий қийматни норматив билан таққослаш). 

---

67 
5. Бизнес-жараёнларини бошқариш самарадорлиги тўғрисида 
хулосаларни шакллантириш. 
Бизнес 
жараёнларини 
бошқариш 
самарадорлигини 
баҳолашнинг миқдорий кўрсаткичлари қуйидагиларни ўз ичига 
олади: 
1. Мураккаблик коэффициенти (Км
1
) жараён моделининг 
бўлиниш(парчаланиш) даражалари сонининг жараён нусхалари 
йиғиндисига нисбати сифатида аниқланади. Ушбу кўрсаткич бизнес-
жараён модели даражаларининг жараён нусхалари сонига нисбатини 
кўрсатади. 
Мураккаблик 
кўрсаткичи 
бизнес-жараёнларининг 
иерархик тузилиши қанчалик мураккаб эканлигини аниқлайди. 
1. Жараён 
коэффициенти 
(Кж) 
бизнес-жараёнлардаги 
“танаффуслар” сонининг (бизнес-жараён инстанциялари ўртасида 
сабабий боғлиқликнинг йўқлиги) жараён синфлари йиғиндисига 
нисбати сифатида аниқланади. Ушбу кўрсаткич бизнес-жараёнини 
жараён ёки муаммоли (муҳим - ишлаб чиқилган, муҳим 
элементлардан бошлаб (ташкилий тузилма бўлинмалари ва 
бошқалар) тавсифлайди. Агар коэффициентнинг қиймати моделнинг 
жараён хусусиятини кўрсатадиган бўлса, бу моделнинг барча 
нусхалари 
сабаб-оқибат 
муносабатлари 
билан 
ўзаро 
боғланганлигини ва горизонтал равишда бирлаштирилганлигини 
англатади. 
3. Бошқариш коэффициенти (Кб) - бизнес-жараён синфлари 
сонининг жараён эгалари (Жэ) сонига нисбати сифатида аниқланади. 
У қўшма корхонани уларга тегишли ва бошқариладиган бизнес-
жараёнларни бошқариш самарадорлигини тавсифлайди. 
4. Ресурс сиғими коэффициенти (Кр) - фойдаланилган 
ресурслар миқдорининг бизнес-жараёнларнинг "чиқишлари" сонига 
(жараён инстанциялари натижалари) нисбати сифатида аниқланади. 
Ресурс сиғими кўрсаткичи маълум бир бизнес-жараёнида ресурслар 
қанчалик самарали ишлатилишини кўрсатади. Ресурслар сонининг 
бизнес-жараёнлари синфларида мавжуд натижалар йиғиндисига 
нисбати ресурслардан самарали (ёки самарасиз) фойдаланишни 
кўрсатади. 
5. Тартибга солиш коэффициенти (Ктс) - мавжуд меъёрий 
ҳужжатлар сонининг бизнес-жараён синфлари сонига нисбати 
сифатида аниқланади. Ушбу кўрсаткич таҳлил қилинадиган бизнес-
жараёнларини тартибга солиш даражасини кўрсатади. Назорат 
қилиш қобилияти кўрсаткичи ўрганилаётган бизнес-жараёнини 

---

68 
тартибга солувчи ёки тартибга солинмаганлигини тавсифлайди. 
Берилган кўрсаткичлар бўйича бизнес-жараёнларни бошқариш 
самарадорлигини баҳолаш учун IDEF ва DFD моделлаштириш 
стандартлари ёрдамида бизнес-жараёнларнинг икки гуруҳининг 
моделлари ишлаб чиқилади, яъни. Бизнес-жараёнларини таркибий 
таҳлил қилиш ва лойиҳалаш методологияси қўлланилади, бу 
қуйидаги омиллар билан боғлиқ: 
1)бизнес-жараёнларини таркибий таҳлил қилиш ва лойиҳалаш 
методологияси асосий хусусиятга эга - у моделлаштиришнинг 
иерархик тузилиши билан тавсифланади, яъни жараён модели 
иерархиясининг чуқурлиги кўрсаткичи ҳисобга олади. 
2) моделлаштириш методологияси манба ва назорат ҳаракати 
каби изоляция қилинган, танланган элементларга эга, яъни. бизнес-
жараён диаграммасини таҳлил қилишда сиз ушбу бизнес-жараён 
элементларини аниқлашингиз ва кейин миқдорини аниқлашингиз 
мумкин. Бу бизнес- жараёнларининг самарадорлигини ҳисоблаш 
учун айниқса муҳимдир, чунки иккита кўрсаткич (ресурслар ва 
бошқарув таъсири) миқдорий қийматдан фойдаланади. 
3) моделлаштиришнинг асосий элементларидан бири бу жараён 
эгаси бўлиб, у ўзига бўйсунувчи бизнес-жараён синфининг 
самарадорлиги тўғрисида хулоса чиқариши мумкин.