A k a d e m I y a kriminalistik taktika

3-§. Telefondagi va boshqa so‘zlashuvlarni eshitish natijasida olingan 
axborotning taktik jihatdan ishlatilishi 
 
Tergov  amaliyoti  shuni  ko‘rsatadiki,  jinoyatchilar  ko‘pgina  og‘ir 
jinoyatlarni  (tamagirlik,  o‘ldirish  bilan  qo‘rqitish,  hayot  uchun  xavfli 
bo‘lgan  badanga  og‘ir  shikast  yetkazish  va  shu  kabilarni)  guvohsiz 
sharoitlarda  sodir  etishadi,  trasologik  jihatdan  kam  iz  qoldirib,  jinoyat 
oqibatlarini yashirishga harakat qilishadi. Shu bois, tergovchilar ko‘pincha 
to‘liq dalillar yig‘indisiga ega bo‘lmasdan jinoyatni sodir etgan shaxslarni 
fosh qilishda katta qiyinchiliklarni boshdan o‘tkazadilar. Shunga asosan, 
telefondagi  va  boshqa  so‘zlashuvlarni  eshitish  jarayonida  olingan 
axborot ushbu jinoyatlarni ochishda bevosita yordam beradi. 

 
197 
Telefondagi  va  boshqa  so‘zlashuvlarni  eshitish  harakati  natijasida 
olingan  fonogramma  hamda  protsessual  jihatdan  daliliy  ashyo  sifatida 
tan  olingan  so‘zlashuvlarning  mazmuni  taktik  jihatdan  quyidagi 
yo‘nalishlarda ishlatilishi mumkin: 
–  jinoyat  ishi  bo‘yicha  asoslangan  tipik,  qidiruv  va  boshqa 
tusmollarni  ishlab  chiqish  va  tergovning  kelgusi  yo‘nalishlarini 
belgilashda; 
–  telefon  so‘zlashuvlarini  eshitish  natijasida  olingan  ma’lumotga 
ko‘ra muayyan tergov harakati yoki harakatlarini o‘tkazishda; 
–  tergov  harakatlari  va  tezkor-qidiruv  choralariga  tayyorgarlik 
ko‘rishda; 
–  fonogramma  ishlatilgan  tergov  harakatiga  va  uning  natijalariga 
baho berishda. 
Taktik  jihatdan  tergovchi  telefondagi  va  boshqa  so‘zlashuvlarni 
eshitish  natijasida  olingan  jinoyat  to‘g‘risidagi  yoki  jinoyatchi 
to‘g‘risidagi  axborotdan  shu  zahotiyoq  yangi  asoslangan  tusmollarni 
tuzish  maqsadida  foydalaniladi.  Bu  esa  tergov  qilish  yo‘nalishiga  va 
tergov rejasiga ma’lum darajada o‘zgarishlar kiritishi mumkin. 
Olingan  axborotni  taktik  jihatdan  tahlil  qilib,  tergovchi  uni 
jinoyatni  tergov  qilishda  ishlatishga  qaror  qiladi.  Muayyan  tergov 
harakatlarini  o‘tkazishda,  ularning  ketma-ketligini  belgilashda,  EKB 
xodimlariga qanday topshiriqlar berishda, tezkor xodimlarga vazifalarni 
yuklash  masalalarini  hal  qilishda  bevosita  ushbu  axborotlardan 
foydalaniladi. 
Telefondagi  va  boshqa  so‘zlashuvlarni  eshitish  natijasida  olingan 
axborot  bilan  chuqur  tanishish  tergov  harakatlariga  tayyorgarlik 
ko‘rganda bevosita yordam beradi (masalan, shaxsni o‘rganish jarayoni-
da, gumon qilinuvchining qayerda yashirinib yurishi, o‘g‘irlangan mulk 
qayerda  yashirilganligi  va  shu  kabilar  to‘g‘risida).  Shuningdek,  ular 
isbotlanishi  lozim  bo‘lgan  holatlarni aniqroq  belgilashga  yordam  berib, 
qanday  texnik-kriminalistik  vositalar  va  taktik  usullarni  ishlatishni 
yaqqol ko‘rsatadi. 
So‘zlashuvlarni eshitish natijasida olingan axborot: 
–  jinoyatchilarni  qidirishda  va  gumon  qilinuvchini  ushlab  olishda 
yordam berishi mumkin hamda ularning qayerda yashirinib yurganligini 
aniq belgilab berish uchun imkoniyatlar yaratadi; 
–  so‘roq  va  yuzlashtirish  paytida  telefon  so‘zlashuvlarining 
fonogrammasi muayyan jinoyat ishi materiallarining ba’zi bir holatlarini 
aniqlashda,  esdan  chiqqan  axborotni  eslatishda,  yolg‘on  ko‘rsatuv 

 
198 
berayotgan  shaxslarga  nisbatan  qonuniy  jihatdan  ta’sir  ko‘rsatishda 
bevosita ishlatilishi mumkin; 
– ekspertizalarni tayinlashda va o‘tkazishda fonogrammalar ekspert 
tadqiqotining  obyektlari  sifatida  xizmat  qilishi  yoki  taqqoslash 
tadqiqotini o‘tkazishda tegishli namunalar sifatida ishlatilishi mumkin. 
Fonogrammada  yozilgan  ovoz  aynan  tegishli  shaxsga  mansub 
bo‘lganligini  hal  etishda  va  shaxsni  identifikatsiya  qilishda  fonoskopik 
ekspertiza katta ahamiyatga ega. 
Sud-fonoskopik  ekspertiza  fonogrammaning  qaysi  texnik 
vositalarda  yozilganligini,  unda  qayd  etilgan  ovozlarni  va  boshqa 
tovushlarni tadqiq qilish maqsadlarida o‘tkaziladi. 
Ushbu  tergov  harakatining  yakunlovchi  bosqichi  olingan  natija-
larga baho berish hamda ularning jinoyat ishi bo‘yicha ahamiyati va roli 
qanday  bo‘lganligini  aniqlashdan  iborat.  Buni  baholashda  tergovchi 
uning  jarayoni  va  natijalarini  har  tomonlama,  obyektiv,  chuqur  tadqiq 
qilishi, bo‘lib o‘tgan xatolarga e’tibor berib, natijali axborotlarni zudlik 
bilan boshqa tergov harakatlarida tekshirishi zarur. 
Shunday  qilib,  telefon  so‘zlashuvlarini  eshitish  va  ovoz  yozish 
yangi tergov harakati bo‘lsa-da, jinoyat olami bunga qarshi o‘z himoya 
vositalari  va  usullarini  ishga  solishga  urinadi.  Shu  bois,  ushbu  tergov 
harakatini rivojlantirish va taktik tomondan takomillashtirish lozim. Bu 
esa kelajakda tegishli ilmiy-tadqiqotlar o‘tkazilishini taqozo etadi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
199 
 
 
 
MUNDARIJA 
 
Kirish.................................................................................................................. 3 
 
I bob. «Kriminalistik taktika» tushunchasi, tizimi va ahamiyati 
 
1-§. «Kriminalistik taktika» tushunchasi..............................................................5 
2-§. Taktik usul, taktik tavsiya va taktik kombinatsiya........................................9 
3-§. Protsessual harakatlar taktikasi........................................... .......................15 
 
II bob. Kriminalistik tusmollar va tergovni rejalashtirish 
 
1-§. «Kriminalistik tusmol» tushunchasi, asosiy belgilari,  
turlari va ishlatish shakllari.................................................................................21 
2-§. Dastlabki tergov bosqichida tusmollarni tuzish va tekshirish......................26 
3-§. Jinoyatlarni tergov qilishda rejalashtirishning  
 asosiy belgilari va funksiyalari...........................................................................31 
4-§. Tergovni rejalashtirish usullari....................................................................35 
 
III bob. Tergov vaziyati va taktik qaror. Ularning jinoyatlarni ochish va 
tergov qilishda baholanishi va ishlatilishi 
 
1-§. «Tergov vaziyati» tushunchasi va mohiyati................................................46 
2-§. Tergov vaziyatlarining turlari va tasnifi......................................................49 
3-§. «Taktik qaror» tushunchasi va mohiyati......................................................52 
 
IV bob. Ko‘zdan kechirish va guvohlantirish taktikasi 
 
1-§. Ko‘zdan kechirishning mohiyati va umumiy qoidalari...............................55 
2§ Hodisa sodir bo‘lgan joyni ko‘zdan kechirish................................................61 
3-§. Murdaning tashqi ko‘rinishini ko‘zdan kechirish........................................75 
4-§. Ko‘zdan kechirishning boshqa turlari..........................................................78 
 
V bob. So‘roq qilish va yuzlashtirish taktikasi 
 
1-§. «So‘roq qilish» tushunchasi: turlari va ahamiyati.......................................82 
2-§. So‘roq qilishning ruhiy asoslari...................................................................86 
3-§. So‘roq qilishning taktik va mantiqiy asoslari..............................................89 
4 -§. So‘roq qilishni tashkiliy jihatdan ta’minlash..............................................97 
5-§. So‘roq qilishning taktik usullari.................................................................102 
6-§. Dastlabki tergovda so‘roq jarayoni va natijalarini qayd qilish..................115 

 
200 
7-§. Ko‘rsatuvlarni tekshirish va baho berish tarzlari.......................................118 
8-§. Yuzlashtirishning taktik usullari................................................................119 
 
VI bob. Tanib olish uchun ko‘rsatish taktikasi 
 
1-§. «Tanib olish uchun ko‘rsatish» tushunchasi va turlari..............................123 
2-§. Tanib olish uchun ko‘rsatishga tayyorgarlik ko‘rish.................................124 
3-§. Shaxsni tanib olish uchun ko‘rsatish..........................................................126 
4-§. Tanib olish uchun ko‘rsatishning boshqa turlari........................................129 
 
VII bob. Ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirish taktikasi 
 
1-§. «Ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirish»  
tushunchasi  va uning ahamiyati.......................................................................134 
2-§. Ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirishga  
tayyorgarlik ko‘rish...........................................................................................135 
3-§. Ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirish taktikasi.................137 
 
VIII bob. Eksperiment taktikasi 
 
1-§. «Eksperiment» tushunchasi: uning mohiyati va maqsadlari.....................142 
2-§. Eksperimentning turlari.............................................................................144 
3-§. Eksperiment qatnashchilari.......................................................................146 
4-§. Eksperimentga tayyorgarlik ko‘rish va uni o‘tkazishning taktik 
 sharoitlari va usullari........................................................................................148 
5-§. Eksperiment jarayoni va natijalarini qayd qilish  hamda 
 ularga baho berish............................................................................................151 
 
IX bob. Ushlash taktikasi 
 
1-§. «Ushlash» tushunchasi, mohiyati, turlari va ahamiyati.............................153 
2-§. Ushlashga tayyorgarlik ko‘rish..................................................................157 
3-§. Ushlashning ba’zi turlarini o‘tkazish taktikasining 
xususiyatlari......................................................................................................160 
4-§. Ushlashning natijalarini qayd etish............................................................164 
 
X bob. Tintuv va olib quyish taktikasi 
 
1-§. «Tintuv» tushunchasi, uning turlari va tintuvga  
tayyorgarlik ko‘rish..........................................................................................166 
2-§. Tintuv bosqichlari, ularni o‘tkazishning 
taktik xususiyatlari............................................................................................169 
3-§. Tintuvning alohida turlarini o‘tkazish taktikasi.........................................173 
4-§. Olib qo‘yish taktikasi.................................................................................176 
5-§. Tintuv va olib qo‘yish natijalarini qayd qilish...........................................177 

 
201 
XI bob. Maxsus bilimlardan foydalanish taktikasi. sud ekspertizalarini 
tayinlash va o‘tkazish taktikasi 
 
1-§. Jinoyatlarni ochish va tergov qilishda maxsus bilimlardan foydalanish 
shakllari va maqsadlari......................................................................................179 
2-§. Ekspertiza tayinlash taktikasi.....................................................................181 
3-§. Taqqoslash maqsadida tadqiqot o‘tkazish bo‘yicha olinadigan 
 namunalarning turlari.......................................................................................185 
 
XII bob. Telefon va boshqa so‘zlashuv qurilmalari orqali olib boriladigan 
so‘zlashuvlarni eshitish taktikasi 
 
1-§. «Telefon va boshqa so‘zlashuv qurilmalari orqali olib 
 boriladigan so‘zlashuvlarni eshitish» tushunchasi va uning mohiyati.............189 
2-§. Telefon va boshqa so‘zlashuv qurilmalari orqali olib  
boriladigan so‘zlashuvlarni eshitishni qayd qilish tartibi..................................190 
3-§. Telefondagi va boshqa so‘zlashuvlarni eshitish natijasida 
olingan axborotning taktik jihatdan ishlatilishi.................................................195 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
202 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
KRIMINALISTIK TAKTIKA
 
 
Darslik 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Muharrir S. S. Qosimov 
Texnik muharrir D. X. Xamidullayev 
 
 
 
 
 
 
Bosishga ruxsat etildi 04.06.2013. Nashriyot hisob tabog‘i 13,5. 
Adadi 50 nusxa.  Buyurtma       . Bahosi shartnoma asosida. 
 
O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 
100197, Toshkent shahri, Intizor ko‘chasi, 68.