A. V. Umarov, G’. I. Muxamedov, X. O. Qo’chqorov // Polimerli kompozit materiallar fizikasi

VI chizma 
 
Tuz bog‘lar miqdori ortishi bilan IPK pardalarining deformatsi-
yaga mustahkamligi va bo‘kish xossalari ortadi. Ul‘trafiltrlash va 
yutish xossalari kamayadi, bu haqida keyinroq to‘xtalib o‘ta-miz. 
Rentgen tuzilma usuli yordamida H–KMS va interpolimer 
komplekslar KMS bilan MFO turlicha munosabatlardagi holi 

---

70 
uchun tuzilmalar o‘zgarishi aniqlangan. pH=2,5 qiymatda olin-
gan H-KMS pardalari sellyulozaga xos (002 va 101) reflekslar 
qo‘shilishidan yuzaga keladigan intensiv refleksga 2ϴ=20
0
(d=4,4 А
0
) ega. 
Inten
si
v
li
k, 
n
is
b
iy
 bi
rl
ik
da
 
 
2.4-rasm. HKMS (1) va IPK pardalarini 
KMS:MFO turlicha mol nisbatlarda 4:1 (2); 3:2 (3); 
1:1 (4); 3:4 (5); 1:2 (6) olingan keng burchakli 
difraktogrammalari 
KMSda kuzatilgan bu refleks qattiq zanjirli polimerni zanjiri 
bo‘ylab yaqin tartib mavjudligini bildiradi. 
Interpolimer KMS-MFSII komplekslar difraktorlarida refleks 
intensivligini kamayishi 2ϴ=20
0
va reflekslarni kengayib borishi-
dan aytish mumkinki, MFS konsentratsiyasi ortishi bilan KMSga 
nisbatan tuzilmani tuzilmasizlanishi kuzatiladi (2.4-rasm 2-6 
bog‘lanishlar). 
IPKda MFSII miqdori ortib borishi bilan quyidagi qonu-
niyatlar kuzatiladi (2.4-rasm).

---

71 
a) interpolimer KMS-MFSII komplekslarda 2ϴ=20
0
(d = 4,4 
А
0
) sohada kuchsiz refleks 2ϴ=20
0
da saqlangani holda 
qo‘shimcha refleks yuzaga keladi (3-bog‘lanish). Bu refleks 
o‘zini joylashuv holatiga ko‘ra, mersirizlangan sellyuloza uchun 
xarakterli bo‘lgan, ancha tartiblangan sellyuloza II nomli (002) 
refleksga to‘g‘ri keladi.
b) IPKda MFSII miqdori ortib borishi bilan 2ϴ=25,0
0
(5,6 
bog‘lanish) refleks o‘sib boradi. Bu refleks juda kichik o‘lchamli 
zich choklanib tartiblangan (d=100 A
0
) MFSII mikrofazalariga 
to‘g‘ri kelishi mumkin va ular MFSII kuchli reflekslari guruhini 
ifodalaydi. Alohida reflekslarni kengayishi natijasida ular bitta 
biz difraktogrammada qayd etayotgan refleksga quyiladi.
MFSII kuchli disperslangan IPK fazasida ham qatnashadi. Bu 
holda tartiblangan tuzilma (fibrillangan) kam, hamda IPK 
tuzilmasida yo‘nalish bo‘lmaydi. Ushbu dalilni KMS va 
MFSlarni o‘zaro ta‘siri bilan tushuntirish mumkin, chunki ular 
ikkita o‘zaro ta‘sirlashadigan polimerlar aralashmasiga vakil 
bo‘la oladi. IPK KMS-MFSlarni turli tuzilmalar difraktog-
rammalarida (101) va (002) reflekslar intensivligi o‘zgarishi aniq 
ko‘rinadi (2.5-rasm). KMS-MFSI (1-bog‘lanish) difraktogram-
masida bu reflekslar aniq ko‘zga tashlanadi, KMS-MFSII (2-
bog‘lanish) holida esa, (002) refleks intensivligini kamayishi va 
bir vaqtni o‘zida (101) refleksni ortishi kuzatiladi. KMS-MFSIII 
interpolimer komplekslar difraktogrammasida (3-bog‘lanish) 
yuqorida keltirilgan reflekslar qo‘shilishi kuzatilib, natijada aniq 
ifodalangan amorf galo hosil bo‘ladi. 

---

72