A. V. Umarov, G’. I. Muxamedov, X. O. Qo’chqorov // Polimerli kompozit materiallar fizikasi

4.24-rasm. Polioksimetilenni (1,3) va polietilenni (2,4) yonuvchanligini (KI) 
(1,2) va 
 (3,4) konsentratsiyasiga bog’lanishi. 5 – to’g’ri chiziq 
o’zi o’chadigan materialga tegishli. 
Polimerlar yonishini barcha bosqichlariga ta‘sir etuvchi 
muhim holatlardan biri, bu yonishda koks hosil bo‘lishidir. Koks 
hosil bo‘lishini birinchi muhim natijasi gaz fazasiga yonuvchan 
mahsulot chiqishini kamaytirishi hisoblanadi. Yonuvchan gaz 
oqimlarini alanga tomon kamaytiradi. Haqiqatdan ham uglerod 
qattiq fazada qolib alangaga tushishi va 
gacha oksidlanishi 
bilan katta issiqlik effekti sodir etadi. Polimer sirtida hosil 
bo‘lgan koksli yopiqlik, pirliozlanuvchi material va alanga 
orasida qolib uni issiqlik oqimidan ekranlashtiradi va issiqlikni 
o‘zgartiradi. Masalan, koks sirtidan nurlanish orqali issiqlik 
yo‘qotish bo‘lib, bunda polimer sirtiga nisbatan ancha katta 
haroratgacha qizigan bo‘ladi yoki konvektiv yo‘qotish va 
hokazolar ro‘y beradi. 
Bo‘kib po‘rsildoq hosil qiluvchi intumestsent qoplamalar 
ancha istiqboli bor sanaldi. Bu qoplamalar yonishda g‘ovak 
pufakli koks hosil qiladi va o‘z qalinligini o‘nlab marta orttiradi. 
Koks past issiqlik o‘tkazuvchanlikka ega va asosiy materialni 

---

166 
yoki konstruksiyani issiqlik oqimidan qandaydir vaqtda himoya 
etadi. Bo‘kib chiqadigan qoplama murakkab kompozitsiya bo‘lib, 
u polimer bog‘lovchi va qator ko‘piklar bilan ta‘minlovchi 
qo‘shimchalardan iborat. Ular zarur yopishqoqlikka va yonishda 
tez karbonlashuvga keladi. 4.25-rasmda po‘lat plastina sirtida 
intumestsent qoplama borligida bog‘lanish effekti ko‘rsatilgan.
4.25-rasm. Intumestsent qoplama surtalgan po’lat plastina sirtining orqa 
tomonida haroratni vaqt bo’yicha o’zgarishi. A, dastlabki plastina; B,