A. V. Umarov, G’. I. Muxamedov, X. O. Qo’chqorov // Polimerli kompozit materiallar fizikasi
-rasm. Shisha tolali to’ldiruvchiga ega pentoplastni issiqlik
Download 3.62 Mb. Pdf ko'rish
|
Polimer kompozitlar fizikasi-Umarov compressed
- Bu sahifa navigatsiya:
- 4.8. Polimerlarning yonishi
|
4.20-rasm. Shisha tolali to’ldiruvchiga ega pentoplastni issiqlik o’tkazuvchanligini konsentratsiyasiga bog’lanishi: 1 – Odelovskiy modeli; 2 – Dulnev modeli; 3 – chegara qatlami va kovaklarni hisobga oluvchi model; 4 – zarralarni ignasimon shaklini hisobga oluvchi model; 5 – tajriba. Aytish kerakki, bu holda ham to‘ldiruvchi zarra matritsa chegarasida yuzaga keladigan o‘tish qatlamining teplofizik xususiyatlarini hisobga olish zarur. Kristallanuvchan polimerlar uchun matritsada tuzilmalanish jarayonlarini hisobga olish kerak, ya‘ni erigan moddadan kompozit kristallanishi jarayoni ener- 158 giyasiga ko‘p bo‘lmagan konsentratsiyali to‘ldiruvchini indutsir- langan ta‘sirini hisobga olish kerak. Titan ikki oksidi, shisha tolasi, bor nitridi, grafiti bo‘lgan pentoplast asosli ko‘p kompozitlar uchun olingan munosabat konsentratsiyali bog‘la- nishni yaxshi ifoda-laydi. Bunda issiqlik o‘tkazuvchanlikni mikrokonsentratsiyali anomaliyasi va qo‘shimchani 1 – 3 % li sohalari konsentratsion bog‘lanishdagi bukilish yaxshi Modella- shadi (4.21-rasm). 4.21-rasm. Grafit bilan to’ldirilgan pentoplast issiqlik o’tkazuvchanligini konsentratsiyaga bog’lanishi. 1 – Odelovskiy modeli; 2 – chegara qatlam va g’ovaklikni hisobga oluvchi model; 3 – zarrani tangasimon shaklini hisobga oluvchi model; 4 – tajriba. Tajriba natijalarining shisha tolalar uchun ignasimon modelga nisbatan yuqori ko‘tarilgani to‘ldiruvchini 1 % gacha qo‘shilishda matritsada tuzilmalanish ta‘siri bilan tushuntiriladi, grafit uchun tangasimon modelga nisbatan pasayishni grafit zarrasini ideal tangacha shaklidan chetlanishi bilan tushuntiriladi. 4.8. Polimerlarning yonishi Polimer materiallarning tadbiqini sekinlashtiruvchi muhim omillardan biri ularning yong‘in xavfi bo‘lib, ularda yonuv- 159 chanlik va yonishga yordamlashuvi jarayonlarni ro‘y berishi bilan bog‘liq. Materialni va ulardan tayyorlangan mahsulotni texnika- dagi yong‘in xavfi quyidagilar bilan aniqlanadi: 1) yonuvchanlik, ya‘ni materialni yonish qobiliyati, yonish jarayonini qo‘llash va tarqatish; 2) yonishda tutun chiqarish va alangaga ta‘siri; 3) yonishdan chiqqan chiqindini toksikligi, piroliz – yuqori haroratda ajralishlar; 4) konstruksiyalarni o‘tga chidamliligi, bu fizik va mexanik (qattiqlik, mustahkamlik) xossalarini saqlash va mahsulotni funksional xossalarini alanga ta‘sirida saqlab qolish qobiliyati. O‘z navbatida yonuvchanlik – bu material va konstruksiyani kompleks xarakteristikasidir. U quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 1) alangalanish yoki o‘z-o‘zidan alanga olish harorati; 2) yonib bo‘lish tezligi va sirt bo‘ylab alangani tarqalish tezligi; 3) chegaraviy parametrlar yonishni saqlab turuvchi jarayon imkonini ko‘rsatadigan xarakteristikalar shartlari. Masalan atmos- fera tarkibi (kislorod indeksi) yoki harorat (harorat indeksi). Yuqorida sanab o‘tilgan yong‘in xavfi xarakteristikasida va yonuvchanlik ko‘p holda qarama-qarshi tomonlarga ega bo‘ladi va bir xossasi yaxshilash ikkinchisini yomonlash bilan ro‘y berishi mumkin. Undan tashqari polimer materiallarga yong‘in xavfini pasaytiruvchi qo‘shimchalarni kiritilishi, odatda ba‘zi bir fizik-mexanik, dielektrik va boshqa ishchi va texnologik xossalarni pasayishiga, shuningdek material tannarxini ortishiga olib keladi. Shuning uchun polimer materiallar yonish xavfini pasaytirishda yaratilayotgan materialni kompleks xarakteristika- larini optimallashtirish masalasi muhim bo‘ladi. Polimerlar yonishi juda murakkab fizik-kimyoviy jarayon bo‘lib (4.22-rasm), unda tuzilmasizlanish kimyoviy reaksiyasi, choklanish va polimerni kondensirlangan fazada karbonlashishi (shuningdek turli o‘zgarishlar kimyoviy reaksiyalari va gaz mahsulotlarini oksidlanishi), hamda intensiv massa va issiqlik 160 uzatish fizik jarayonlari ro‘y beradi. Kondensirlangan fazadagi reaksiya ikkita asosiy turdagi mahsulotga olib keladi: 1) gazsimon moddalarga (yonuvchan va yonmaydigan) va 2) qattiq mahsulotga (ko‘mir aralash va mineral). Reaksiya jarayonida gaz fazasida alangadan oldingi sohada alanga uchun yonilg‘i qurum va boshqalar yuzaga keladi. Alanga kimyosini o‘ziga xosligi shundaki, haroratni va dastlabki hamda oraliq moddalarni va mahsulotlarni murakkab fazaviy taqsimotga egaligidir. Shuningdek, ko‘pchilik KM va polimerlar uchun ulkan sondagi turlicha tuzilmasizlanuvchi mahsulotlarni kondensirlan- gan, gazli, alangadan oldingi sohalarda bo‘lishidir. Bularning barchasi tajribada tadqiq etishni va polimerlar yonishini aniq sistemalarda barcha kimyoviy va boshqa xususiyatlarini e‘tiborga oladigan qat‘iy nazariyasini yaratishni qiyinlashtiradi. Shunday bo‘lsada, ko‘pchilik polimerlar yonishi uchun umumiy xarakterli sifat jihatdan ma‘lum qonuniyatlar bor (4.23-rasm). Download 3.62 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|