A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

sz =— mm/ayl.
Keskichning asosiy qismi va geometrik parametrlari. Tanavorga 
(detalga) kesib ishlov berish vaqtida tegishli keskichning geometrik 
parametrlari muhim ahamiyatga ega. Bunday keskichning geometrik 
parametrlariga, asosan, uning turli tegishli burchaklari kiradi. Ushbu 
burchaklami oydinlashtirish uchun kesish tekisligi, asosiy tekislik, 
normal tekislik, asosiy va yordamchi kesuvchi tekislik kabi 
tushunchalar kiritiladi (6.3-rasm).
Kesish yuzasiga urinma qilib, asosiy qirradan o ‘tkazilgan tekislik 
kesish tekisligi deyiladi.
Bo‘ylama va ko'ndalang surish yo'nalishlariga parallel qilib 
o‘tkazilgan tekislik asosiy tekislik deyiladi.
Keskichning asosiy kesuvchi qirrasidan kesish tekisligiga tik 
tarzda o ‘tkazilgan tekislik nonnal tekislik deyiladi.
181

---

Asosiy kesuvchi qirraning asosiy tekislikdagi soyasiga tik qilib 
o ‘tkazilgan tekislik asosiy kesuvchi tekislik deb, yordamchi kesuvchi 
qirraning asosiy tekislikdagi soyasiga tik qilib o ‘tkazilgan tekislik esa 
yordamchi kesuvchi tekislik deb ataladi (hamma tekisliklaming izlari 
va keskich burchaklari 11.3-rasmda ko‘rsatilgan).
Y ordam chi kesuvchi 
tekislik b o 'y ic h a kesimi Y o 'n ilad ig an Yo‘nilayotgan
11.3-rasm. Keskichning geometrik kattaliklari:
a - kesuvchi tekisliklaming fazoda о ‘tishi; b - kesuvchi tekisliklaming 
izlari va keskichning burchaklari.
Keskichda quyidagi burchaklar: 
asosiy orqa burchak a, 
o ‘tkirlanish burchagi p, old burchak g, kesish burchagi 
8
, plandagi
182

---

asosiy burchak
plandagi burchagi e, yordamchi orqa burchak a b shuningdek, asosiy 
kesuvchi qirraning qiyalik burchagi X, mavjuddir.
Asosiy orqa burchak a keskichning orqa yuzasi bilan kesish 
tekisligi orasidagi burchakdir. a burchak yo‘nilayotgan yuza bilan 
keskich orasidagi ishalanishni kamaytirish uchun zarur O'tkirlanish 
burchagi P keskichning old yuzasi bilan asosiy orqa yuzasi orasidagi 
burchakdir. p burchak qanchalik katta bo‘lsa, keskichning kesuvchi 
qismi shuncha puxta va issiqlikning kesuvchi qirradan chetlatilishi 
shuncha yaxshi bo‘ladi.
Old burchak у keskichning old yuzasi bilan normal tekislik 
orasidagi burchakdir. Agar a + P <90° bo‘lsa, у musbat, basharti a + p 
= 9° bo‘lsa, у = 0, a + P > 90° bo‘lganda esa u manfiy bo‘ladi. у 
burchak, odatda+25 dan 10° gacha qilib olinadi.
Kesish burchagi 5 - keskichning old yuzasi bilan kesish tekisligi 
orasidagi burchak (11.3-rasmga muvofiq 5 = a + P). Agar у musbat 
bo‘lsa, 8<90° boiadi. Demak, 5 ning qiymati у ning ishorasiga bog‘liq 
bo‘ladi.