A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

Plandagi asosiy burchak (p - asosiy kesuvchi qirraning asosiy 
tekislikka tushirilgan soyasi bilan bo‘ylama surish yo‘nalishi orasidagi 
burchak.
Plandagi yordamchi burchak ф] - yordamchi kesuvchi qirraning 
asosiy tekislikdagi proeksiyasi bilan bo‘ylama surish yo‘nalishi orasi­
dagi burchak.
Keskich uchining plandagi burchagi e asosiy va yordamchi kesuv­
chi qirralaming asosiy tekislikdagi proyeksiyalari orasidagi burchakdir.
Plandagi uchala burchakning yig‘indisi 180° ga teng bo‘ladi 
(1 1.3-rasm, b), ya’ni: (p + ф! + e =180°.
Yordamchi orqa burchak a b yordamchi kesuvchi qirradan asosiy 
tekislikka tik qilib tushirilgan tekislik bilan orqa yuza orasidagi 
burchakdir.
Asosiy kesuvchi qirraning qiyalik burchagi X keskichning uchidan 
asosiy tekislikka parallel qilib o ‘tkazilgan to ‘g‘ri chiziq bilan asosiy 
kesuvchi qirra orasidagi burchak bo‘lib, keskichning uchi asosiy 
kesuvchi qirraning eng yuqori nuqtasi bo‘lganda A
> 0
deb, keskichning 
asosiy kesuvchi qirrasi asosiy tekislikka parallel bo‘lganda X,=0, 
keskichning uchi asosiy kesuvchi qirraning eng pastki nuqtasi 
bo‘lganda esa X<0 deb hisoblash qabul qilingan.
183

---

Shuni aytish kerakki, qirindining qay yo‘nalishda chiqishi X ning 
qiymatiga bog‘liq b o iad i, ya’ni X ning qiymati (-) bo‘lsa, qirindi 
yo‘nilgan yuza tomon y o ‘nalishda, X ning qiymati (+) bo‘lganda esa 
teskari yo‘nalishda chiqadi. X ning (-) bo‘lishi keskichning kesuvchi 
qirrasi puxtaligini oshiradi.
11.4. Asosiy metall kesuvchi dastgohlar va ularda bajariladigan 
ishlar
Tanavorga kesuvchi asbob yordamida ishlov berishda uni yo‘nib 
kerakli shaklga va talab qilinadigan aniqlik darajasiga keltiruvchi 
mashina metall kesuvchi dastgoh deyiladi.
1. Shakllari bir-biriga o ‘xshash, ammo o ‘lchamlari har xil detallar 
ishlash uchun mo‘ljallangan ixtisoslashtirilgan dastgohlar.
2. Keng nomenklaturadagi detallarda m a’lum jarayonlarnigina 
bajarish uchun mo‘ljallangan keng vazifali dastgohlar.
3. Faqat bir tur-oicham dagi detallar ishlash uchun mo'ljallangan