A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

11.10-rasm. Tirsakli vallar bo'yinlarinisidirish dastgohi.
1 1
.
1 0
-rasmda tirsakli vallar bo'ynini sidirish uchun moMjallangan 
maxsus vertikal-sidirish dastgohining sxemasi ko‘r satilgan. Stanina 
(1) ning vertikal yo'naltiruvchilari bo‘ylab polzu n (5) su riladi, bu 
polzunga sidirgichlar (
6
) o'rnatilgan. Stol (3) ga ikkita babka (4) 
o ‘matilgan bo'lib. ulardan biri (chapdagisi) tirsakli valni tutib turadi. 
Ish yurishida sidirgich aylanayotgan valga qarama-qarshi harakat- 
lanadi.
193

---

Frezalash dastgohlarida har xil shakldagi tashqi va ichki yuzalarga 
hamda shakldor aylanma yuzalarga ishlov berish, to ‘g‘ri va vintli 
ariqchalar ochish, sirti va ichki rezbalar ochish, tishli g‘ildiraklar 
yasash va b. ishlami bajarish mumkin.
Bu guruh dastgohlari konsolli frezalash (gorizontal, vertikal, 
universal va keng universal), konsolsiz vertikal-frezalash, bo‘ylama- 
frezalash dastgohlariga (bir va ikki tirgakli dastgohlar), uzluksiz 
ishlaydigan (karuselli va barabanli) frezalash dastgohlariga, (konturli 
va hajmli frezalash dastgohlariga), graverlash - frezalash dastgoh­
lariga, ixtisoslashtirilgan dastgohlarga (rezba frezalash, shponka 
frezalash, shlis frezalash dastgohlari va boshqa dastgohlarga) 
bo‘linadi.
Hozirgi zamon frezalash dastgohlariga bir qancha ilg‘or 
konstruktiv yangiliklar kiritilgan: asosiy harakat bilan surish harakati 
yuritmalari bir-biridan ajratilgan, stolni barcha yo‘nalishlarda tez 
surish mexanizmi mavjud, tezliklar va surish bitta dasta bilan 
boshqariladi. Dastgohlardagi uzellar va detallar bir xillashtirilgan 
(unifikatsiyalangan).
Konsolli frezalash dastgohlari. Bunday dastgohlaming konsolli 
deb atalishiga sabab shuki, dastgohning stoli staninaning yo‘nalti- 
ruvchilari bo‘ylab yuqoriga va pastga siljiy oladigan konsolga o ‘rna- 
tilgan. Konsolli frezalash dastgohlariga gorizontal frezalash (11.11- 
rasm), vertikal-frezalash dastgohlari, universal va keng universal- 
frezalash dastgohlari kiradi.
Asosiy bajariladigan ishlar uchun mo‘ljallangan frezalash 
dastgohlarining asosiy o ‘lchami stolining ish yuzasidir. Vertikal va 
gorizontal konsolli frezalash dastgohlari stolining ish yuzasi quyidagi 
o ‘lchamlarda tayyorlanadi: 125x500, 160x630, 200x800, 250x1000, 
320x1250, 400x1600, 500x2000 mm. Dastgohlaming universal- 
frezalash va keng universal turlarida kengligi 200-400 mm li stol bor. 
Gorizontal 
konsolli frezalash dastgohlarida shpindelning o ‘qi 
gorizontal vaziyatda joylashgan bo‘lib, stoli o ‘zaro perpendikular uch 
yo‘nalishda siljiydi. Universal konsolli frezalash dastgohlari tashqi 
ko‘rinishi jihatidan gorizontal frezalash dastgohlaridan deyarli farq 
qilmaydi desa bo‘ladi.