A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

11.8-rasm. B o‘ylama randalash dastgohi.
191

---

Harakat elektr dvigatel (1) dan tezliklar qutisi (2) orqali shkiv (3) ga 
uzatiladi shkiv (3) esa (shkivlar (5) va (
6
) bilan ayqash hamda to‘g‘ri) 
tasmalar vositasida tutashgan. Bu shkivlar val (4) ga erkin aylanadigan 
qilib o‘tkazilgan bo‘lib, turli tomonga har xil tezliklar bilan 
harakatlanadi, shkivlar ichiga elektr-magnitlar joylashtirilgan. Elektr- 
magnitlaming chulg‘amlaridagi tok stolning ilgarilanma-qaytar 
harakatlanishida joylari almashadigan tiraklar (7) vositasida qayta 
ulanadi (11.8-rasm). Val (4) ga shponka vositasida o ‘matilgan po‘lat 
disk (
8
) shkivlar (5) va (
6
) ning elektr-magnitlariga galma-gal tortilib, 
tishli g‘ildiraklar z b z2, z3, z4, z
5
va tishli reyka orqali stolga 
ilgarilanma-qaytar harakat uzatadi.
Bo'ylama randalash dastgohlari 700 dan 4000 mm gacha 
kenglikda va 1500 dan 12000 mm uzunlikda randalay oladigan qilib 
chiqariladi. Yaxshi holatdagi bo'ylama asosiy yuritmasining sxemasi 
randalash dastgohlari tanavorlarga yuqori aniqlik bilan ishlov beradi: 
tozalab randalashda 
1 0 0 0
mm uzunlikda noaniqlik 
0 , 0 1
mm gacha, 
3000 mm uzunlikda esa 
0 , 0 2
mm gacha bo‘ladi.
Yirik va og‘ir detallarga (lokomotiv ramalari, og‘ir plitalar va 
boshqalarga) ishlov berishda portal-randalash dastgohlari ishlatiladi. 
Bu dastgohlarda detal o ‘matilgan stol ishlov berish vaqtida qo‘zg‘al- 
maydi, harakat keskichli supportlar o ‘matilgan portalga beriladi.
O 'yish dastgohlari ko‘ndalang kesimlari katta, ammo balandligi 
uncha katta bo‘lmagan tanavorlarda ariqchalar ochish va ulaming 
yassi va shakldor yuzalariga ishlov berish uchun ishlatiladi.
11.9-rasm. Ichki sidirish uchun mo‘ljallangan gorizontalsidirish
dastgohi.
192

---

0
‘yish dastgohlarining polzunlarini ko‘pincha krivoship-kulisali 
mexanizm, shuningdek, krivoship-shatunli mexanizm yoki gidravlik 
mexanizm harakatga keltiradi. 
0
‘yish dastgohlari polzunining eng 
katta yo‘li 160 dan 
1 0 0 0
mm gacha boiadi.
Sidirish (protyajkalash) dastgohlari tuzilishi jihatidan gorizontal 
hamda vertikal dastgohlarga bo'linadi; texnologik alomatlariga ko‘ra 
ichki sidirish va tashqi sidirish dastgohlari b o ia d i (ba’zan ichki va 
tashqi sidirish bitta dastgohning o ‘zida bajariladi). Sidirish dastgohlari 
nisbatan oddiy tuzilgan. 11.9-rasmda ichki sidirish uchun m oijallan- 
gan gorizontal-sidirish dastgohi tasvirlangan. Stanina (1) ning 
yo‘naltiruvchilari bo‘ylab gidravlik yuritma yordamida polzun (
2
) 
suriladi, polzunning uchida esa sidirgich (protyajka) mahkamla- 
nadigan moslama (3) bo‘ladi. Uzun sidirgichlar bilan ishlashda 
ularning ikkinchi uchini qo‘zg‘aluvchan lyunet (4) tutib turadi. 
Sidiriladigan tanavor qurilma (5) ga o ‘rnatiladi.