A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

10.5.3. Inert gaz muhitida payvandlashning mohiyati
Inert gazlar - argon, geliy va ulaming aralashmalarida zangla- 
maydigan poMatlar, aluminiy, mis, titan, nikel va ulaming qotish­
malari payvandlanadi. Misni payvandlash uchun unga nisbatan inert 
gaz hisoblangan azotdan ham foydalaniladi.
Inert gazda suyuqlanadigan elektrod bilan ham, suyuqlan- 
maydigan elektrod bilan ham payvandlash mumkin.
Inert gazlar payvandlash vannasi metalida erimaydi va suyuq- 
langan metall hamda uning oksidlari bilan kimyoviy reaksiyaga 
kirishmaydi, ular faqat yoy va suyuqlangan metallni atrofdagi havo 
gazlaridan himoyalaydi, xolos.
176

---

11. KONSTRUKSION MATERIALLARNI KESIB ISHLASH
11.1. Metallami kesib ishlash turlari
Mashina-mexanizmlar detallarini kerakli shakl va oicham ga 
keltirish uchun tanavor (zagotovka)dan tegishli kesuvchi asboblar 
yordamida m aium miqdordagi metallni qirindi tarzida yo‘nish 
texnologik jarayoni metallami kesib ishlash (mexanik ishlash) deb 
ataladi.
Metallami kesib ishlash jarayonlari, asosan, ulaming plastik 
deformatsiyalash va turli energiyalardan (elektr, kimyoviy, yorugiik 
va h.) foydalanish orqali olib boriladi. Metallami kesib ishlash usuli 
insoniyatga juda qadimdan m aium : q o i bilan ishlatiladigan tokarlik 
va parmalash dastgolari XII asrdayoq ixtiro qilingan.
Hozirgi zamon metallami kesish jarayonida qirindi ajralib chiqish 
qonuniyatlarini, bunda hosil boiadigan titrash sabablari, kesish 
kuchini oichash usullari 1870-yilda N.A. Time tomonidan ishlab 
chiqilgan.
Metallami kesib ishlashda chiqadigan qirindi miqdori chiqishi 
tanavorning shakli va oicham iga bogiiq. Shuning uchun qirindi 
chiqishini, ya’ni metallning isrofgarchiligini kamaytirish uchun 
tanavorlaming shakl va oicham lari imkoni boricha qulay b oim og‘i, 
shu bilan birga texnologik jarayonning tejamli boiishini ta’minla- 
m o g i zarur.
Metallami kesib ishlashda mehnat unumdorligini oshirish uchun 
texnologik jarayonlami mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirishni 
hamda ratsionalizatorlik takliflarini tatbiq etish talab qilinadi.