A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

Tolalar bilan sinchlangan plastmassalarning xossalari
6.1-fadval
Xossalar
Shishaplastiklar
Ugleplastiklar
Organop-
lastiklar
Tola miqdori, %
70-75
60-70
65-75
Solishtirma zichligi, 
kg/m
3
2 0 0 0 - 2 1 0 0
1550-1600
1350-1400
Siljishdagi 
mustahkamligi, ГПа
2
,5-2,8
1,8-3,5
3,5-4,0
Siqilishdagi 
mustahkamligi, ГПа
2
,
0
-
2
,5
1
,
2
-
1 ,8
0,35-0,40
Elastiklik moduli, 
ГПа
70-75
150-200
1 0 0 - 1 2 0
Ugleplastiklar zamonaviy mashinasozlik materiallaridan bin 
bo‘lib, bunday yuqori mustahkamlikka ega bo‘lgan ugleplastiklarga 
dunyo miqyosida talab yildan yilga ortib bormoqda. Ugleplastiklar 
juda yengil va o ‘ta yuqori mustahkamlikka ega bo‘lgan kompozit 
materialdir. Ugleplastiklardan samolyotsozlik detallari, o‘ta tez 
uchuvchi raketa texnikalari, mashinasozlik, kosmik texnikalar, 
meditsina anjomlari, protezlar, yengil velosipedlar, sport velosipedlari 
va boshqalami ishlab chiqarishda keng miqyosda qoilanilib 
kelinmoqda.
Organikplastiklardan ham keng miqyosda avtomobilsozlik, 
kemasozlik, mashinasozlik, samolyotsozlik, kosmonavtika texnikalari, 
radioelektronika, kimyoviy mashinasozlik, sport anjomlari va bosh­
qalar ishlab chiqarilmoqda.
2
1
6.3-rasnu Qisqa tolalar bilan to ‘ldirilganplastmassalar: 1-bog‘lovchi 
asos; 2 - to ‘Idiruvchi qisqa tola.
90

---

Uzluksiz tolalar bilan toidirilgan plastmassalarda tola miqdori 
60-80 % gacha miqdorda sinchlab olinadi. Ishlab chiqarishning 
zamonaviy 
usullarida tola 
miqdorini 
plastmassalar tarkibida 
ko‘paytirish boras ida izlanishlar olib borilmoqda va tola miqdorini 
85-90 % gacha yetkazish ko‘zda tutilgan.
Qisqa uzunlikdagi (uzlukli) tolalar bilan sinchlangan plastmas­
salar ham yaxshi mexanik xossalarga ega b o iib mashinasozlik, 
avtomobilsozlik, kemasozlik sohalarida keng miqyosda dunyo 
bo‘yicha ishlab chiqarish y o ig a qo‘yilgan. Tolalar bilan sinchlangan 
plastmassalarda 
bogiovchi 
asos 
(termoreaktiv 
yelimlar) 
va 
toidiruvchi tolalar bilan yuqori mustahkamlikdagi materiallar olinib 
kelinmoqda. Qisqa tolalar bilan sinchlangan plastmassalarda tola 
miqdori 10-25% gacha b o iib yuqori pishiqlikka, puxtalikka ega 
b o iib kimyoviy agressiv muhitlarga chidamlidir.
1