A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

B o‘ylama prokatlashda tayyorlanma qarama-qarshi aylanuvchi 
jo ‘valaming o‘qqa perpendikular holatda siqilib suriladi (9.3 a-rasm).
К о ‘ndalang prokatlashda tayyorlanma (metall) bir yo‘nalishda 
aylanuvchi jo ‘valar orasida amalga oshiriladi. Ishlov berilayotgan 
tayyorlanma esa jo ‘valaming harakatiga qarama-qarshi aylanma 
harakatni qabul qiladi (9.3 b-rasm).
Qiyshiq prokatlash yo‘li bilan, asosan, choksiz quvurlar olinadi. 
qiyshiq prokatlashda bochkasimon jo ‘valar bir-biriga nisbatan ma’lum 
burchak ostida joylashib, har ikkalasi ham bir tomonga aylanadi.
144

---

Natijada tayyorlanma bir vaqtning o ‘zida ham aylanma, ham qaytma 
harakatda b o iad i (9.3 d-rasm). Prokat buyumlar, asosan, turli tuzilish- 
dagi prokatlash stanlarida ishlab chiqariladi.
9.3 -rasnt. a - bo ‘ylama; b - ко ‘ndalang; d-qiyshiq; 1-jo ‘valar;
2 - tanavor; 3- opravka.
Prokatlash stanlarini quyidagi asosiy ko‘rsatkichlariga qarab, 
guruhlarga bo‘lish (tasniflash) qabul qilingan, ya’ni bunda ish 
kletining jo ‘valari soni, ishlab chiqariladigan mahsulot xili, 
qafaslarning o‘matilishi hisobga olinadi.
Ish kletining jo ‘valari soniga ko‘ra stanlar ikki jo ‘vali reversiz 
(dio), ikki jo ‘vali reversli, uch jo ‘vali (trio), to‘r t j o ‘vali (kvarto) va 
ko‘p jo ‘valilarga bo‘linadi.
Ishlab chiqariladigan mahsulotlar xiliga ko‘ra - isuvchi, xomaki 
tayyorlanma rels-balka, sort, sim, list, quvur, g‘ildirak va boshqalar 
boiadi.
Ish kletlarining joylashuviga ko‘ra, bir kletli, kletkalari bir 
chiziqda joylashgan pog‘onali, shaxmat tartibida joylashgan, yarim 
uzluksiz va uzluksiz kabi stanlar boiadi.
Stanlar reversiv, ya’ni jo ‘valaming aylanish yo‘nalishi o‘zgartiri- 
ladigan boiishi ham mumkin. Reversiv stanlar metallni ikki 
yo'nalishda ham prokatlashga imkon beradi. Reversiv standa bir 
yo'nalishda prokatlangan buyumni, ikkinchi yo‘nalishda prokatlash
145

---

uchun jo ‘valar orasidagi tirish kichraytirilib, jo ‘valaming aylanish 
yo'nalishlari teskari tomonga o ‘zgartiriladi.
Yirik quymalami prokatlab, ko‘ndalang kesimi 140x140 dan 
450x450 mm gacha bo‘lgan tayyorlanmalar (blyumslar) qolish uchun 
m oijallangan stanlar blyuminglar deb, qalinligi 250 mm gacha va 
uzunligi 5 m gacha bo igan list tayyorlanmalar (slyablar) prokatlash 
uchun m oijallangan stanlar esa slyabinglar deb ataladi. Buyuminglar 
ham, slyabinglar ham reversiv b o iad i.
Stanlarda prokatlash tezligi prokat turiga, tayyorlanmaning 
(zagotovkaning) holatiga va boshqa omillarga bog‘liq. Masalan, sort 
va list prokatlash tezligi 7-15 m/s, sim prokatlash tezligi 25-50 m/s 
bo‘ladi, sovuqlayin yupqa prokatlashda esa tezligi 35 m/s ga yetadi. 
Blyums va slyablaming prokatlash tezligi 7 m/s dan ortmaydi.