A yuldashev

4-§. Soliqlam ing obyektiv zarurligi
Soliqlar davlatning paydo b o'lgan qadim gi davrlardan, ya’ni quldorlik 
tu zu m id an boshlab m avjuddir. Lekin, xususiy m ulkchilik tugatilib, davlat 
m ulkchiligi h u km ron sh o 'ro davrida soliqlar o 'm ig a m arkazlashgan reja- 
lashtirish m ohiyatiga m os keladigan m ajburiy to 'lo v la r va ajratm alar joriy 
etilgan edi. U davrda soliqlam i tam o m ila qoralangan, u la m i q o 'sh im c h a
ekspluatatsiya quroli deb atalgan.
S huning u c h u n ham soliqlam i -zarurligining faqat davlatni paydo b o ‘- 
lishi bilan bog'lash ham isha ham to 'g 'r i b o'lm aydi. Soliqlam ing zarurligi 
b o zo r iqtisodiyoti sharoitida davlat to m o n id a n iqtisodiyotda va ijtim oiy 
hayotda m uayyan vazifalar bajarilishi za ru r ekanligidan kelib chiqadi. D av­
lat o 'z funksiyalarini to 'liq bajarish u ch u n albatta m oliyaviy m anbalarga 
suyanishi lozim. Buning yagona y o 'li soliqlardir.
B ozor iqtisodiyoti davrida davlatning a n ’anaviy funksiyalaridan tash - 
qari, y a ’ni t a ’lim tarbiya, xalq xo'jaligini boshqarish, m am lakat xavfsizli- 
gini t a ’m inlashdan tashqari, aholini ijtim oiy him oya qilish ham zarurdir. 
А ла shu funksiyalarni m oliyaviy m ablag' bilan t a ’m inlash u chun soliqlar 
xizm at qiladi.
9

---

Ikkinchi to m o n d a n , soliqlarning zarurligini bozor iqtisodiyotining 
iqtisodiy q o nunlari talablardan kelib chiqadi.
B ozor iqtisodiyoti sharoitida m ulkchilik shakllari n ih o y a td a xilm a-xil 
b o ‘ladi va h a r bir m ulk shakli teng huquqlidir. M ulk egalarining mulki 
daxlsizdir. B unday sharoitda daviat o ‘z xohishicha va istag an ch a ular 
mulkini daviat m ulkiga ajratm a yoki boshqa to ‘lovlar b ila n jalb qilib 
ololm aydi. B ozor iqtisodiyotining m ohiyati yuqori erkinlik, d em okratiyam
ifoda etganligi u ch u n h a r xil m ulk egalarining m ulkidan um um davlat 
ehtiyojlari u c h u n h am foydalanish faqat dem okratik y o ‘l-so liq lar orqali 
am alga oshiriladi.
Shunday ek an , b ozor iqtisodiyoti q onunlarining m o hiyatiga tu sh u n - 
gan daviat uning rang-barang strukturasini yaratadi, turli m u lk shaklidagi 
korxona, birlashm a, firm a, shirkat, ijara, xususiy k o ix o n a lam i ko'pay tirad i. 
Bu esa o ‘z navbatida davlatga soliq to 'lo v c h ilam in g sonini k o ‘paytiradi va 
soliq obyektlari doirasini kengaytiradi.
Bu davrda korxona, birlashm a xilm a-xil tashkilotlar va aholi keng 
dam okratik huquqlarga ega bo'lganligi u ch u n u lar bilan d aviat o'rtasidagi 
m unosabat 
faqat soliqli 
m unosabat b o'ladi. D em ak, b o z o r iqtisodiyoti 
soliqlam i obyektiv zarur qilib quyadi.