Абу Али Ион Сино саломон ва ибсол
Download 56 Kb. Pdf ko'rish
|
Salomon va Ibsol. 22
|
8 — 1317
113 таш и ё бўлмасй, упдан четланиш идан датъи назар ш ундай дилади. Ундан кейин унда бир нарсанинг бор ё йўдлигидан датъи назар сўз характер ва хулдд а тааллудли бўлмайди, балки агар оддий бир иш да би- рор туш унча эсланилса, унда м уаллиф бирор нарсага чадирган бўлади ё бўлмаеа ундан чекиниш га даъват дилган бўлади. Л екин раъй ф ақат нарсанинг мавж уд- лиги ё м авж уд эмаслиги, ё ш унга ўхш аш лиги дадида бўлган туш унчасини ойдинлаш тиради. Тўртинчисига келсак, у м удобала — дарам а-дарш и долда бўлишдир. Б унда дар бир м адсад ўзининг маъ- лум вазни билан ифодаланади. Бу вазн эса унга муно- сиб келади. Б у вазнга оид ўзгариш лар бўлса, унга тўғри келади... Тўртинчидан кейин тадлил — куйга солиш к ела ди. Б у дам м а нарсанинг энг улкани ва киш и рудига ж уда даттид таъсир этади... С анъаткорлик эса ш еъриятнинг энг олий дараж а- сидир. Ч унки санъаткорлик ш ундай нарсаки, у траге- дияни безашга (декорациясига) хизм ат диладиган ас- бобларнинг фойдасидан иборатдир. Ундан трагедия м анф аат топади. Ундан кейин унга ш еър дўл келади. Ч унки санъаткорлик ш ундайки, унинг ёрдам и би лан яхш иланадиган асбобларга унинг фойдаси тегади ва бу ўринда у бу иш га дўл келади... Ш еър бўлса. Ш уни билгинки, образли фикр дилиш аслида «Ал- Хитоба»дан олинган, чунки у хитобада тасдидда хиз м ат дилиши ва унга бўйсуниши керак. Кейин ундаги хизм ат дилиш аслида у шеър бўлгани ва айнидса тра гедия бўлгани учунгина шундай, холос, йўдса ундай бўлмайди дам. И З О Ҳ Л А Р 1 1 Ушбу рубоий Эркин Болидов тарж им асида бе- рилмоқда. 2 20 — 25 рубоийлар Ш. Ш омудамедов тарж и м а сида берилди. 3 Ибн Сино бир сабаб бўлиб қам оққа гирифтор бўлади. Ш унда у ўз ҳолини баён этиб қасида — шеър ёзади. А лбатта бу ш еърни кимгадир йўллаб наж от ис- таган бўлса керак. Тарихий м анбаларда араб тилида ёзилган шу қа- сиданинг бир байти сакланиб қолган, унда ш айх Абу А ли ибн Сино юқоридаги байтни келтиради — Л. И. 4 М анбаларнинг хабар беришича, Ибн Синонинг замондош и вазир Абу Толиб ал-А лавийнинг боши, пе- ш онасига яра тошиб кетган. У даво истаб Ибн Синога арабча ш еър ёзиб, ш ундай м урож аат қи лган : Мавлоно ш айхимиз, биздек соҳиб алам , Сиздек содиб саховатга бўлмиш қарам . Бошим билан пеш онамга тош ган яра, Умри узш{ бўлур ш айхдан истар карам . Ш ояд топиб берсалар бу дард чорасин, Дуо олиб, бўлсинлар ян а м уҳтарам... Ибн Сино вазирнинг бу илтим осига кўра даво бу- юради, ш унда ш айх дам вазирдан «қарз» бўлиб қол- м ай деган андиш ага бориб, ушбу ш еърни араб тилида битиб, унга йўллайди. 5 А р а з — симптом; касалнинг таш қи кўрини- ши, алом атлари. 6 Илмий дегаида Ибн Сино назарий медицинани н азарда тутади. '7 Буига рукн, мизож, хилт (сш{)лар, аъзолар руҳ- лар, қувватлар киради. Р укн ларга эса Ибн Сино таъ- бирича, турли ж исм ларни пайдо килувчи тўртта асо- сий унсур — тупроқ, сув, олов, ҳаво киради. 8 Б у н га : ҳаво, ейиш ва ичиш , уйқу ва уйғоқлик, д ар ак ат ва ҳаракатсизлик, бўшаниш, нафсоний кайфи- ятлар киради. 115 9 Замонга йилнинг тўрт фасли киради. 10 У cap нарсаларга ҳам м а жониворлар киради. 11 М а к о н — бунга ер юзидаги яш аш мумкин бўлган ҳам м а ж ойлар киради. 12 У с т и қ у с — унсур ёки бадан таркибий қис- мининг дастлабки асоси. 13 Б у д у т — бунда давони назарда тутяпти. 14 К атта артерия. 15 С а б о — Ш арқ томондан, дабур эса ғарб то- мондан эсадиган ш амол. 1в. Горчица. 17, Д азм и оғир таом, м асалан, Ибн Сино ф икряча, мол, от гўшти —• ғализ, ҳазм и оғир таомга киради, пар- ранда, цўзи гўш ти — ғали зга кирмайди. 18. С и к а н ж а б и н — асал ва узум сиркасидан ясалган ичим лик. 19 X и л т — Ш арқ табобатида инсон баданида тўрт хил хилт бор дейилади: цон, балғам, сафро ва савдо. Бу хилтлар (буни соқ ҳам дейишади) аралаш - гандан ва ўртача аҳволда бўлганидан киш и соғ-сало- м ат бўлади. Б у хилт — соцлар нормал долда аралаш - м аса киши к ас ал бўлади. 20 Р и ё з а т — бадантарбияни оғир ё енгилини эмас, ўртачасини таила, демоқчи. 21 Ўсиш. 22 Бу ерда ортикча бадан тарбия қнлиш билан ба- данда бегона иссицлик пайдо бўлиб, кишини бетоб қи- лиши мумкин, дейилмоқчи. 23 Тиш чўткаси. 24 Подагра касали. 25 А рабча иборада наш а билқувва совуқлик, цор эса билфеъл совуқлик дейилган. Демак, наш а истеъ- мол килияганда унинг ^уввати совуцликка хизм ат цилади. Қор табиатан ўзи совуклик саналади. 26 Киш и тўқ бўлса руди ҳам тетик бўлади, оч бўл- са акси. Бунда киш и руди нурга ўхш атилган, ғизо чи- роғ ёгига, гўё ёғи кам айиш и билан чироғ пасайиб, ни- доят ўчиб цолиши, ғизосиз бўлганда киш и руҳи тушиб, нидоят руҳсиз бўлиб кетиш ига ўхш атилган. 27 Баданда ғовак бор бўлса, худди теш икдан даро- рат чиқиб кетгандай бўлади. 28 Қ а й л у с — ошцозонда биринчи ҳазм дан ўтган таомларнинг сутга ўхш аш ш ираси. 29 Т и ш — таш цари. 30 Ибн Рўш днинг ш у байтларга берган изоҳига цараганда бешинчи ва олтинчи буҳроннинг ҳар бири ю коридаги тўрт буҳроннинг иккитасидан, яъни яхши- си яхш исидан ва ёмони ёмонидан таркиб топган. 31 Бу ерда «сариқ сув» касаллигини айтяпти, са- риқ сув кўп келиб, бу сувга балғам аралаш иб чикса, бу — касал учун яхш и бўлар экан. 32 Илмийдан мурод назарий табобатдир. 116 33 Совуқ мнзож бўлса иссиқ мнзож ош$ат бер, ак- си бўлса аксинча қил, демоқчи. 34 М а й — Ибн Сино буни набиз (набид) деб ата- ган. Б у биздаги м усалласга тўғри келади. 35 Р а й ҳ о н и й — мусаллас, майнинг бир тури. 36 Ибн Синонинг «Ҳайй ибн Якзон» қиссасининг м авж уд барча нусхалари бошида бир абзац, я ъ к и : «Э, менинг ёру биродарларим! Сизнинг «Ҳайй ибн Яцзон» циссасини ш ар^лаб беринг, деб цилган қаттиқ тала- бингиз менинг йўц, деб оёц тираб олишимни, рад ци- либ пайсалга солаверишимни енгди. Сизларга ёрдам бўлсин, деб тангрининг цўллаш и билан юмшадим», до- йилган ж у м л а киссага янглиш кириб колган. Бу жум- л а аслида бу киссага эмас, балки бу қиссанинг ш айх томонидан килинган ш арҳига тааллуқли бўлиши ке- рак. Ибн Синонинг бу асарга ёзган ш арҳининг Окс- форддаги нусхасини нашр кмлган М уҳаммад Сағир Ҳ асан ал-М аъсумий ҳам ш ундай хулосага келади. (Қа- р ан г: «М ажма ул-илмий-ал Арабий» ж урнали, Т. 29, № 3. 1954. 406 — 408- бет.) М аъсумий кўрган ва нашр цилган ш арҳ биз юқорнда келтирган парча билан бош- ланадн. «Хайй ибн Якзон» қиссаси икки вариантда тар- калган бўлиши к ер ак: бири асл кисса, бошка бири ш арҳи бнлан. Шу орада ш арҳ бошидаги абзац асл кис сага ўтиб қолган бўлиши эҳтимол. Н атиж ад а ҳозир наш р цилинган ва цилинмаган барча нусхаларда де- яр л и к ушбу ҳолни кўриш мумкин. Ш улардан келиб чициб биз бу парчани циссага киритмадик. Б у ерда «ўз ш аҳримда» дейнш дан мурод инсон баданидир, яъни тириклик чоғимда, демоцчи. 37 Билим — маърифат билан банд бўлишга, дсмоц- чи. Ўртоцлар билан ички сезгилар, Ибн Сино ибораси билан айтсак, аклий қувватлардир. Б уларга ғазаб, истак, хаёл цилиш кабилар киради. 38 Яъни, ацлий м улоҳаза юритаётган чоғимизда, демоцчи. 39 Б у билан Ш арц фалсафасидаги ақли фаол — актив ацлни айтмоцчи. Б арча м авж удот шу ацл восн- таси билан вуж удга келган, у м оддаларга сурат — ш акл беришга лойиц цилиб ҳозирлайди. Форсча шарҳ- да бундан Ж абраил н азарда тутилади, дейди. Қисса- даги «чол кўринди» иборасидан аклий м улоҳаза юри таётган чоғим изда илм-м аърифат кўринди, деган маъ- но англаш илади. 40 Бу билан илм-маърифатга якнн, ошна бўлишни хоҳиш этдим, демоцчи, 41 Ўртоцлар киш идаги сезгилардир. Демак, ички (истак, ғазаб ва х. з.) ва таш ки (кўриш, эшитиш, татиш, ҳидлаит, ҳис килиш) сезгилар иш лаётган пайтида, за душ им бор пайтида илмга қараб равона бўлдим, де- М 0 1 { Ч И . 117 42 Б у билан муаллиф, ким илм истаб унга интил- са, илм дарвозаси очилади, демозрга. 43 Б а й т у л-м у қ а д д а с — М уқаддас уй, Фа- ластиндаги бир ш аҳар исми, Қуддус-Ерусалим. Бу ўринда соф а қ л олами. Б у асар рам з-иш ораларига қизиқувчи ва у билан батафсил таниш мо^чи бўлганлар Ибн Зайланинг бун- га битган ш арҳига «Ҳайй ибн Яқзон»нинг Меҳрен наш- рига, Дейден, 1889, ёки Аз^мад Амин наш ри, Миср, 1952 ва ё М уҳаммад Сағир Ҳ асан ал-М аъсумийнинг «Рисолату Ҳ айй ибн Я қзон м аа ш арҳиҳо ли ИбнСино» м ақоласига («М ажма ул-илмий Ал-Арабий», Д ам аш қда чиқадиган А раб академ ияси ж урнали, Т. 29, № 3 — 4, 1954, т. 30, № 1 — 2, 1955) ёки УзФАШ И китоб фон- дидаги 2385 номерли қўлёзм а (18 б — 32 а)га муро- ж а а т қилиш лари мумкин. 44 Бу билан м уаллиф илмга саёҳат қилган эдим, дарҳол илм уф қлари менга кўриниб қолди, демоқчи. 45 Ф а р о с а т и л м и — м антиқ илми дейил- моқчи. 46 О ш н а л а р — бу билан муаллиф киш идаги ички ва таш қи сезгиларни н азарда тутади. 47 Бу билан киш идаги хаёл суриш — ф антазия назарда тутилган. 48 И лгари вактларда бошқа м ам лакатлардан иш ончли хабар, м аълум от олиш керак бўлса, бир ки- шининг йўл хар аж ати , озиғини кўтарганлар. Ш ундай қилинган тақдирда у киш и ишончли м аълум от келтир- ган. Й ўл озиғи берилмаган киш иларга ишонч кам бўл- ган! Ш айх бу ўринда йўл озиги берилмаган киш и кел- тирган хабарларга ўхш аш нарсаларга иш ора қилмоқ- чи. 49 Бу ерда м уаллиф дунёни ҳислар орқали билиш- ни айтм оқчи: ҳам ички, ҳам таш қи сезгилар шунга киради. 50 Бу ерда сўз киш идаги газабланиш кайф ияти устнда боряпти. 51 Бу ерда киш идаги истакка берилиш кайфият- лари айтилмоқчи. 62 Бу асарга битилган форсча ш арҳда кўрсатили- ш ича, киш и наф си доимо ўш а қувват-сезгилар билан бирга бўлади. Н аф с дунёдан ю зланса, яъни наф с эга- си вафот этса, қувват-сезгилар ундан аж ралади. Бу аж ралиш ҳам вақти соати билан бўлади, демо^чи. 63 Бу билан модда, ш акл ва икковидан ю зага кел- ган нарса н азарда тутилм оқда. 54 Х о ф и қ о н и — Ш арқ ва Ғарб ўртаси, тўғри- роғи, кунчиқар ва кунботар оралиғи. Б у ерда ер ва осмон ж исмларини айтмокчи. 55 Кунботардан мурод ҳаюло — модда кунчиқар- дан мурод сурат — ш аклдир.^ 56 Бу ерда илм аҳлини айтмоқчи. Download 56 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|