Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti «bosim ostida payvandlash»

3.2. Nuqtali payvandlashdagi plastik deformatsiya 
 
Nuqtali payvandlashda qizish notekis bo‘lganligi bois, plastik 
deformatsiyaga qarshiligi turlicha bo‘lgan metall hududi yuzaga 
keladi. Issiqlikdan kengayish siqiq sharoitda sodir bo‘ladi va 
bunda ichki zo‘riqishlar notekis taqsimlanib, ular doimiy ravishda 
ta’sir qiluvchi tashqi siqish kuchi F
pay 
bilan birgalikda qaytmas 
hajmiy plastik deformatsiyalarni keltirib chiqaradi. 
Payvandlash joyining hajmiy-zo‘riqqan holati siquvchi radial x 
(
r

), aylanma (


) va o‘q (
z

), shuningdek
z

, 
r

va 


deformatsiyalar bilan ifodalanadi.
z

ning eng katta qiymatlari z 
o‘q yaqinida kuzatiladi, bu yerda zo‘riqish holati har tomonlama 
siqilishga yaqin bo‘ladi. 
z

ning va shunga yarasha
D

ning eng 
kichik qiymatlari tegish joylarining periferiyasida va ayniksa, 
detal-detal tegish joyi chegarasida yuzaga keladi. Bunga detallar 
o‘rtasida 
tirqish 
borligi 
sabab 
bo‘ladi: 
bu 
tirqishga 
deformatsiyalanadigan metall nisbatan erkin oqib kiradi. 
Plastik deformatsiyaning (
z

, 
r

va 


) eng katta darajasi 
belbog‘ atrofida qayd etiladi (z=0). 
z

va 
r

larning taqsimlanishi 
(II-II kesim) z o‘q bo‘ylab qisqarish deformatsiyasi, r o‘q bo‘ylab 
esa qisqarish deformatsiyasi yuz berishini ko‘rsatadi. 
Detal-detal tegish joyi atrofida metallning kengayishi tirqish 
paydo bo‘lishining asosiy sababidir, qizigan metallning bir qismi 
ana shu tirqishga siqilib chiqadi. 
Metall erigunga qadar
D

ning kamayishi va metallning 
ortiqcha bo‘lishi elektrodlar orasini biroz ochish orqali,
shuningdek metallning bir qismini tirqishga siqib chiqarish orqali 

---

25
qoplanadi, buni ichki tegish joyida payvandlash tokining tarqalib 
ketishini cheklovchi relyef ta’minlaydi.