Abu zakariyo yahyo ibn sharaf navaviy riyozus-solihiyn

 
154-BOB 
Mayyitda ko‘rilgan biror yomon holatni boshqalarga so‘zlashdan 
o‘zni tiyish haqida 
 
927/1. Rasulullohning (s.a.v.) mavlolari Abu Rofe’dan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh 
(s.a.v.): «Kimki biror o‘likni yuvib, undagi ayblarni berkitsa, Alloh taolo uni qirq marta 
mag‘firat qiladi», dedilar. Imom Hokim rivoyatlari. Bu hadis Muslimning shartlariga 
binoan sahihdir. 
Foyda: Yuzi o‘zgarib ketgan yoki qabrida ilon ko‘rib qolingan mayyitning aybini yopish 
shartdir. Agar mayyit fosiq bo‘lsa boshqalarga ibrat bo‘lishi uchun aybini aytishning 
zarari yo‘q. 
 
155-BOB 
Mayyitga janoza namozini o‘qish, qabristongacha olib borish va 
dafn marosimida qatnashishning fazilati hamda janozada 
ayollar ishtirok etishining karohiyati to‘g‘risida 
 
928/1. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Kimki janoza o‘qib 
tugatilguncha o‘sha yerda hozir bo‘lsa, bir qiyrot miqdoricha savobga ega bo‘ladi. Kimki 
dafn etilguncha hozir bo‘lsa, ikki qiyrot miqdoricha savobga ega bo‘ladi», deganlarida, 
sahobalar: «Ikki qiyrot deganingiz nima o‘zi?» deb so‘rashdi. Shunda u zot: «Ikkita 
ulkan tog‘ miqdoricha», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
929/2. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Kimki musulmon 
kishining janoza namozida va dafn marosimida imon ila hamda savob umidida ishtirok 
etsa, ikki qiyrot ajr bilan qaytadi. Har bir qiyrot Uhud tog‘i miqdorichadir. Kimki dafn 
etilishidan oldin janoza namozining o‘zini o‘qiboq qaytsa, bir ajr bilan qaytadi», dedilar. 
Imom Buxoriy rivoyatlari. 
930/3. Ummu Atiyyadan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bu sahobiya ayol: «Biz ayollar 
janozaga qatnashishdan qaytarildik. Lekin qaytariq ta’kidlangan holda emas», dedilar. 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
183
Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
 
156-BOB 
Janoza namozini o‘quvchilar ko‘p bo‘lishini hamda uch safdan ziyoda 
bo‘lishlarining mahbubligi haqida 
 
931/1. Oishadan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Biror kishi vafot etsa, 
musulmonlardan bir jamoat unga janoza namozi o‘qishsa va ularning adadlari yuztaga 
yetsa, hammalari shu mayyitga 
shafoatlarini taqdim etishsa, ya’ni gunohi kechirilishini so‘rashsa, albatta barchalarining 
shafoatlari unga nisbatan qabul qilinadi», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
932/2. Ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Biror musulmon vafot 
etsayu, uning janozasida Allohga biror narsani sherik qilmagan qirq kishi ishtirok etsa, 
ularning shafoatlari mayyitga nisbatan qabul qilinadi», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
933/3. Marsad ibn Abdulloh Yazaniydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Molik ibn Hubayra (r.a.) 
qachon janoza namozini o‘qimoqchi bo‘lib, jamoatdagilarni oz deb hisoblasalar, ularni 
uch safga ajratardilar. Keyin: «Men Rasulullohning S: «Qaysi bir kishiga uch saf bo‘lib 
janoza namozi o‘qilsa, unga jannat vojib bo‘ladi», deb aytganlarini eshitdim», dedilar. 
Abu Dovud va Termiziy rivoyatlari. 
 
157-BOB 
Janoza namozida o‘qiladigan zikrlar 
 
Mayyitga janoza namozi o‘qish farzi kifoyadir. Shu singari, uni yuvish, kafanlash, dafn 
qilish ham farzi kifoyadir. Bunga hamma bir ovozdan ittifoq qilgan. 
Janoza namozi Imom A’zam (r.a.) mazhablarida quyidagicha o‘qiladi: Avval «Allohu 
akbar» deb, ya’ni, takbiri tahrimani aytib quloq qoqadi. So‘ng Sano - 
«Subhanakallohumma va bihamdika va tabarokasmuka va ta’ala jadduka va la ilaha 
g‘oyruk» duosini o‘qiydi. So‘ngra yana takbir aytadi, ammo qo‘lini ko‘tarmaydi. Keyin 
Rasulullohga biror salovotni aytadi. So‘ng «Allohu akbar», deb janoza duosini o‘qiydi. 
Janoza duosi: «Allohummag‘fir lihayyina va mayyitina va shahidina va g‘oibina va 
sog‘iyrina va kabiyrina va zakarina va unsana. Allohumma man ahyaytahu minna 
faahyihi ‘alal islam va man tavaffaytahu minna fatavaffahu ‘alal iyman. Allohumma la 
tahrimna ajrohu va la taftinna ba’dahu». (Ma’nosi: Ey Rabbim, tirigu o‘ligimizni, hoziru 
g‘oyibimizni, kichigu kattamizni, erkagu ayolimizni mag‘firat qil. Ey Rabbim, kimimizni 
hayotda qoldiradigan bo‘lsang, uni Islomda qil, kimimizni o‘ldiradigan bo‘lsang, uni 
iymon bilan vafot ettir. Bizni uning ajridan mahrum qilma. Undan keyin bizni fitnaga 
solma.) 
Agar mayyit yosh bola bo‘lsa, quyidagi duoni o‘qiydi: «Allohummaj’alhu lahuma 
farotan vaj’alhu lahuma salafan vaj’alhu lahumo zuhron va saqqil bihi mavaziynahuma 
va afrig‘is sobro ‘ala qulubihima va la taftinnahuma ba’dahu va la tahrimhuma ajrah», 
so‘ng yana «Allohu akbar» deydi va ikki tomonga salom berib, namozni tugatadi. 
(Ma’nosi: Allohim, bu go‘dakni ota-onalari uchun ajr, fazl va zahira qil. U sababli ota-
onasining tarozilarini og‘ir qil, qalblariga sabr yog‘dir. Undan so‘ng ularni fitnaga solma, 
ularni uning ajridan mahrum qilma.) 
934/1. Abu Abdurahmon Avf ibn Molikdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bu zot: «Rasululloh 
(s.a.v.) janoza namozi o‘qiganlaridagi duolarini yodlab oldim, unda: «Allohummag‘fir 
lahu varhamhu va ‘afihi va’fu anhu va akrim nuzulahu va vassi’ mudxolahu vag‘silhu bil 
mai vas salji val barodi va naqqihi minal xotoya kama naqqoytas savbal abyazo minad 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
184
danasi va abdilhu daron xoyron min darihi va ahlan xoyron min ahlihi va zavjan xoyron 
min zavjihi va adxilhul jannata va a’izhu min ‘azabil qobri va min ‘azabin nar», deb 
aytganlar. Shunda men o‘sha mayyitning o‘rnida bo‘lishni orzu qilib qoldim», deb 
aytdilar. (Ma’nosi: Ey Rabbim, uni mag‘firat qil, unga rahm et. Uni ofiyatda qil va avf et. 
Tushadigan yerini mukarram, kiradigan yerini keng qil. Uni suv, qor, do‘l bilan yuv. Oq 
kiyim kirdan toza bo‘lgani kabi, uni xatolardan pokla. Unga hovlisidan yaxshiroq hovli, 
ahlidan yaxshiroq ahl, juftidan yaxshiroq juft ber. Uni jannatga kirgiz, qabr va do‘zax 
azobidan saqla.) Imom Muslim rivoyatlari 
935/2. Abu Hurayra, Abu Qatoda va Abu Ashhaliy otalaridan (r.a.) qilgan 
rivoyatlarida, Rasululloh (s.a.v.) janoza namozida: «Allohummag‘fir lihayyina va 
mayyitina va shahidina va g‘oibina va sog‘iyrina va kabiriyna va zakarina va unsana, 
Allohumma man ahyaytahu minna faahyihi ‘alal islam va man tavaffaytahu minna 
fatavaffahu ‘alal iyman. Allohumma la tahrimna ajrohu va la taftinna ba’dahu», deb 
aytdilar. (Ma’nosi yuqorida o‘tdi.) Abu Dovud va Termiziy rivoyatlari. 
936/3. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Agar mayyitga 
janoza namozi o‘qisangizlar, uning uchun duoni xolis qilinglar», deb aytdilar. Abu Dovud 
rivoyatlari. 
937/4. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) janoza namozida: 
«Allohumma anta robbaha va anta xolaqtaha va anta hadaytaha lil islam va anta 
qobazta ruhaha va anta a’lamu bisirriha va ‘alaniyyatiha va qod ji’naka shufa’aa lahu 
fag‘firlahu», dedilar. (Ma’nosi: Allohim, Sen uning Rabbisan, Sen uni xalq qilding, 
Islomga hidoyat etding va ruhini olding. Sen uning sirini va oshkorasini biluvchi zotsan. 
Biz unga shafe’ bo‘lib keldik, uning gunohlarini kechir.) Abu Dovud rivoyatlari. 
938/5. Vosila ibn Asqa’ (r.a.) aytadilar: «Rasululloh (s.a.v.) bir musulmon kishining 
janozasini biz bilan birga o‘qidilar. Unda quyidagi duoni o‘qidilar: «Allohumma inna Fulan 
ibn Fulan fiy zimmatika va habli jivarika faqihi fitnatal qobri va ‘azaban nari va anta 
ahlul vafa val hamd. Allohumma fag‘fir lahu varhamhu innaka antal g‘ofurur rohiym». 
(Ma’nosi: Allohim, Falonchining o‘g‘li Falonchi Sening zimmangda va himoyangdadir. Uni 
qabr fitnasi va do‘zax azobidan saqla. Sen vafo va hamd ahlisan. Ey Rabbim, uni 
mag‘firat qil, rahm ayla. Albatta, Sen kechiruvchi va rahmli Zotsan.) Abu Dovud 
rivoyatlari. 
939/6. Abdulloh ibn Avfodan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bu zot qizlariga to‘rt takbir ila 
janoza namozi o‘qib, to‘rtinchi takbirdan keyin ikki takbir orasidagi miqdoricha turib, 
qizlariga istig‘for aytib, duo qildilar va: «Rasulullohning (s.a.v.) mana shundoq 
qilganlarini ko‘rdim», dedilar. 
Boshqa rivoyatda: «To‘rtinchi takbirni aytib, uzoq turib qolganlaridan biz beshinchi 
takbirni ham aytsalar kerak, deb o‘yladik. Lekin o‘ng va chap tomonlariga salom berib, 
namozni tugatdilar. Qachonki namoz tamom bo‘lgandan keyin biz u zotga: «Bu qanday 
qilganingiz?» desak, u zot: «Men Rasulullohdan (s.a.v.) nimani ko‘rgan bo‘lsam, unga 
ziyoda qilmayman» yoki «Rasululloh (s.a.v.) mana shundoq qildilar», deb aytdilar». 
Imom Hokim rivoyatlari. 
 
158-BOB  
Dafn etishni tezlatish haqida 
 
940/1. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Janozani (dafn 
etishni) tezlatinglar. Agar mayyit yaxshi bo‘lsa, yaxshilikka tezlatgan bo‘lasizlar. Agar 
mayyit yomon bo‘lsa, bo‘yinlaringizdan tezroq qo‘ygan bo‘lasizlar», deb aytdilar. Imom 
Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
185
Imom Muslimning rivoyatlarida: «Tezroq yetkazishingiz unga yaxshiroqdir», deyilgan. 
941/2. Abu Said al-Xudriydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Agar 
tobutdagi o‘likni odamlar ko‘tarib yelkalariga qo‘yishsa, o‘sha tobutdagi kishi solih bo‘lsa, 
meni tezroq olib boringlar, deydi. Bordiyu yomon bo‘lsa, o‘z ahliga: «Voy bo‘lsin, bu 
tobut bilan qaerga olib ketmoqdasizlar?» deydi. Bu aytgan so‘zni insondan boshqa 
hamma eshitadi. Agar inson ham eshitganida edi, hushidan ketib yiqilar edi», dedilar. 
Imom Buxoriy rivoyatlari. 
 
159-BOB 
Mayyit bo‘ynidagi qarzini tez uzish hamda o‘lishi bilan tezda, 
ko‘mish tadorikini ko‘rishning mahbubligi haqida. (Ammo to‘satdan 
o‘lib qolgan kishining o‘lik yo tirikligi aniq bo‘lmaguncha shoshiltirilmaydi) 
 
942/1. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Mo‘minning joni 
qarzi tufayli muallaq (osilgan) holda qoladi. Qachon qarzi uzilsa, u qutiladi» (ya’ni qarzi 
uzilmasa, karam etilgan maqomga erisha olmaydi. Va najot yoki halokatga hukm 
etilmay turadi), dedilar. Imom Termiziy rivoyatlari. 
943/2. Husayn ibn Vahvahdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Talha ibn Barro ibn Ozib (r.a.) 
kasal bo‘lganlarida, Rasululloh (s.a.v.) ko‘rgani kirib: «Men Talhani o‘lim bo‘sag‘asida, 
deb gumon qilayapman. Agar vafot etgudek bo‘lsa, menga xabar beringlar. Va dafn 
etishni tezlatinglar. Chunki musulmon kishining murdasi o‘z ahli huzurida to‘xtatib 
turilishi durust emas», dedilar. Abu Dovud rivoyatlari. 
 
160-BOB 
Qabr oldida mav’iza qilish haqida 
 
944/1. Alidan (r.a.) rivoyat qilinadi. Biz «Baqiy’ul g‘arqad» qabristonida dafn 
marosimida edik. Rasululloh (s.a.v.) huzurimizga kelib o‘tirdilar. Biz ham u zotning 
atroflarida o‘tirdik. U zotning qo‘llarida asolari bor edi. Ovozlarini pastlatib, o‘sha aso 
bilan yerga urib: «Sizlardan har biringizning do‘zax va jannatdan bo‘lgan makoningiz 
yozib qo‘yilgandir», dedilar. Sahobalar: «Ey Allohning Rasuli, (unda amal qilib 
o‘tirmasdan) o‘sha yozib qo‘yilgan taqdir kitobimizga suyanib o‘tiraveraylikmi?» 
deyishdi. Shunda Rasululloh (s.a.v.)  «Amal qilaveringlar. Kim qaysi maq0yaratilgan 
bo‘lsa, o‘sha maqomga olib boradigan ishlar unga oson qilib qo‘yiladi, ya’ni yo‘llab 
qo‘yiladi», deb hadisning oxirigacha zikr qildilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
 
161-BOB 
Mayyit dafn etilgach qabr oldida biroz o‘tirib, uning haqqiga 
duo, istig‘for hamda Qur’on tilovat qilish haqida 
 
945/1. Usmon ibn Affondan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) mayyitni dafn 
qilganlaridan keyin uning tepasida turdilar va: «Birodaringiz uchun istig‘for aytinglar va 
u sobit turishini so‘roq qilinyapti, chunki hozir u so‘ralyapti», dedilar. Abu Dovud 
rivoyatlari. 
946/2. Amr ibn Osdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bu zot: «Meni dafn qilganlaringdan keyin 
bir hayvon so‘yib, go‘shtini taqsimlash miqdoricha fursat qabrim tepasida turinglar. Toki, 
sizlarning hamrohligingizda Rabbimning elchisiga javob qaytarib olay», de dil ar. Imom 
Muslim rivoyatlari. 
Shofe’iy aytdilar : «Qabr oldida Qur’ondan biror (sura) o‘qish yaxshi amaldir. Agar 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
186
Qur’onning barchasi xatm qilinsa, undan ham yaxshiroqdir». 
 
162-BOB 
Mayyitga sadaqa qilib, uning haqqiga duo yo‘llash haqida 
 
Alloh taolo: 
«Ulardan keyin (dunyoga)  kelgan zotlar ayturlar: «Parvardigoro, O’zing 
bizlarni va bizlardan ilgari iymon bilan o‘tgan zotlarni mag‘firat qilgin», (Hashr 
surasi, 10-oyat) deb aytgan. 
947/1. Oishadan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bir kishi Rasulullohga S: «Onam to‘satdan 
vafot etib qoldi. Gumon etishimcha, agar (o‘lishidan oldin) gapira olganida, biror sadaqa 
qilib ketgan bo‘lar edi. Endi men uning nomidan sadaqa qilsam, onamga savobi 
boradimi?» deganida Rasululloh (s.a.v.): «Ha», deb javob qildilar. Imom Buxoriy va 
Muslim rivoyatlari. 
948/2. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Agar inson vafot 
etsa, uning amali to‘xtab qoladi. Faqat uch narsada to‘xtamaydi, ya’ni nomai a’moliga 
yozilib boradi. 1. Sadaqai joriya, ya’ni davom etuvchi va yo‘lga qo‘yilgan sadaqa. 2. 
Manfaatli ilm, ya’ni ta’lim berilgan ilm va yozib qoldirilgan asar. 3. Ota-onasiga duo 
qiluvchi solih farzandning ortda qoldirilishi», deb aytdilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
 
163-BOB 
Mayyit haqida maqtovli so‘zlarni gapirish xususida 
 
949/1. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Sahobalar bir janoza oldidan o‘ta turib, 
mayyitni yaxshilik bilan sifatlab maqtashdi. Shunda Rasululloh (s.a.v.): «Vojib bo‘ldi», 
dedilar. So‘ngra boshqa janoza oldidan o‘tib, mayyitni yomonlik bilan sifatlab qoralashdi. 
Rasululloh (s.a.v.) yana «Vojib bo‘ldi», dedilar. Umar ibn 
Xattob (r.a.): «Nima vojib bo‘ldi?» deganlarida, Rasululloh (s.a.v.) «Haligi yaxshilik bilan 
sifatlangan kishiga jannat, yomonlik bilan sifatlangan kishiga do‘zax vojib bo‘ldi. Sizlar 
esa, Allohning yerdagi guvohlaridirsiz», deb aytdilar. Imom Buxoriy va Muslim 
rivoyatlari. 
950/1. Abul Asvaddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bu zot: «Madinaga borib, Umar ibn 
Xattob (r.a.) huzurlarida o‘tirgan edim. Bir tobutni olib o‘tib qolishdi. Shunda mayyit 
yaxshilik ila sifatlandi. Umar ibn Xattob (r.a.): «Vojib bo‘ldi», dedilar. So‘ngra boshqasi 
olib o‘tildi. Undagi mayyit ham yaxshi sifat ila maqtaldi. Umar ibn Xattob (r.a.): yana: 
«Vojib bo‘ldi», dedilar. Keyin uchinchi mayyitni olib o‘tishdi. Uni yomonlik ila sifatlashdi. 
Umar ibn Xattob (r.a.): «Vojib bo‘ldi», dedilar. Shunda men: «Nima vojib bo‘ldi ey 
Mo‘minlar amiri?», deb so‘ragan edim, Umar ibn Xattob (r.a.) xuddi Rasululloh (s.a.v.) 
aytganlaridek: «Qay bir musulmon kishining yaxshi ekaniga to‘rt kishi guvohlik bersa, 
Alloh uni jannatiga kirgizadi», dedilar. Shunda biz: «Uchta bo‘lsa-chi?» deb so‘radik, 
«Uchta bo‘lsa ham», dedilar. «Ikkita bo‘lsa-chi?» degan edik, «Ikkita bo‘lsa ham», 
dedilar. Ammo «Bitta bo‘lsa-chi?» deb so‘ramadik», dedilar. Imom Buxoriy rivoyatlari. 
 
164-BOB 
Balog‘atga yetmagan yosh bolalari o‘lgan kishilarning fazilatlari haqida 
 
951/1. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Qaysi bir musulmon 
kishining balog‘at yoshiga yetmagan uch farzandi vafot etsa, Alloh taolo ularning ota-
onalarini fazli va marhamati bilan jannatga kirgizadi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
187
rivoyatlari. 
952/2. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Musulmonlardan 
qaysi bir kishining uchta farzandi vafot etsa, do‘zaxga tushmaydi. Faqat qasamning ijro 
etilishi uchungina tushib chiqiladi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
Qasamning ijro etilishidan maqsad Allohning: «Sizlardan har biringiz unga 
(jahannamga) tushguvchidirsiz» so‘zi iroda qilingandir (Maryam surasi, 71-oyat). 
953/3. Abu Said al-Xudriydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bir xotin Rasululloh (s.a.v.) 
huzurlariga kelib: «Ey Allohning Rasuli!, erkaklar aytib bergan hadislaringiz orqali 
(ilmda) o‘zib ketishdi. Biz ayollarga ham bir kuningizni ajratib, Alloh sizga o‘rgatgan 
narsalardan bizga ham ta’lim bersangiz», deganida, Rasululloh (s.a.v.)  «Shu, shu 
kunlari to‘planingiz», deb buyurdilar. Bas, ayollar jamlanishdi. Rasululloh (s.a.v.) ham 
kelib, Alloh o‘rgatgan narsalardan ayollarga ta’lim berdilar. Keyin u zot: «Qaysi bir xotin 
uchta bolasini (o‘zidan oldin qabrga) jo‘natsa, o‘sha bolalari u ayol uchun do‘zaxdan 
to‘siq bo‘ladi», dedilar. Shunda bir xotin: «Ikkita bo‘lsa-chi?» dedi. Rasululloh (s.a.v.) 
«Ikkita bo‘lsa ham», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
 
165-BOB 
Zolimlar qabri yonidan o‘tganda qo‘rqib yig‘lash, Allohga 
muhtojlikni izhor qilish va ulardan g‘aflatda qolishdan saqlanish xususida 
 
954/1. Ibn Umardan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) Samud qavmining diyori 
Hijr nomli joyga yetganlarida, sahobalarga: «Mana bu azoblanayotganlar yeriga faqat 
yig‘lagan holda kiringlar. Agar yig‘lamasanglar, kirmanglar. Ana shunda ularga yetgan 
narsa sizlarga yetmaydi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
Boshqa rivoyatda Rasululloh Sh, qachonki Hijr nomli joydan o‘ta turib: «O’z jonlariga 
zulm qilgan miskinlar diyoridan yig‘lagan holda o‘tinglar. Ularga yetgan musibat sizlarga 
ham yetib qolmasin», deb, boshlarini o‘rab, o‘sha vodiydan tezlik ila chiqib ketdilar. 
 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
188
SAFAR ODOBLARI KITOBI 
 
166-BOB 
Safarga payshanba kuni hamda kunning avvalida chiqishning 
mahbubligi haqida 
 
955/1. Ka’b ibn Molikdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) Tabuk g‘azotiga 
payshanba kuni chiqdilar. U zot payshanba kuni chiqmoqni yaxshi ko‘rardilar. Imom 
Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
Ikki sahih kitobidagi rivoyatlarning birida: «Rasululloh (s.a.v.) safarga ko‘pincha 
payshanba kuni chiqardilar», deyilgan. 
956/2. Saxr ibn Vado’a al-o‘omidiydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) 
«Allohim, ummatimning kunduz avvalida (ya’ni tongda ishlarini bajaridaganlariga) 
baraka ato qilgin», deb duo qildilar. Rasululloh (s.a.v.) agar ozmi-ko‘pmi biror yerga 
qo‘shin yuboradigan bo‘lsalar, kunduzning avvalida (ya’ni tongda) yuborar edilar. Mana 
shu hadisning roviysi Saxr (r.a.) savdogar edilar. Bu zotning odatlari, agar tijoratlarini 
yuboradigan bo‘lsalar, kunduzning avvalida (ya’ni tongda) yuborar edilar. Mana shundan 
erta tongda ishlarini bajarishlari sababli mol-dunyolar ko‘payib, badavlat bo‘lib ketdilar. 
Abu Dovud va Termiziy rivoyatlari. 
 
167-BOB 
Safarga chiqayotganlarning o‘zlariga hamroh olib va 
bo‘ysuniladigan bir kishini boshliq etib tayinlashlari 
mahbubligi haqida 
 
957/1. Ibn Umardan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Agar insonlar yakka 
yurishning zararini men bilganchalik his qilishganida edi, biror yo‘lovchi kechasi yolg‘iz 
o‘zi yurmas edi», dedilar. Imom Buxoriy rivoyatlari. 
958/2. Amr ibn Shu’ayb otalaridan, otalari esa bobolaridan qilgan rivoyatlarida 
Rasululloh (s.a.v.)  «Bir yo‘lovchi bitta shayton, ikki yo‘lovchi ikki shayton, uchtasi esa 
haqiqiy yo‘lovchidir», dedilar. Abu Dovud, Termiziy va Nasaiylar rivoyatlari. 
Bu hadisdan safarda bir va ikki kishi bo‘lsa, shaytonning yomonligidan omon 
bo‘lmasliklari mumkinligi, agar uch va undan ko‘p bo‘lsa, haqiqiy yo‘lovchi bo‘lib, 
shaytonning yomonligidan, inshoalloh, omonda bo‘lishlari tushuniladi. Vallohi a’lam. 
959/3. Abu Said (r.a.) va Abu Hurayralardan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) 
«Agar uch nafar kishi safarga chiqsa, ichlaridan bittalarini amir (boshliq) etishsin», 
dedilar. Abu Dovud rivoyatlari. 
960/4. Ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Hamsafarlarning 
yaxshisi to‘rt adadligidir. Otliqlarning yaxshisi to‘rt yuz adadligidir. Qo‘shinlarning 
yaxshisi to‘rt ming adadligidir. O’n ikki ming qo‘shin ozlikdan hech ham mag‘lub 
bo‘lmaydi», dedilar. Abu Dovud va Termiziy rivoyatlari. 
 
168-BOB 
Safarda bir yerga tushish, yurish, yotish, uxlashning odoblari 
hamda safarda kechasi yurish, hayvonlarga muloyim bo‘lib, 
ularning foydasiga ish yuritish, hayvonlar haqqini 
bilmaganlarga uni o‘rgatish va agar ulov toqat qilsa, 
mingashtirishning joizligi haqida 
 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
189
961/1. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Agar ko‘kalamzor, 
hosildor yerga safar qilsangiz, tuyaga yerdagi nasibasini beringlar. Ya’ni o‘tlatib o‘tinglar. 
Agar quruq, unumsiz yerga safar qilsangiz, tuyani tezlatib yurgizinglar, toki iliklari 
erimasdan, ko‘zlagan manzilga yetib olinglar. Agar biror yerga qo‘nadigan bo‘lsangiz, 
yo‘l ustiga qo‘nishdan chetlaning, ya’ni yo‘ldan uzoqroqqa tushing. Chunki u kechqurun 
hayvonlarning yo‘llari va zararli hasharotlarning joylaridir», dedilar. Imom Muslim 
rivoyatlari. 
Foyda:  Bu hadisda Islom hayvonlar huquqini qay darajada himoya qilganiga ishora 
bordir. 
962/2. Abu Qatodadan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasulullohning (s.a.v.) odatlari, - agar 
safarga chiqib, kechasi biror yerga qo‘nsalar, o‘ng tomonlariga yonboshlardilar. Agar 
subh oldidan biror yerga qo‘nsalar, bilaklarini tikka qilib, boshlarini kaftlariga qo‘yib 
uxlardilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
Ulamolar: «Rasululloh (s.a.v.) bilaklarini tikka qilib, boshlarini kaftlariga qo‘yib 
uxlashlaridan maqsad, uyquga sho‘ng‘ib, bomdod namozi o‘tib ketishidan xavf qilganlari 
uchun», deyishgan. 
963/3. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Safarga chiqsanglar, 
kechqurun yuringlar. Chunki kechasi masofa tez bosib o‘tiladi», dedilar. Abu Dovud 
rivoyatlari. 
964/4. Abu Sa’laba al-Xushniydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Odamlar safar qilib, biror 
manzilga tushishsa, dara va vodiylar orasiga tarqalib ketishardi. Buni ko‘rgan Rasululloh 
(s.a.v.)  «Albatta, dara va vodiylar orasiga tarqab ketishingiz shayton tomonidandir», 
dedilar. Bundan keyin ular biror yerga tushadigan bo‘lishsa, bir-birlariga qo‘shilib, 
jipslashib olishar edi. Abu Dovud rivoyatlari. 
965/5. Sahl ibn Amr Ansoriydan (r.a.) rivoyat qilinadi (bu zot Ibn Hanzaliyya nomi 
bilan mashhur bo‘lib, Rizvon bay’atida ishtirok etgan sahobalardandir). Bir kuni 
Rasululloh (s.a.v.) bir tuya oldidan o‘tdilar. U tuya ochlikdan qorni ichiga tortib ketgan 
edi. Rasululoh (s.a.v.)  «Bu tilsiz hayvonlar xususida Allohdan qo‘rqinglar. Bas, qornini 
to‘yg‘azib mininglar. Va semirtirib, so‘yib yenglar», deb aytdilar. Abu Dovud rivoyatlari. 
966/6. Abu Ja’far Abdulloh ibn Ja’fardan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bir kuni Rasululloh 
(s.a.v.) orqalariga meni mingashtirib, bir sirni aytdilar. Men o‘sha sirni insonlardan 
birortasiga gapirmayman. Rasululoh (s.a.v.) tahorat ushatadigan bo‘lsalar, biror 
balandlik yoki xurmo daraxtidan bo‘lgan bog‘-to‘siq bo‘lar edi... Imom Muslim mana shu 
ko‘rinishdagi qisqa holda rivoyat qilganlar. 
Ammo imom Barqoniy imom Muslimning isnodlari ila «Xurmo daraxtidan bo‘lgan bog‘-
to‘siq bo‘lar edi» so‘zidan keyin quyidagilarni ziyoda qildilar: «Bas, Rasululloh (s.a.v.) 
ansoriylardan bir kishining to‘sib qo‘ygan yeriga kirdilar. Qarasalar, bir tuya turibdi. U 
zot tuyaga qaragan edilar, tuya ovoz chiqarib, ko‘zidan yosh oqizdi. Rasululloh (s.a.v.) 
uning o‘rkachi va qulog‘i ortidan siladilar. Va: «Bu tuyaning egasi kim, bu tuya kimga 
qarashli?» dedilar. Ansoriylardan bir yigit kelib: «Ey Allohning Rasuli, menga qarashli», 
dedi. Rasululloh (s.a.v.)  «Alloh seni ega qilgan bu hayvon haqida Allohdan 
qo‘rqmaysanmi? Bu tuya och qoldirib, ko‘p ishlatishingdan menga shikoyat qildi», 
dedilar. Abu Dovud ham Barqoniy kabi rivoyat qilganlar. 
967/7. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bu zot: «Agar biror manzilga tushsak, hattoki 
yuklarni ulov ustidan tushirib, egarlarni yechmagunimizcha, namoz o‘qimas edik», 
dedilar.  Abu Dovud imom Muslimning shartlariga to‘g‘ri keladigan isnod ila rivoyat 
qilganlar.