Abu zakariyo yahyo ibn sharaf navaviy riyozus-solihiyn

Foyda: Kim Rasulullohni (s.a.v.) tushida ko‘rsa tez kunlarda o‘ngida, ya’ni Qiyomatda 
ko‘radi. Bu o‘sha tush ko‘rgan kishi uchun xushxabardir. Rasulullohni (s.a.v.) faqatgina u 
zotga nisbatan qalbida muhabbat va hidoyatlariga ergashganlargina tushida ko‘radi. 
Albatta tushda Rasulullohni (s.a.v.) ko‘rish haqdir. Bu alg‘ov-dalg‘ov tushlar sirasiga 
kirmaydi. Chunki shayton inson ko‘ziga Rasululloh (s.a.v.) shakllarida ko‘rina olmaydi. 
Mana shu u zotning xususiyatlaridandir. 
839/4. Abu Said al-Xudriydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Sizlardan 
biringiz yaxshi tush ko‘rsa, albatta, u Alloh tomonidandir. Buning uchun Allohga hamd 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
169
aytsin. Va uni (boshqalarga) aytaversin. (Boshqa rivoyatda: «Yaxshi ko‘rgan kishisiga 
so‘zlayversin»). Agar bundan boshqasi, ya’ni yomon tush ko‘rsa, u haqiqatda shayton 
tomonidandir. U shaytonning yomonligidan panoh tilab, tushini hech kimga gapirmasin. 
Ana shunda u zarar qilmaydi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
840/5. Abu Qatodadan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Solih tush (boshqa 
rivoyatda yaxshi tush) Alloh tomonidandir. Yomon tush shayton tomonidandir. Kimki 
tushida yomon narsa ko‘rsa, chap tomoniga uch marta tuflab, shaytondan panoh tilasin. 
Chunki ana shunday qilsa, u zarar bera olmaydi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim 
rivoyatlari. 
841/6. Jobirdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Sizlardan biringiz tushida 
yomon narsani ko‘rsa, chap tomoniga uch marta 
tupursin. Va uch marta Alloh nomi ila shaytondan panoh tilasin. Hamda yotgan 
tomonidan boshqa tarafga burilib yotsin», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
842/7. Abulasqa’ Vosila ibn Asqa’dan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) 
«Yolg‘onlarning eng kattasi — kishining o‘z otasidan bo‘lak odamni o‘z otam, deb da’vo 
qilmog‘i yoki o‘zi (tushida) ko‘rmagan narsani ko‘rdim, deyishi yoki Rasululloh (s.a.v.) 
aytmagan narsani aytdilar, deyishidir», deb aytdilar. Imom Buxoriy rivoyatlari. 
 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
170
SALOMLASHISH KITOBI 
 
131-BOB 
Salomlashish fazilati hamda uni ommalashtirishga buyurish 
 
Alloh taolo: 
«Ey mo‘minlar, o‘z uylaringizdan boshqa uylarga to izn so‘ramaguningizcha 
va egalariga salom bermaguningizcha kirmangiz» (Nur surasi, 27-oyat). 
«Bas, qachon uylarga kirsangizlar, bir-birlaringizga Alloh huzuridan bo‘lgan 
muborak pokiza salomni aytinglar (ya’ni «Assalomu alaykum», denglar)» (Nur 
surasi, 61-oyat). 
«Qachon sizlarga biron ibora bilan salom berilsa, sizlar undan chiroyliroq 
qilib alik olinglar yoki (hech bo‘lmasa) o‘sha iborani qaytaringlar» (Niso surasi, 
86-oyat). 
«(Ey Muhammad), sizga Ibrohimning izzat-ikromli mehmonlari haqidagi xabar 
keldimi? O’shanda ular (Ibrohimning) huzuriga kirib, «Salom», deyishgan edi. U 
ham «Salom», dedi» (Vaz-zoriyat surasi, 24-25-oyatlar), deb aytgan. 
843/1. Abdulloh ibn Amr ibn Ossdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bir kishi Rasulullohdan 
(s.a.v.)  «Islomdagi qaysi amal yaxshi?» deb so‘raganida, u zot: «Qorni ochlarni 
to‘ydirishing hamda tanigan va tanimagan kishiga salom berishing», dedilar. Imom 
Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
844/2. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Alloh taolo Odam 
alayhissalomni xalq qilib, u kishiga «Ana bu o‘tirgan bir necha farishta oldiga borgin-da, 
salom bergin, so‘ngra ularning senga oladigan aligini yaxshilab eshitgin, chunki bu senga 
va sendan tarqaladigan zurriyotlaringga yo‘llangan salom bo‘ladi», dedi. (Odam 
alayhissalom borib: «Assalomu alaykum», dedilar. Farishtalar: «Assalomu ‘alayka va 
rahmatullohi», deb «rahmatullohi»ni ziyoda qilishdi», dedilar.) Imom Buxoriy va Muslim 
rivoyatlari. 
845/3. Abu Umora Barro ibn Ozibdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) yetti 
narsaga buyurdilar: 
1. 
Kasalni borib ko‘rmoqni; 
2. 
Janozada qatnashmoqni; 
3. 
Aksa urganga javob qaytarmoqni; 
4. 
Kuchsizga yordam bermoqni; 
5. 
Mazlumga ko‘mak bermoqni; 
6. 
Salomni (tanigan va tanimaganlar orasida) yoymoqni; 
7. 
Qasamga vafo qilmoqni. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
846/4. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Iymon 
keltirmaguningizcha jannatga kirmaysizlar. Bir-biringizga muhabbat qilmaguningizcha 
iymonli bo‘la olmaysizlar. Agar amal qilsangiz, o‘rtalaringizda muhabbat paydo etadigan 
narsaga sizlarni dalolat qilaymi? U oralaringizda salomni yoymoqligingizdir», dedilar. 
Imom Muslim rivoyatlari. 
847/5. Abu Yusuf Abdulloh ibn Salomdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Ey 
insonlar, salomni (tanigan va tanimaganlar orasida) yoying. Ovqat bilan 
(kambag‘allarni) taomlantiring, qarindoshlarga yetishing. Kishilar uxlaganda namoz 
o‘qing, jannatga omon holatda kirasizlar», dedilar. Imom Termiziy rivoyatlari. 
848/6. Tufayl ibn Ubay ibn Ka’bdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bu zot Abdulloh ibn 
Umarning (r.a.) huzurlariga kelib, u zot bilan birga bozorga borishar edi. Tufaylning 
xabar berishlaricha, «Bozorga borarkanmiz, Abdulloh ibn Umar biror ichak-chavoq 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
171
sotuvchi yoki do‘kondor yoki biror miskinga yo‘liqsalar, ularga salom berardilar». Tufayl 
aytdilar: «Kunlarning birida Abdulloh ibn Umarning oldilariga bordim. Meni o‘zlari bilan 
bozorga ergashtirdilar. U zotga «Bozorda nima qilasiz, baribir oldi-sotdi qilmasangiz, 
narxlarini so‘rab, baholashmasangiz va bozor majlislarida o‘tirmasangiz?» desam, u zot: 
«Sen bilan bu haqda ana bu yerda gaplashamiz», dedilar-da, «Ya abobatn» («ey qorin 
otasi»), dedilar (ya’ni, Tufaylning qorinlari katta bo‘lgani uchun 
shunday atadilar). So‘ng yana: «Biz bu yerga salom sababli, ya’ni yo‘liqqan 
kishilarimizga salom berish uchun kelamiz», dedilar». (Abdulloh ibn Umar (r.a.) 
Rasululloh (s.a.v.) sunnatlarini tiriltirish uchun birortasini qoldirmay mana shunday amal 
qilishda boshqa sahobalardan ajrab turardilar... - tarj.) Imom Molik «Muvatto» 
kitoblarida sahih isnod ila rivoyat qilganlar. 
 
132-BOB  
Salom berishning yo‘l-yo‘rig‘i to‘g‘risida 
 
Salomni boshlovchi salom berilayotgan kishi bitta bo‘lsa ham ko‘plik olmoshi bilan: 
«Assalomu alaykum», deydi. Alik oluvchi «vov» harfini ziyoda qilib: «Va alaykum 
assalom va rohmatullohi va barokatuhu», deydi. 
849/1. Imron ibn Husayndan (r.a.) rivoyat qilinadi. «Bir kishi Rasulullohning (s.a.v.) 
huzurlariga kelib, «Assalomu alaykum», dedi. Unga javob qaytarib o‘tirdilar-da, o‘nta 
savob, dedilar. So‘ngra boshqa kishi keldi-da, «Assalomu alaykum va rohmatullohi», 
dedi. Unga ham javob qaytarib o‘tirdilar-da, yigirmata savob, dedilar. So‘ngra boshqa bir 
kishi keldi-da, «Assalomu alaykum va rahmatullohu va barokatuhu», dedi. Unga ham 
javob qaytarib, o‘ttizta savob, dedilar». Abu Dovud va Termiziy rivoyatlari. 
850/2. Oishadan (r.a.) rivoyat qilinadi: «Rasululloh (s.a.v.) menga: «Jabroil 
(alayhissalom) senga salom aytdi», deganlarida, men ham: «Va alayhissalom va 
rohmatullohi va barokatuhu» («U zotga ham Allohning rahmati, salomi va barakasi 
bo‘lsin»), dedim». Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
Foyda:  Oisha onamizning fazllari, farishtalarning odamlarga salom yo‘llashi va 
g‘oyibdan salom aytgan kishiga javob qaytarishning shartligi ma’lum bo‘lmoqda. 
851/3. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) biror gap aytsalar, 
eshituvchi uni anglagunicha uch marta qaytarardilar. Agar biror jamoaga borib salom 
bersalar, uch marta salom berardilar. Imom Buxoriy rivoyatlari 
Foyda: Agar jamoat ko‘p bo‘lsa shunday qilinadi. 
852/4. Miqdoddan (r.a.) qilingan uzun hadisda keltirilishicha, «Rasulullohga (s.a.v.) 
sutdan bo‘lgan nasibalarini olib qo‘ydik. U zot kechasi kelib, uyqudagilar 
uyg‘onmaydigan va uyg‘oqlar eshitadigan qilib salom berardilar. Mening uyqum 
kelmasdi. Ammo ikki sherigim uxlab bo‘lishgan edi. Shu kuni Rasululloh (s.a.v.) kelib, 
avval qanday salom bersalar, shu tarzda salom berdilar». Imom Muslim rivoyatlari. 
853/5. Asmo binti Yaziddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) kunlarning birida 
masjidning yonidan o‘tayotganlarida bir necha ayol o‘tirgan edi. Ularga qo‘llari ila ishora 
qilib, salom berdilar. Imom Termiziy rivoyatlari. 
Bu hadisda Rasululloh (s.a.v.) lafz ila ishorani jamladilar. Abu Dovuddan qilingan 
rivoyat mana shu so‘zni quvvatlaydi. 
Foyda:  Uzoqdagi kishilarga ishora va lafz ila salom aytish joiz. Lekin ishoraning o‘zi 
bilan kifoyalanish makruhdir. Bunday qilishdan boshqa bir hadisda man qilingan. Chunki 
bunday qilish musulmon bo‘lmaganlar odatlaridir. Rasululloh (s.a.v.) fitnadan omonda 
bo‘lganlari uchun ayollarga salom berdilar. Kimda-kim fitnadan omonda bo‘lishga ko‘zi 
yetsa u kishiga ham ayollarga salom berishi joiz. Lekin o‘ziga ishonmasa salom 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
172
bermagani afzal. 
854/6. Abu Umomadan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Alloh taolo nazdida 
odamlarning oliysi salomni (avval) boshlaganlaridir», dedilar. Abu Dovud va Termiziy 
rivoyatlari. 
855/7. Abu Juray al-Hujaymiydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Men Rasululloh (s.a.v.) 
huzurlariga borib: «Alaykassalom, ey Allohning Rasuli», desam, u zot: «Alaykassalom» 
deb aytmagin. Chunki «Alaykassalom» o‘liklarning salomidir», dedilar. Abu Dovud va 
Termiziy rivoyatlari. 
 
133-BOB  
Salom odoblari to‘g‘risida 
 
856/1. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Suvoriy piyodaga, 
piyoda o‘tirganga va ozchilik ko‘pchilikka salom beradi», dedilar. Imom Buxoriy va 
Muslim rivoyatlari. 
Imom Buxoriy rivoyatlarida: «Kichik kattaga» bo‘lib kelgan. 
Foyda:  Mana shu tarzda salom berish mahbubdir. Imom Muhallab buning hikmatini 
quyidagicha sharhlaydilar: Chunki piyoda yuruvchi kiruvchi kishiga o‘xshaydi. Shuning 
uchun salomni avval berishi a’loroq. Kichik yoshli kattalarni hurmat qilib, ularga nisbatan 
tavozu’li bo‘lishga buyurilgan. Suvoriy ya’ni biror narsa minib olgan kishi o‘sha minib 
olgan narsasiga faxrlanib kibrlanmasligi uchun salomni avval beradi. Ozchilik ko‘pchilikka 
salom berishiga sabab, ko‘pchilikning haqqi ozchilikka qaraganda ko‘proqdir. Islomda 
salom berish odobi mana shu ko‘rinishda bo‘ladi. 
857/2. Abu Umomadan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Kishilarning Alloh 
huzuridagi oliy martabalisi salomni boshlaganidir», dedilar. Abu Dovud rivoyatlari. 
Imom Termiziy rivoyatlarida keltirilishicha, «Ey Rasululloh, ikki kishi yo‘liqib qolsa, 
qaysi biri salomni boshlaydi?» deyilganida, u zot: «Alloh huzuridagi oliy martabalisi, 
(Ya’ni Allohga toat bilan yaqin bo‘lgani)», deb aytdilar. 
 
134-BOB 
Takror ko‘rishganda, bir majlisga kirib-chiqqanda yoki daraxt va 
shunga o‘xshash narsalar orani to‘sib qo‘yganida qayta salom 
berishning mahbubligi haqida 
 
858/1. Abu Hurayradan (r.a.) namozini yomon holda o‘qigan kishi haqida rivoyat 
qilinadi. U kelib namoz o‘qidi. Rasululloh (s.a.v.) uning salomiga alik olgach, «Qaytadan 
namoz o‘qi. Chunki sen hali namoz o‘qimading», dedilar. U qaytib namoz o‘qidi. So‘ngra 
Rasulullohga (s.a.v.) salom berdi. Hattoki, shuni uch marta qildi. Imom Buxoriy va 
Muslim rivoyatlari. 
859/2. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Agar sizlarning 
biringiz birodariga yo‘liqsa, unga salom bersin. Agar ular orasini daraxt yo devor yoki 
tosh to‘sib qo‘yib, so‘ngra unga yana yo‘liqsa, yana salom bersin», dedilar. Abu Dovud 
rivoyatlari. 
 
135-BOB 
Uyga kirganda salom berishning mahbubligi to‘g‘risida 
 
Alloh taolo: 
«Bas, qachon uylarga kirsangizlar, bir-birlaringizga Alloh huzuridan bo‘lgan 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
173
muborak pokiza salomni aytinglar 
(ya’ni «Assalomu alaykum», denglar)» (Nur surasi, 61-oyat), deb aytgan. 
860/1. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Ey o‘g‘ilcham, agar oila 
a’zolaring huzurlariga kirsang, salom bergin. Ana 
shunda o‘zingga va oila a’zolaringga baraka bo‘ladi», dedilar. Imom Termiziy rivoyatlari. 
Foyda: Kishi uyiga kirganida o‘z ahliga salom berish mahbub amallardan. Agar hech 
kim bo‘lmasa «Assalomu ‘alayna va ‘ala ibadullohis solihiyn», deb aytmoqligi ham 
mahbubdir. 
 
136-BOB  
Yosh bolalarga salom berish haqida 
 
861/1. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bu zot yosh bolalar yonidan o‘tib ketayotib, 
ularga salom berdilar-da, «Rasululloh (s.a.v.) shunday qilardilar», deb aytdilar. Imom 
Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
 
137-BOB 
Kishining o‘z xotiniga, mahram ayolga hamda agar fitna 
bo‘lishidan cho‘chimasa begona ayolga va ayollarga, salom 
berishi joizligi to‘g‘risida 
 
862/1. Sahl ibn Sa’ddan (r.a.) rivoyat qilinadi: «Bizda bir ayol bor edi (boshqa 
rivoyatda boshqacha keltiriladi: «Bizning bir (tanish) kampirimiz bo‘lib...»), u lavlagi olib 
kelardi-da, qozonga solib arpaning maydalangani bilan aralashtirib qo‘yar edi. Biz har 
gal jumani o‘qib qaytayotganimizda unga salom berar edik. U bizga haligi taomni tortiq 
qilar edi». Imom Buxoriy rivoyatlari. 
Foyda: Mana shu kabi fitna bo‘lishidan qo‘rqilmaydigan kampirlarga salom berishning 
joizligi ayon bo‘lyapti. 
863/2. Ummu Hone’ Foxitata binti Abu Tolibdan (r.a.) rivoyat qilinadi: «Fath kuni 
Rasulullohning (s.a.v.) huzurlariga borsam, u zot g‘usl qilayotgan ekanlar. Fotima (r.a.) 
esa (parda bilan) to‘sib turgan ekanlar. Bas, men salom berdim...» deb hadisning 
qolganini zikr qildilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
Foyda: Agar fitna bo‘lishidan qo‘rqilmasa ayolning erkak kishiga salom berishi joiz. 
864/3. Asmo binti Yaziddan rivoyat qilinadi: «Biz ayollar bilan turganimizda, 
Rasululloh (s.a.v.) oldimizdan o‘tib bizga salom berdilar». Abu Dovud va Termiziy 
rivoyatlari. 
Ammo Termiziy rivoyatlarida aytilishicha, Rasululloh (s.a.v.) kunlarning birida masjid 
yonidan o‘tayotganlarida bir necha ayollar o‘tirishgan edi. Ularga qo‘llari ila ishora qilib 
salom berdilar. 
 
138-BOB 
Kofirga avval salom berishning haromligi va ular salomiga 
alik olishning yo‘l-yo‘riqlari hamda musulmon va kofirlar 
birga o‘tirgan majlis ahliga salom berishning 
mahbubligi haqida 
 
865/1. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Yahudiy va 
nasorolarga avval salom bermanglar. Agar birortalaringiz yo‘lda ular bilan ro‘bara bo‘lib 
qolsa, ko‘chaning chetidan yurishga majbur qilsin», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
174
866/2. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Agar sizlarga ahli kitoblar 
salom berishsa, ularga «Va alaykum», deb aytinglar», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim 
rivoyatlari. 
867/3. Usoma ibn Zayddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) bir majlisdan 
o‘tdilar. U majlisda oddiy musulmonlar, mushriklar, butlarga ibodat qiluvchilar va 
yahudiylar bor edi. Va ularga salom berdilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
 
139-BOB 
Majlisdan turganda va hamsuhbatlaridan ajralayotganda salom 
berishning mahbubligi to‘g‘risida 
 
868/1. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Sizlardan biringiz 
biror majlisga boradigan bo‘lsa, salom bersin. Agar turishni xohlasa ham, salom bersin. 
Avvalgisi keyingisidan haqli emasdir», dedilar. Abu Dovud va Termiziy rivoyatlari. 
Foyda: Ko‘rishganda va ajralayotganda salom berish mandub amaldir. 
 
140-BOB  
Izn so‘rash va uning odoblari haqida 
 
Alloh taolo: 
«Ey mo‘minlar, o‘z uylaringizdan boshqa uylarga to izn so‘ramaguningizcha 
va egalariga salom bermaguningizcha kirmangiz» (Nur surasi, 27-oyat). 
«Qachon go‘daklaringiz balog‘atga yetsalar, bas, ular ham xuddi ulardan 
ilgari (balog‘atga yetganlar) kabi izn so‘rasinlar» (Nur surasi, 59-oyat), deb aytgan. 
869/1. Abu Muso al-Ash’ariydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Izn so‘rash 
uch martadir. Agar izn berilsa, kirgin. Agar berilmasa, qaytib ketgin», dedilar. Imom 
Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
870/2. Sahl ibn Sa’ddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) : «Izn so‘rash ko‘z 
(nomahramlarga tushishining oldini olish) sababidan joriy qilindi», dedilar. Imom 
Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
871/3. Rib’iy ibn Hiroshdan rivoyat qilinadi: «Menga Bani Omir qabilasidan bo‘lgan bir 
kishi gapirib berdi. U Rasululloh (s.a.v.) uydaliklarida oldilariga kirishga izn so‘rab, 
«Kiraveraymi?» dedi. Shunda Rasululloh (s.a.v.) xodimlariga: «Buning oldiga chiqib, izn 
so‘rashni va «Assalomu alaykum, kiraveraymi?» deyishni o‘rgat», dedilar. U kishi buni 
eshitib turgan edi. Bas, «Assalomu alaykum, kiraveraymi?» dedi. Rasululloh (s.a.v.) 
unga izn berdilar, u kirdi». Abu Dovud rivoyatlari. 
872/4. Kilda ibn Hanbaldan (r.a.) rivoyat qilinadi. «Rasulullohning (s.a.v.) huzurlariga 
borib, oldilariga kirdim-da, salom bermadim. Rasululloh (s.a.v.)  «Qaytib, boshidan 
«Assalomu alaykum, kiraveraymi?» degin», dedilar». Abu Dovud va Termiziy rivoyatlari. 
 
141-BOB 
Eshikni taqillatib, kirishga izn so‘rovchi kishiga ichkaridan 
«Kimsiz?» deb so‘ralsa, «Falonchiman» deb ismi yoki taniladigan 
laqabini aytishning sunnat ekanligi hamda «Kimsiz?» deyilsa, 
ismini aytmasdan «Men, men» deyishning karohiyati haqida 
 
873/1. Anasdan (r.a.) rivoyat qilingan mashhur Isro hodisasi haqidagi hadisda 
keltirilishicha, «Rasululloh (s.a.v.)  «Men Jabroil (alayhissalom) bilan dunyo osmoniga 
ko‘tarilganimda, uning ochilishini talab qildilar. «Bu kim?» deyilganida, «Jabroilman», 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
175
dedilar. «Sen bilan birga kim?» deyilganida, «Muhammad» (alayhissalom), dedilar. 
So‘ngra ikkinchi va uchinchi va qolganlariga ko‘tarilganlarida, har bir osmonda «Bu 
kim?» deyildi, «Jabroilman», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
874/2. Abu Zarrdan (r.a.) rivoyat qilinadi: «Kechalarning birida ko‘chaga chiqsam, 
Rasululloh (s.a.v.) yakka o‘zlari ketayotgan ekanlar. Men ham oyning soyasida 
ketayotsam, men tomonga burildilar-da va meni ko‘rib qoldilar. «Kim bu?» dedilar. «Abu 
Zarrman», dedim». Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
875/3. Ummu Hone’dan (r.a.) rivoyat qilinadi: «Rasululloh (s.a.v.) huzurlariga 
borsam, u zot g‘usl qilayotgan ekanlar. Fotima esa to‘sib turgan ekan. Shunda u zot: 
«Bu kim?» dedilar. Men: «Ummu Hone’man», dedim». Imom Buxoriy va Muslim 
rivoyatlari. 
876/4. Jobirdan (r.a.) rivoyat qilinadi: «Rasululloh (s.a.v.) huzurlariga borib, 
eshiklarini taqillatdim. U zot: «Kim bu?» dedilar. «Men», deb aytdim. Shunda u zot 
«men», «men», deb go‘yoki karih ko‘rgandek aytdilar». Imom Buxoriy va Muslim 
rivoyatlari. 
Foyda:  Biror kishining uyi taqillatilsayu uy ichidan «Kimsiz» deyilsa, u ismini 
aytmasdan «Men» deb aytishining karohiyati bor. 
 
142-BOB 
Aksa urib, «Alhamdulillah» deganga, «Yarhamukalloh» deb javob 
qaytarishning mahbubligi, agar aksa urib, «Alhamdulillah» 
demasa, «Yarhamukalloh» deb aytishning karohiyati hamda aksa 
urish, javob qaytarish va esnashning odoblari haqida 
 
877/1. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Albatta, Alloh taolo 
aksa urganni yaxshi ko‘radi. Esnashni esa karih ko‘radi. Sizlardan biringiz aksa urib, 
«Alhamdulillah», deb Allohga hamd aytsa, har bir eshitgan musulmon kishiga 
«Yarhamukalloh», ya’ni «Alloh senga rahm qilsin», deb aytmog‘i shart bo‘ladi. Ammo 
esnash shaytondandir. Agar sizlardan biringiz esnaydigan bo‘lsa, qodir bo‘lganicha uni 
qaytarsin. Chunki esnagan kishiga shayton kuladi», dedilar. Imom Buxoriy rivoyatlari. 
Foyda:  Aksa urishning yaxshi ko‘rilishiga sabab, u faollik va och holatdan yuzaga 
keladi. Esnash esa to‘qlik va dangasalik oqibatidan yuzaga keladi. 
878/2. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Sizlardan biringiz 
aksa bersa, «Alhamdulillah», desin. Yonidagi og‘aynisi yoki do‘sti «Yarhamukalloh», 
desin. «Yarhamukalloh», degan kishiga «Yahdikumullohu va yuslih balakum», ya’ni 
«Alloh sizni 
hidoyat qilib, sha’ningizni isloh etsin», desin», dedilar. Imom Buxoriy rivoyatlari. 
879/3. Abu Muso al-Ash’ariydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Sizlardan 
biringiz aksa urib Allohga hamd aytsa, unga javob qaytaring. Agar hamd aytmasa (ya’ni, 
«Alhamdulillah», demasa), javob qaytarmang», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
880/4. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) huzurlarida ikki kishi aksa 
urdi. Ularning biriga javob qaytardilar. Ikkinchisiga javob qaytarmadilar. Haligi javob 
qaytarilmagan kishi: «Falon kishi aksa uruvdi, javob qaytardingiz. Men aksa ursam, 
javob qaytarmadingiz», deganida, Rasululloh (s.a.v.)  «Bu «Alhamdulillah», dedi. Sen 
«Alhamdulillah», demading», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
881/5. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) agar aksa uradigan 
bo‘lsalar, qo‘llari yoki kiyimlarini og‘zilariga qo‘yib, ovozlarini pastlatardilar. Abu Dovud 
va Termiziylar rivoyati. 
882/6. Abu Musodan (r.a.) rivoyat qilinadi. Yahudiylar Rasululloh (s.a.v.) huzurlarida 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy