Abu zakariyo yahyo ibn sharaf navaviy riyozus-solihiyn

www.ziyouz.com kutubxonasi 
281
berishmagani sababli azoblanishmoqda», deyildi. (Boshqa rivoyatda: «Jizya 
berishmagani sababli hibs qilingan», deyilgan.) Hishom (r.a.): «Guvohlik berib 
aytamanki, Rasululloh (s.a.v.) 
«Albatta Alloh hayoti dunyoda odamlarni 
azoblaydiganlarga azob beradi», deb aytganlarini eshitganman», dedilar. Va boshliqning 
oldiga kirib unga ham bu so‘zlarni aytgandilar, boshliq ularni bo‘shatishni buyurdi. Imom 
Muslim rivoyati. 
1606/8. Ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) yuziga tamg‘a urilgan 
eshakni ko‘rib bu holatdan ranjidilar. Ibn Abbos (r.a.): «Allohga qasamki, yuziga hech 
tamg‘a urmayman. Faqatgina yuzidan pastga tamg‘a uraman», dedilar. Eshaklarini olib 
kelish buyurildi. Va ikki soni yuqori tarafidagi dumi atrofiga tamg‘a urildi. Ibn Abbos 
eshagini ana shu yeriga tamg‘a urdirganlarning birinchisidirlar. Imom Muslim rivoyati.  
1607/9. Ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) yuziga tamg‘a urilgan 
eshakning oldidan o‘ta turib: «Alloh mana shunaqa tamg‘a qiluvchilarni la’natlagan», 
deb aytdilar. Imom Muslim rivoyati. 
Imom Muslimning boshqa rivoyatlarida «Rasululloh (s.a.v.) yuzga urishdan va yuzga 
tamg‘a tushirishdan man etdilar» bo‘lib kelgan. 
 
283-bob 
Qanday jonivor bo‘lishidan qat’iy nazar, hattoki bit va shunga 
o‘xshash narsalarni ham olov bilan azoblashning 
haromligi haqida 
 
1608/1. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi: «Rasululloh (s.a.v.) bizni bir joyga 
jo‘natib: «Agar qurayshlik falonchi va falonchini topsanglar, olovda yoqib yuboringlar», 
dedilar. Qachonki, chiqishni xohlab tursak, u zot: «Men sizlarga falonchi va falonchini 
yoqib yuborishni buyurgan edim. Albatta olov bilan faqat Alloh azoblaydi. Agar ularni 
tutib olsangiz, yoqmasdan qatl qilinglar», deb aytdilar». Imom Buxoriy rivoyati. 
1609/2. Ibn Mas’uddan (r.a.) rivoyat qilinadi: «Biz Rasululloh (s.a.v.) bilan birga 
safarda ketayotgan edik. U zot hojat chiqargani borganlarida, biz bir qushning bolasi 
bilan turganini ko‘rdik. Bolasini ushlasak, u qush kelib qanoti bilan ustimizda ucha 
boshladi. Rasululloh (s.a.v.) kelib: «Kim buning bolalarini ushlab olib xafa qildi? Uning 
bolalarini o‘ziga qaytaringlar», deb aytdilar. Keyin yana biz o‘t yoqib kuydirgan chumoli 
uyini ko‘rib: «Buni kim kuydirdi?» deganlarida, «Biz», deb javob berdik. Shunda u zot: 
«Olov bilan kuydirish faqat o‘sha olovning Rabbisi Alloh uchun xosdir», dedilar». Abu 
Dovud sahih isnod bilan rivoyat qilganlar. 
 
284-bob  
Haqdor haqqini talab etganida badavlat kishi uning haqqini 
kechiktirishi haromligi haqida 
 
Alloh taolo: 
«Albatta Alloh sizlarni omonatlarni o‘z egalariga topshirishga buyuradi» 
(Niso surasi, 58-oyat); 
«Agar bir-birlaringizga omonat qo‘ysangiz, omonat qo‘yilgan kishi omonatini 
ado qilsin» (Baqara surasi, 283-oyat), deb aytgan. 
1610/1. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Badavlat kishining 
(qarzini, omonatini va birovlarning haqqini berishda) kechiktirishi zulmdir. Agar 
(kambag‘al kishi) puldor kishidan qarzini berib yuborishini talab qilsa, qabul etsin», 
dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
282
 
285-bob 
Kishi berayotgan narsasini hali topshirmasdan oldin qaytarib 
olishi va bolasiga bergan yoki hali berishga ulgurmagan 
narsasini qaytarib olishining karohiyati haqida 
 
1611/1. Ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Bergan narsasini 
qaytarib oluvchi kishi qusig‘ini qayta (egan) it kabidir», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim 
rivoyatlari. 
Boshqa rivoyatda «Bergan sadaqasini qaytarib oluvchi kishi qusib, o‘sha qusig‘ini 
qayta yegan itga o‘xshaydi» bo‘lib kelgan. 
Yana boshqa rivoyatda: «Bergan narsasini qaytarib oluvchi qusig‘ini qayta yeyuvchiga 
o‘xshaydi», deyilgan. 
1612/2. Umar ibn Xattobdan (r.a.) rivoyat qilinadi: «Men otimni bir mujohidga Alloh 
yo‘lida sadaqa qildim. Keyin u otni ozdirib yuborganini ko‘rib, sotib olishni xohladim. Va 
arzon berar, deb gumon qildim. So‘ngra Rasulullohdan (s.a.v.) bu haqda so‘rasam, u 
zot: «Sotib olma! Garchi bir dirhamga bersa ham, sadaqangni qaytarib olma. Chunki 
sadaqasini qaytarib oluvchi qusig‘ini qayta yeyuvchiga o‘xshaydi», dedilar». Imom 
Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
 
286-bob 
Yetim molini yeyish ta’kidlangan harom ekani haqida 
 
Alloh taolo: 
«Yetimlarning mollarini zulm yo‘li bilan yeydigan kimsalar hech shak-
shubhasiz qorinlariga olovni yegan bo‘lurlar. Va albatta do‘zaxga kirajaklar» 
(Niso surasi, 10-oyat); 
«Yetimning moliga to u voyaga yetguncha faqat eng chiroyli yo‘l bilangina 
yaqinlashingiz» (An’om surasi, 152-oyat); 
«Yana sizdan yetimlarning (mollari)  haqida so‘raydilar. Ayting: «Ularni isloh 
qilish yaxshidir. Agar (mollaringizni) ularning (mollari) bilan qo‘shib yuborsangiz 
(zarari yo‘q). Zero, ular birodarlaringizdir. Alloh kim buzg‘unchi, kim o‘nglovchi - 
isloh qiluvchi ekanini biladi» (Baqara surasi, 220-oyat), deb aytgan. 
1613/1. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Yettita halokatga 
eltuvchi amallardan saqlaninglar», deganlarida, sahobalar: «Ey Allohning rasuli, ular 
qaysi?» deyishdi. Shunda Rasululloh (s.a.v.)  «1. Allohga sherik bor deyish. 2. 
Sehrgarlik. 3. Alloh o‘ldirishni harom qilgan jonni o‘ldirish. Ammo haq bilan bo‘lsa, ya’ni 
had, qasos va shunga o‘xshash narsalarda zarari yo‘q. 4. Sudxo‘rlik orqasidan kun 
kechirish. 5. Yetimning 
molini yeyish. 6. Urushda orqaga chekinish. 7. Hech narsadan xabari yo‘q, pokiza, afifa 
ayollarni (fohishalikda) ayblash», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
 
287-bob 
Sudxo‘rlik ulkan haromlardan ekanligi haqida 
 
Alloh taolo: 
«Sudxo‘r bo‘lgan kimsalar (qiyomat kunida qabrlaridan) turmaydilar, magar jin 
chalgan majnun kabi turadilar. Bunga sabab ularning: «Bay’ (oldi-sotdi)  ham 
sudxo‘rlikning o‘zi-ku!» deganlaridir. Holbuki, Alloh bay’ni halol, sudxo‘rlikni 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
283
harom qilgan. Bas, kimga Parvardigoridan mav’iza - nasihat yetgach, 
(sudxo‘rlikdan)  to‘xtasa, u holda avval o‘tgani o‘ziga va uning ishi Allohga 
(topshiriladi). (Ya’ni, O’zi xohlasa, avf qilar.) Va kim  (sudxo‘rlikka)  qaytsa, o‘shalar 
jahannam egalaridir va unda abadiy qolajaklar. Alloh sudxo‘rlikning (foydasini) 
yo‘q qiladi va sadaqalarning (foydasini)  ziyoda qiladi. Alloh har qanday 
(sudxo‘rlikni halol, deb biladigan) ko‘rnamakni va (sudxo‘rlik qiladigan) jinoyatchini 
sevmaydi» (Baqara surasi, 275-276-oyatlar); 
«Ey mo‘minlar, Allohdan qo‘rqingiz va agar chindan mo‘min bo‘lsangizlar, 
sudxo‘rlik sarqitlarini tark qilingiz (ya’ni, odamlarga bergan qarzlaringizdan 
chiqadigan foydani olmangiz)!» (Baqara surasi, 278-oyat) deb aytgan. 
Bu haqda mashhur sahih hadislar ko‘pdir. Yuqorida Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat 
qilingan 1613-raqamli hadis ham bu bobimizga taalluqlidir. 
1614/1. Ibn Mas’uddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) sudxo‘rlik ila 
yeyuvchini va uni yedirguvchini la’natladilar. Imom Muslim rivoyati. 
Imom Termiziy va boshqalar ham bu hadisni rivoyat qilib, «Uning ustida guvoh 
bo‘luvchini va yozuv-chizuv qiluvchini ham la’natladilar»ni ziyoda qilishgan. 
 
288-bob  
Riyoning haromligi haqida 
 
Alloh taolo: 
«Holbuki, ular faqat yagona Allohga U Zot uchun dinni xolis qilgan, to‘g‘ri 
yo‘ldan og‘magan hollarida ibodat qilishga... buyurilgan edilar» (Bayyina surasi, 
5-oyat); 
«Ey mo‘minlar, molini odamlarga ko‘rsatish uchun beradigan, Allohga va 
oxirat kuniga ishonmaydigan kimsaga o‘xshab, bergan sadaqalaringizni minnat 
va ozor bilan yo‘qqa chiqarmang!» (Baqara surasi, 264-oyat); 
«(U munofiqlar) qachon namozga tursalar, dangasalik bilan odamlar ko‘rsin, 
deb turadilar va Allohni kamdan-kam yodga oladilar» (Niso surasi, 142-oyat), deb 
aytgan. 
1615/1. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) aytdilar: «Alloh 
taolo: «Men hammadan ko‘ra sherikdan behojatman. Kim bir amalni bajarib, unga 
Mendan boshqani sherik qilsa, Men uning o‘zini ham, sherik qilgan (amalini) ham tark 
qilaman», dedi». Imom Muslim rivoyati. 
1616/2. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Qiyomat kuni 
birinchi hukm qilinadigan shaxs Alloh yo‘lida shahid bo‘lgan kishidir. U kishini olib kelib 
Alloh bergan ne’matlarini tanitadi. Bu kishi u narsalarni taniydi. Keyin unga: «Dunyo 
hayotida nima qilding?» desa, u kishi: «Sening yo‘lingda jang qilib, hattoki shahid 
bo‘ldim», deydi. Shunda Alloh taolo: «Yolg‘on so‘zlading. Lekin sen odamlar jasur, 
dovyurak, deyishlari uchun jang qilding. Haqiqatda dunyo hayotida shunday ham deb 
atalding», deydi. So‘ngra uni yuzi bilan sudrab olib kelishga buyurilib, hattoki do‘zaxga 
uloqtiriladi. Undan keyin bir kishi hukm qilinadiki, u kishi dunyo hayotida ilm o‘rganib, 
boshqalarga ham o‘rgatib, Qur’on o‘qirdi. Bu kishi ham Alloh huzuriga olib kelinadi. Alloh 
bu kishiga ham bergan ne’matlarini tanitadi. U kishi ham u ne’matlarni taniydi. Alloh 
taolo: «Dunyo hayotida nima qilding?» desa, u kishi: «Ilm o‘rganib, uni boshqalarga 
ham o‘rgatib, Sening yo‘lingda Qur’on o‘qidim», deydi. Shunda Alloh taolo: «Yolg‘on 
gapirding. Lekin sen odamlar olim, deyishlari uchun ta’lim olib va qori, deyishlari uchun 
Qur’on o‘qiding. Haqiqatda ham dunyo hayotida bu nomlarga ega bo‘lding», deydi. Keyin 
uni yuzi bilan sudrab olib kelishga buyurib, hattoki do‘zaxga uloqtiriladi. Bundan keyin 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
284
bir kishi hukm qilinadiki, uni Alloh taolo dunyo hayotida keng-mo‘l qilib, turli mol-dunyo 
ato qilgan edi. Bu kishi ham Alloh huzuriga olib kelinadi. Alloh bu kishiga ham bergan 
ne’matlarini tanitadi. U kishi u ne’matlarni taniydi. Alloh taolo: «Dunyo hayotida nima 
qilding?» desa, u kishi: «Infoq qilinadigan birorta yo‘lingni qoldirmasdan barchasida 
mablag‘larni infoq-ehson qildim», deydi. Shunda Alloh taolo: «Yolg‘on so‘zlading. Lekin 
sen bularni odamlar saxiy, hotamtoy, deyishlari uchun bajarding. Haqiqatda ham dunyo 
hayotida bu nomlarga ega bo‘lding», deydi. Keyin uni yuzi bilan sudrab olib kelishga 
buyurilib, hattoki do‘zaxga uloqtiriladi», dedilar. Imom Muslim rivoyati. 
1617/3. Ibn Umardan (r.a.) rivoyat qilinadi. Odamlar bu zotning huzurlariga kelib: 
«Bizlar boshliqlarimiz huzuriga kiramiz. Agar u yerdan chiqsak, aytgan narsamizning 
xilofini gapiramiz. Ya’ni, oldilarida maqtab, chiqqanda yomonlaymiz», deyishganida, 
Abdulloh ibn Umar (r.a.):  «Biz bunaqa ishlarni Rasululloh (s.a.v.) zamonlarida 
munofiqlik, deb hisoblar edik», dedilar. Imom Buxoriy rivoyati. 
1618/4. Jundub ibn Abdulloh ibn Sufyondan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) 
«Kim biror (yaxshi) amalni odamlar eshitishi va ko‘rishi uchun bajarsa, Alloh taolo 
qiyomat kuni uni sharmanda qiladi. Kim biror (yaxshi) amalni odamlar nazarida 
mo‘‘tabar bo‘lishini niyat qilib ko‘rsatsa, Alloh taolo qiyomat kuni butun xaloyiq huzurida 
ichida berkitgan narsasini ochib rasvo qiladi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim 
rivoyatlari. 
1619/5. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Kim Allohning 
roziligi talab qilinadigan ilmlardan birini ozgina dunyo matosiga erishish uchun o‘rgansa, 
qiyomat kunida jannat hidini hidlamaydi», dedilar. Abu Dovud sahih isnod bilan rivoyat 
qilganlar. 
 
289-bob 
Odamlar riyo, deb gumon qilishsa-yu, aslida gumon qilayotgan 
narsalari riyo emasligi haqida 
 
1620/1. Abu Zarrdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasulullohdan (s.a.v.) «Odamlar yaxshi 
ishlarni bajarishsa, ba’zi kishilar shu qilgan ishlarini maqtashadi. Shu kishi ham 
riyokormi?» deb so‘ralganida, Rasululloh (s.a.v.)  «Bu narsa mo‘minga beriladigan 
savoblarning naqdidir. Ya’ni, riyo emasdir», dedilar. Imom Muslim rivoyati. 
 
290-bob 
Begona, nomahram ayolga va chiroyli o‘g‘il bolaga shar’iy hojat 
bo‘lmaganda qarashning haromligi haqida 
 
Alloh taolo: 
«(Ey Muhammad alayhissalom), mo‘minlarga ayting, ko‘zlarini (nomahram ayollarga 
tikishdan)  to‘ssinlar»  (Nur surasi, 30-oyat); «Albatta quloq, ko‘z, dil - bularning 
barchasi to‘g‘risida (har bir inson) mas’ul bo‘lur (ya’ni, eshitgan, ko‘rgan va 
ishongan har bir narsasi uchun kishi qiyomat kunida javob beradi)» (Isro surasi, 36-
oyat); 
«(Alloh) ko‘zlarning xiyonati (ya’ni, qarash harom qilingan narsaga o‘g‘rincha ko‘z 
tashlashni) ham, dillar yashiradigan narsalarni ham bilur» (G’ofir surasi, 19-oyat); 
«Shak-shubhasiz, Parvardigoringiz (barcha narsani) kuzatib turguvchidir» 
(Fajr surasi, 14-oyat), deb aytgan. 
1621/1. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Odam bolasiga 
zinodan bo‘lgan nasibasi yozib-bitib qo‘yilgan. Yozib qo‘yilgandan keyin albatta uni 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
285
bajaradi. Undan to‘xtashning iloji yo‘q. Ikki ko‘z zinosi harom narsalarga qarashdir. Ikki 
quloq zinosi harom narsalarni tinglashdir. Tilning zinosi esa harom narsalarni gapirishdir. 
Qo‘lning zinosi harom narsalarni ushlashdir. Oyoqning zinosi harom narsalarga qadam 
bosib borishdir. Kishini ko‘ngli tusaydi va orzu qiladi. O’sha orzuni jinsiy a’zolar rostga 
chiqaradi yoki yolg‘onga chiqaradi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. Bu lafz 
Muslimniki. Buxoriy rivoyatlarida esa qisqaroqdir. 
1622/2. Abu Said al-Xudriydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Yo‘l 
yuzasida o‘tirishdan chetlaninglar!» deganlarida, sahobalar: «Ey Allohning rasuli, yo‘l 
yuzasida o‘tirishga majburmiz. Chunki biz u yerda ba’zi narsalarni gaplashamiz», 
deyishdi. Rasululloh (s.a.v.)  «Agar gapimga kirmasdan o‘tiradigan bo‘lsanglar, unda 
yo‘lning haqqini ado qilinglar», dedilar. Sahobalar yana: «Ey Allohning rasuli, yo‘lning 
haqqi nima?» deyishganida, Rasululloh (s.a.v.) «Ko‘zni (har xil narsalarga) qaratishdan 
tiyish, ozor beruvchi narsalarni to‘xtatish, salomga alik olish, yaxshilikka buyurib, 
yomonlikdan qaytarib o‘tirish», deb aytdilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
1623/3. Abu Talha Zayd ibn Sahldan (r.a.) rivoyat qilinadi: «Bizlar uy oldidagi sahnda 
o‘tirib gaplashayotsak, Rasululloh (s.a.v.) kelib, ustimizda turib: «Sizlarga nima bo‘ldiki, 
yo‘llar ustida o‘tiribsizlar?» dedilar. (Sahobalar): «Bizlar bezarar gaplashib va ba’zi 
narsalarni muhokama qilib o‘tiribmiz», deyishdi. Shunda Rasululloh (s.a.v.)  «Agar 
o‘tirmaslikning chorasi yo‘q bo‘lsa, unda yo‘lning quyidagi haqlarini ado etib 
o‘tiraveringlar. Ular: ko‘zni (har xil narsalarga) qaratishdan tiyish, salomga alik olish va 
yaxshi so‘zlarni gaplashish», dedilar». Imom Muslim rivoyati. 
1624/4. Jarirdan (r.a.) rivoyat qilinadi: «Rasulullohdan (s.a.v.) nomahramlarga ko‘z 
to‘satdan tushib qolishi haqida so‘rasam, u zot: «Ko‘zingni tezlik bilan boshqa tarafga 
qaratgin», dedilar». Imom Muslim rivoyati. 
1625/5. Ummu Salamadan (r.a.) rivoyat qilinadi: «Men Rasululloh (s.a.v.) huzurlarida 
tursam, Maymuna (r.a.) ham u zot huzurlarida edilar. Shu payt ko‘zi ojiz Ummu Maktum 
kelib qoldilar. Bu narsa nomahram erkaklardan to‘sinishga buyurilganimizdan keyin 
bo‘lgan edi. Rasululloh (s.a.v.)  «Bu kishidan to‘sininglar», dedilar. Biz: «Ey Allohning 
rasuli, bu kishining ko‘zi ojiz-ku, u bizni ko‘rmaydi ham, tanimaydi ham», desak, u zot: 
«Sizlarning ikkovingizning ham ko‘zingiz ojizmi? Sizlar ham uni ko‘rmayapsizlarmi?» 
dedilar». Abu Dovud va Termiziy rivoyatlari. 
1626/6. Abu Saiddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Erkak kishi boshqa 
erkakning avratiga qaramasin. Ayol kishi boshqa ayol kishining avratiga qaramasin. 
Erkak kishi boshqa erkak bilan yalang‘och bir ko‘rpada yotmasin. Ayol kishi boshqa bir 
ayol bilan yalang‘och bir ko‘rpada yotmasin», dedilar. Imom Muslim rivoyati. 
 
291-bob 
Begona nomahram ayol bilan tanho o‘tirishning haromligi haqida 
 
Alloh taolo: 
«Qachon sizlar (Payg‘ambar ayollaridan) biron narsa so‘rasangizlar parda 
ortida turib so‘ranglar» (Ahzob surasi, 53-oyat), deb aytgan. 
1627/1. Uqba ibn Omirdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Nomahram 
xotinlar oldiga kirishdan chetlaninglar», deganlarida, ansoriylardan bir kishi: «Erining 
qarindoshlaridan birortasi kirsa-chi (ya’ni, erining aka-ukalari, ularning bolalari va 
amakilarining bolalari)?» deb so‘radi. Shunda Rasululloh (s.a.v.)  «O’sha erining 
qarindoshlariga halokat bo‘ladi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
1628/2. Ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Sizlardan birortangiz 
nomahram ayol bilan tanho qolmasin. Lekin u bilan biror mahrami bo‘lsa, unda zarari 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
286
yo‘q», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
1629/3. Buraydadan (r.a.) rivoyat qilinadi: «Rasululloh (s.a.v.)  «Jihodga ketgan 
mujohidlar xotinining hurmati jihodga bormagan kishilarga nisbatan onalari hurmati 
kabidir. Jihodga bormagan biror kishi jihodga ketgan biror kishining ahliga o‘rinbosar, 
ya’ni ular xonadonidan hol-ahvol so‘rab turish mas’uliyatini bo‘yniga olgan bo‘lsa-yu, 
keyin ularga xiyonat qilsa, qiyomat kuni o‘sha xiyonatchi tek qilib qo‘yilib, mujohidga 
o‘sha xiyonatchining yaxshiliklaridan xohlaganini to rozi bo‘lguncha olish ixtiyori 
beriladi», deb bizga o‘girilib qaradilar-da, keyin u zot: «Sizlar nima gumon qilasizlar 
(ya’ni, savobga haris hamda o‘ch olish hissiyoti qo‘zg‘olib turgan mujohidga 
xiyonatchining barcha yaxshiliklarini olish ixtiyori berilsa, nima bo‘lishiga gumoningiz 
qanday)?» dedilar». Imom Muslim rivoyati. 
 
292-bob 
Kiyinish, xatti-harakat va boshqa narsalarda erkaklar o‘zlarini 
ayollarga, ayollar o‘zlarini erkaklarga o‘xshatishining 
haromligi haqida 
 
1630/1. Ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat qilinadi. O’zi erkak bo‘laturib xatti-harakati va 
so‘zlashishini ayollarga o‘xshatuvchini hamda o‘zi ayol bo‘laturib xatti-harakati va 
so‘zlashishini erkaklarga o‘xshatuvchini Rasululloh (s.a.v.) la’natladilar. 
Boshqa rivoyatda keltirilishicha, Rasululloh (s.a.v.) o‘zini ayollarga o‘xshatuvchi 
erkakni hamda o‘zini erkaklarga o‘xshatuvchi ayolni la’natladilar. Imom Buxoriy rivoyati. 
1631/2. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) ayollarning libosini 
kiyuvchi erkakni va erkaklarning libosini kiyuvchi ayolni la’natladilar. Abu Dovud rivoyati. 
1632/3. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Do‘zaxda ikki toifa 
kishi borki, (men ularni do‘zaxda ko‘rgandim) dunyo hayotida hozirgacha ko‘rmadim. 
Biri shunday toifaki, qo‘llariga molning dumiga o‘xshash qamchini olib, u bilan odamlarni 
urishadi. Ikkinchisi shunday xotinlarki, kiyimlari bo‘laturib yalang‘ochdirlar. Ya’ni, tor va 
yupqaligidan kiyimlari bo‘lsa ham, yo‘qqa o‘xshab turadi. Ular boshqalarni o‘zlariga moyil 
qilib, o‘zlari ham boshqalarga moyil bo‘lishadi. Bularning boshlari tuyaning o‘rkachlari 
kabi bir tarafga egilib turadi. Bunday ayollar hargiz jannatga kirishmaydi. Uning hidini 
ham topa olishmaydi. Chunki jannat hidini uncha yoki buncha, ya’ni uzoq masofadan 
topiladi», dedilar. Imom Muslim rivoyati. 
 
293-bob 
Kishi o‘zini shaytonga va kofirlarga o‘xshatishdan 
qaytarilgani haqida 
 
1633/1. Jobirdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Chap qo‘lingiz bilan taom 
yemanglar. Chunki shayton chap qo‘li bilan ovqatlanadi», dedilar. Imom Muslim rivoyati. 
1634/2. Ibn Umardan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Sizlardan birortangiz 
chap qo‘li bilan ovqatlanmasin. Hamda chap qo‘li bilan biror ichimlik ichmasin. Chunki 
shayton chap qo‘li bilan ovqatlanib, chap qo‘li bilan ichimlik ichadi», dedilar. Imom 
Muslim rivoyati. 
1635/3. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Yahudiy va 
nasroniylar (soch, soqollarini) bo‘yashmaydi. Sizlar ularga xilof qilib bo‘yayveringlar», 
deb aytdilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
Ya’ni, oqargan soch va soqolni sariq yoki qizilga bo‘yash joiz. Ammo qora rangga 
bo‘yashdan qaytarilgan. Buni keyingi bobda zikr qilamiz, inshaalloh. 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
287
 
294-bob 
Erkak kishi soch-soqolini, ayol kishi esa sochini qora rangga bo‘yashi 
man etilgani haqida 
 
1636/1. Jobirdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Makka fath qilingan kuni Abu Bakr Siddiqning 
otalari Abu Quhofa olib kelindi. Abu Quhofaning soch va soqollari Sag‘oma nomli 
daraxtning guli va mevasiga o‘xshab oqarib ketgan edi. Rasululloh (s.a.v.) «Bu zotning 
soch va soqolini bo‘yab qo‘yinglar. Lekin qora rangga bo‘yamanglar», deb aytdilar. 
Imom Muslim rivoyati. 
 
295-bob 
Boshning u yer-bu yerida qoldirib soch olishdan qaytarish va 
erkaklar sochlarining barchasini oldirishi muboh 
ekanligi haqida 
 
1637/1. Ibn Umardan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) boshdagi sochning 
ba’zisini olib, ba’zisini qoldirishni man qildilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
1638/2. Ibn Umardan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) boshidagi sochining 
ba’zisi olinib, ba’zisi olinmagan bir yosh bolani ko‘rib, bundan qaytardilar. Va: «Agar 
soch oldirsangiz, hammasini oldiringlar. Qoldirsangiz, hammasini qoldiringlar», deb 
aytdilar.  Abu Dovud Imom Buxoriy va Muslimning shartlariga binoan sahih isnod ila 
rivoyat qilganlar. 
1639/3. Abdulloh ibn Ja’fardan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  Ja’farning 
oilalariga (motam qilishlari uchun) uch kun muhlat berdilar. Keyin ularning huzurlariga 
kelib: «Bugundan keyin birodarim Ja’farga motam qilib yig‘lamanglar», dedilar. So‘ngra 
u zot yana: «Birodarim Ja’farning bolalarini mening huzurimga keltiringlar», dedilar. 
«Qachonki, biz u zotning huzurlariga kelganimizda, otamizning vafotlaridan qayg‘urib 
yig‘layverganimizdan jo‘jadek (nimjon) bo‘lib qolgan edik. U zot sartaroshni 
chaqirtirdilar. Va bizning sochlarimizni olishni buyurdilar». Abu Dovud Imom Buxoriy va 
Muslimning shartlariga binoan sahih isnod bilan rivoyat qilganlar. 
 
1640/4. Alidan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) ayollarga sochni butkul 
oldirishni man qildilar. Imom Nasaiy rivoyati.