Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik
qiroat, teorema, diagramma, muammo, aerodrom
Download 6.03 Mb. Pdf ko'rish
|
Z. Toxirov - Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik mahorati
qiroat, teorema, diagramma, muammo, aerodrom.
34-§. Adabiy nutqda urg‘uning ahamiyati oshdi, tabiati o ‘zgardi. M asalan, ukademik (sifat), akademik (ot), atlas (mato), atlas (xarita turi), partiya (firqa), partiya (qur). 35-§. Adabiy nutqda so ‘z yasash imkoni oshdi. --ov, -yev, - ova, - yeva - familiya yasovchi qo'shim chalar kirib kcldi. -ovich, - yevich, -ovna, - yevna kabi ota ismiga qo‘shiluvchi yasovchi qo‘shimchalar o ‘zlashdi. 36-§. Chet so‘zlarga - la, -lash, -lashtir, kabi o 'z tilga oid yasovchi q o ‘shimchalar q o ‘shib so ‘z yasash yuzaga keladi. Loyihala, ta ’mir/a, melioratsiyalash, irrigatsiyalash, faollashtirish, investitsiyalashtirish, moliyalashtirish, elektrlashtirish va b. Chet so‘zlardan analitik shakl yasash ancha faollashdi. Sintez qilish, razvedka qilmoq, bombardimon qilmoq, tasarruf etish, iste ’mol qilish, andoza olish, benzin quyish. Adabiy nutqda yangi sintaktik konstruksiyalar paydo bo‘ldi: ekran qarshisida, omma oldida, zamon talabi, davr bilan hamnafas, o 'z ustida ishladi29 *. *.:.so‘z berdi. tomoniar kelishib olishdi, ... masala ko"rib chiqildi. jahon andozalari asosida. innovatsion tcxnologiyalarga layanib, yilning eng yaxshi filmi, fuqarolik jamiyati. haquqiy davlat. aybsi/lik pridumpsiyasi, parlament boshqaruvi. prezidentlik boshqaruvi va b. 37-§. Jins tushunchasini ifoda etish shakli paydo b o ‘ladi: Umid (a), Salim(a), Latif(a), T o‘rayeva Nazokat Hamidovna. “Yilning eng faol jurnalisti - 2008”, “Hamma - hasharga”, “Dalada - ish qizg‘in”, '‘Paxta - 2016”, “ Diqqat - bolalar” va h. Yuqorida aytib o ‘tilganlardan shu narsa ayon bo‘ladiki, muharrirlik mahoratini belgilovchi omillardan y a’ni komil tahrirchi b o ‘lishning birinchi sharti, boshqacha aytganda, komillikning birinchi bosqichi, bu - adabiy nutq sohasi. Vaholanki, hozirgi o ‘zbek adabiy nutqi o ‘z rivoji tarixida qadimgi turkiy adabiy nutq, eski o ‘zbek adabiy nutqi kabi rivojlanish bosqichlaridan o ‘tib takomillashib kelgan. Demak, komil tahrirchi b o iish n i istagan har bir muharrir yoki matn tuzish, tahrir bilan shug‘ullanuvchi qadimgi turkiy adabiy nutq leksikasi,uning yangi so‘z yasalishidagi ichki imkoniyatlari (xususan, unga xos yasovchi qo‘shimchalami) yaxshi bilishi, bugungi kundagi adabiy nutqda qoMlanayotgan qadimgi turkiy adabiy nutqqa xos termin (so‘z)larning tub m a’nosidan yaxshi xabardor bo‘lishni talab etiladi. Bundan tashqari eski o ‘zbek adabiy nutqi leksikasi, so‘z yasovchi qo‘shimchalari, yangi so‘z hosil qilish usullari, umuman, o ‘z qatlamga oid barcha til hodisalari va ulam ing adabiy nutqni yuzaga kelishidagi ahamiyatini yaxshi c'zlashtirishi kerak. Shuningdek, eski o ‘zbek adabiy nutqiga boshqa qardosh va qardosh b o ‘lmagan tillardan o ‘zlashgan tennin (so‘z)lar, so‘z yasovchi q o ‘shimchalar etimologik m a’nosidan yaxshi xabardor b o ‘lishi lozim. Bundan tashqari ular bizning adabiy nutqimizda qo‘llanishi o‘rinlimi yoki o‘rinsizmi, qay darajada maqsadga muvofiqligini anglay bilishi kerak. Nihoyat hozirgi o ‘zbek adabiy nutqi, uning fonetikasi, leksikologiyasi, morfologiyasi va sintaksisidan chuqur bilimga ega bo‘lishi shart. Vaholanki, hozirgi o ‘zbek adabiy nutqi ikki o ‘tmishdoshiga nisbatan o ‘z lug'at tarkibining nihoyatda boyligi, ya’ni so‘z yasalish va hosil b o ‘lish imkoniyati kengligi bilan ancha farqlanadi. Uning lug‘at tarkibida arab, fors tillaridangina emas, balki, Yevropa xalqlari adabiy nutqidan ilm, fan, texnika, san’at, ta’lim, ishlab chiqarish, qishloq xo‘jaligi, harbiy, adliya, 88 davlatchilik, iqtisod va boshqa sohalarga oid kirib kclgan hamda kelayotgan k o ‘plab termin (so‘z)lar uchraydi. Ulami adabiy nutqga o^zlashtirish qay darajada maqbul ekanligini limiy asoslay olish lozim. Bular barchasini chuqur anglash uchun adabiy nutq ilmini puxta bilish shart. Demak, komil tahrirchi boTish uchun birinchi bosqich -- o ‘zbek adabiy nutqi bosqichini mukammal o ‘tash lozim. Har bir muharrir mahoratli tahrirchi bo‘lisbi uchun hozirgi o'zbek adabiy nutqini tashkil etuvchi quyidagi b o ‘limlar b o ‘yicha bilimlami yaxshi o ‘zlashtirishi talab etiladi: - hozirgi o ‘zbek adabiy nutqining yuzaga kelishi, tarixiy taraqqiyot bosqichlari; - hozirgi o ‘zbek adabiy nutqining tovush tizimi (fonetikasi); - adabiy nutq asoslangan yozuv; - adabiy nutqdagi to ‘g ‘ri yozish qoidalari; - adabiy nutqdagi to ‘g ‘ri talaffuz; - adabiy nutq so ‘z boyligi (lug‘at tarkibi); - adabiy nutqdagi frazeologizmlar; - umumiy, maxsus, taijirna lug‘atlar, o ‘z til lug'atlari; - adabiy nutq morfemikasi; - adabiy nutqda so‘z yasalishi; - adabiy nutq morfologiyasi; - adabiy nutqdagi so‘z turkumlari; - adabiy nutqdagi k o ‘makchi, bog‘lovchi, yuklamalar; - adabiy nutqdagi tinish belgilar, u rg ‘u va bo‘g ‘in ko'chirish. Yuqorida qayd etilganlar bo‘yicha puxta bilimga ega b o ‘lgach muharrirlik mahoratiga ega b o ‘lishning ikkinchi bosqichiga o‘tiladi. Agar birinchi bosqich b o ‘yicha bilimga toMiq ega b o ‘linmasa, ikkinchi bosqichdagi bilimlami o ‘zlashtirish amri mahol! Download 6.03 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling