Ахборот коммуникация технологияларининг тараққий этиши билан ҳаётимизни қулайликлар билан бойитиш мақсадида тақдим

D={D
1
, D
2
, …, D
N
}, 
бу ерда: D
1
, D
2
, …, D
N
– қаралаётган предмет соҳаси ахборот 
объектлари.
Ҳужжатларнинг ҳар бири маълум ахборот тузилмасига эга, 
яъни: D
i
={d
ij
}, 
i
m
j
N
i
,
1
,
,
1


, бу ерда: d
ij
– i-ҳужжатнинг j-ахборот 
объекти атрибути. Агарда, ушбу ахборот атрибутлари тўплами 
}
,
,
,
{
1
1
K
w
w
w
O


кўринишда 
ифодаланса, 
тайёрланадиган 
ҳужжатларнинг ахборот атрибутлари 
ij
d

, 
i
m
j
N
i
,
1
,
,
1


 О тўпламга 
тааллуқли бўлади: 
O
d
ij

. 
Демак, 
талаб 
қилинадиган 
эҳтимолдаги 
ҳужжатлар 
намуналарини тайёрлаб олиш учун 
}
,
,
,
{
1
1
K
w
w
w
O


тўплам 
атрибутларининг ўзаро боғлиқликларини аниқлаш ва улардан 
ўринли 
фойдаланиш 
етарли 
бўлади. 
Ушбу 
мақсадда 
}
,
,
,
{
1
1
K
w
w
w
O


тўплам атрибутлари кетма-кетлигини ҳисобга 
олмаган ҳолда, қуйидаги атрибутлар танланмаларини ҳосил қилиш 
мумкин: 
1 элементли танланмалар: {w
1
}, {w
2
}, {w
3
}, …, {w
N
}. 
2 элементли танланмалар: {w
1
, w
2
}, {w
1
, w
3
}, …, {w
1
, w
N
}, … {w
N-1
, 
w
N
}. 
N элементли ягона танланма: {w
1
, w
2
, …, w
N
}. 

---

102 
У ҳолда, қаралаётган О тўплам атрибутлари учун бундай 
танланмаларнинг умумий сони 



N
i
i
N
C
m
1
*
ни ташкил этади, бу ерда: 
N
i
i
i
N
i
N
C
i
N
,
1
,
,
)!
(
!
!





. 
Атрибутларнинг ўзаро боғлиқликларини аниқлаш мақсади 
учун 1 элементли танланмаларга қараш аҳамиятга эга эмас.
Шу боис, ҳосил қилиниши лозим бўлган танланмаларни 
қуйидаги кўринишда тасвирлаш мумкин: 
A = {a
j
, 
m
j
,
1

}, бу ерда 



N
i
i
N
C
m
2
, a
j 

О. 
Ушбу A тўпламнинг ҳар бир элементи D тўплам ҳужжатларида 
маълум миқдорда учрайди. Мазкур катталик Supp(a
j
) кўринишида 
ифодаланади [78]. У a
j
нинг қувватланиши деб аталади ва қуйидаги 
формула асосида ҳисоблаб топилади:
Supp(a
j
)=
D
D
j
a
. 
Бу ерда: 

a
j
, 
m
j
,
1

, Supp(a
j
) 
]
1
;
0
[

.
A тўплам элементларини мазкур параметр асосида тартиблаш 
натижасида қуйидаги В тўпламни ҳосил қилиш мумкин:
B = {b
j
, 
m
j
,
1

}, 
),
Supp(
)
Supp(
l
k
b
b

бу ерда 
}
,
2
,
1
{
,
,
m
l
k
l
k




да. 
В тўплам элементларига мос келувчи ахборот атрибутлари 
қисм-тўпламларининг таҳлили, уларнинг боғлиқлик даражаларини 
тақдим этади. Айтиш жоизки, ахборот атрибутларининг {w
1
, w
2
, …, 
w
N
} тўплами муҳим аҳамиятга эга бўлиши мумкин. 
Ушбу таклиф этилаётган усул корхона ва ташкилотлар ички 
ҳужжат айланувида талаб қилинган маълумотларни белгиланган 
муддатларда тайёрлаш ва тақдим этиш учун муҳим аҳамият касб 
этади. Усулдан фойдаланиш эвазига сўровлар бўйича ишончли 
натижалар 
тақдим 
этилишига, 
маълумотлардан 
кенг 
фойдаланилишига ҳамда ҳужжатларнинг меъёрий кўринишларда 
расмийлаштирилишига эришилади. Таклиф этилаётган усулни 

---

103 
амалга оширишга мўлжалланган дастур воситалари ҳужжатларни 
тайёрлаш муддатларини қисқартириш ва уларни тақдим этиш 
тезкорлигини ошириш учун хизмат қилади. 
Ўзбекистонда 
юзага 
келган 
вазият 
иқтисодиётнинг 
ривожланишини интенсив йўлга ўтказишни, ресурсларнинг барча 
турларидан оқилона фойдаланишни, ишлаб чиқаришга тобора 
такомиллашган меҳнат қуролларини жорий этишни муҳим вазифа 
қилиб қўймоқда. 
Корхоналарни техник жиҳатдан қайта қуроллантириш, кам 
чиқимли ва чиқимсиз технологиялардан, илғор конструкцияли 
материаллардан фойдаланиш дастурларини амалга ошириш асосида 
меҳнат унумдорлигини ўстириш, маҳсулот сифатини яхшилаш, 
аҳолининг харид талабини қондириш, илм-фан ишлаб чиқариш 
тармоқларини, айниқса, электроника, асбобсозлик, ҳисоблаш 
техникаси, 
алоқа 
воситалари 
ишлаб 
чиқаришларини 
ривожлантириш вазифаси келиб чиқади.
Буларнинг 
ҳаммаси 
ахборотлаштиришнинг 
улкан 
имкониятларидан 
самарали 
фойдаланишни, 
унинг 
бозор 
муносабатларига 
ўтиш 
давридаги 
жараёнларга 
таъсирини 
кучайтиришнинг энг долзарб вазифасига айланмоқда. 
Ахборотлаштириш замонавий дунё тараққиётининг энг муҳим 
йўналишларидан бири ҳисобланиб, жаҳон фан-техникасининг 
иқтисодий 
ва 
ижтимоий 
тараққиёт 
ютуқларини 
ўзида 
мужассамлаштирган. 
Ахборотлар технологияси иқтисодий масалаларни ҳал қилишда 
қуйидаги асосий жараённи ўз ичига олади: 
1.
Ахборотни йиғиш ва рўйхатдан ўтказиш. 
2.
Ахборотни қайта ишлаш ва узатиш. 
3.
Маълумотларни кодлаштириш. 
4.
Маълумотларни излаш ва сақлаш. 
5.
Иқтисодий ахборотларни қайта ишлаш. 
6.
Ахборотни чоп этиш ва ундан фойдаланиш. 
7.
Қарор қабул қилиш ва бошқарув таъсирини ишлаб чиқиш. 
Маълумки, иқтисодий ахборот барча жараёнларнинг юзага 
келишида иштирок этади, лекин қатор ҳолатларда баъзи жараёнлар 

---

104 
иштирок этмайди. Уларнинг амалга оширилиши ҳар хил. У ўринда 
баъзи жараёнлар қайтарилиши мумкин.