Al-faqih abu lays as-samarqandiy tanbehul–G‘ofiliyn

www.ziyouz.com kutubxonasi 
225
Bunday deganlari riboning ko‘payishiga, qarzlar va oldi-sotdilarda har xil hiylalar va 
shubhalar zohir bo‘lishiga, odamlarning mollari sudxo‘rlik, shubha va haromlar bilan 
aralashib ketishiga, hatto, mollar orasini farqlash mumkin bo‘lmay qolishiga, odamlar 
o‘zlari bilmagan holda yeyishlariga va uning zarari hammaga yetishiga dalolatdir. 
Holbuki, ular o‘rtaga tushmagan, shohidlik qilmagan, uni yozmagan yoki sudxo‘r bilan 
muomalada bo‘lmagan. 
 
Savdogar tijorat qilish uchun zarur bo‘lgan miqdordagi ilmni olishi lozim, sudxo‘rlik bilan 
yemaslik, halol va harom orasini ajratish, moliga haromni aralashtirmaslik, harom 
moldan yemaslik, to‘g‘rilik va yolg‘onchilikni bilib olish, sunnat va bid’atni farq qilish, 
kufr va imonni ajratish uchun, albatta, ilm olish zarur bo‘ladi. 
 
550. Hasan (r.a.) rivoyat qilgan mashhur hadis ham shu xususdadir: "Men Payg‘ambar 
sollallohu alayhi vasallamdan bir necha marta: "Shubhali narsani tark qilib, shubhasizini 
oling. Chunki to‘g‘rilik va ishonch xotirjamlikdir, shak va yolg‘onchilik gumondir", 
deganlarni eshitib yod olganman". 
 
Torozi va o‘lchovda diqqatli bo‘lmoq lozim. Chunki Alloh taolo torozi va o‘lchov ishi 
haqida qattiq so‘z aytdi va shiddatli azobni va’da qildi. 
 
"Urib qoluvchi kimsalarga vayl bo‘lgay", ya’ni, qattiq azob. Aytilishicha, 
jahannamda vayl degan vodiy bor, u joy o‘lchov va torozidan urib qoluvchilar 
uchundir. "Ular odamlardan (biron narsani) o‘lchab olgan vaqtlarida to‘la qilib 
oladigan", ya’ni, o‘z haqlarini to‘la qilib oladigan, "boshqalarga o‘lchab yoki 
tortib bergan vaqtlarida esa, kam qilib beradigan kimsalardir". Keyin Alloh 
taolo aytdi: "Ular o‘zlarining ulug‘ bir kunda barcha odamlar butun olamlar 
Parvardigori huzurida tik turib (hisob-kitob beradigan qiyomat) kunida qayta 
tiriluvchi ekanliklarini o‘ylamaydilarmi?" (Mutaffifun, 1-5). 
 
551. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam Madinaga keldilar. Madina ahli o‘lchov ishida 
yomon odamlar edi. Ularda ikki xil torozi bo‘lib, sotib olmoqchi bo‘lsalar, oshig‘i bilan 
tortadiganini qo‘llardilar, sotmoqchi bo‘lsalar, kamaytirib tortadiganini ishlatar edilar. 
Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam shunda: "Sizlarga qilayotgan ishlaringiz sabab 
vayl bo‘lsin", dedilar. So‘ng Alloh taolo bu oyatlarni Payg‘ambar sollallohu alayhi 
vasallam kelishlari barakotidan odamlar adolatli va insofli bo‘lishlari, bu bilan olamni 
obod qilish uchun nozil etdi, odamlarni haqqa va to‘g‘rilikka buyurdi. 
 
"Ular qayta tiriluvchi ekanliklarini o‘ylamaydilarmi?" deb aytyapti Alloh taolo. Ya’ni, ular 
qiyomat kunida qayta tirilishlariga ishonishmaydimi? Ular har zarra uchun hisob 
beradilar, qilgan har bir amallariga mukofotlanadilar va odamlardan urib qolgan har bir 
narsalari uchun azoblanadilar. Hisob-kitob kunida mol, dinoru dirham bo‘lmaydi, e’tibor 
beringiz, ey odam farzandlari, Alloh taolo u kunni "ulug‘ kun" deb nomladi. U kunda 
"barcha odamlar butun olamlar Parvardigori huzurida tik turadi", ya’ni, Alloh qudrati 
oldida to‘xtaydilar va ulardan ozu ko‘p hammasi so‘raydi, kitobidan nima amal 
qilganlarini o‘qiydi. Alloh taolo aytganidek: 
 
"So‘ng (har bir kishining) nomai a’moli o‘rtaga qo‘yilur, bas, gunohkorlarning 
unda (bitilgan) narsalardan dahshatga tushib: "Bizlarga halokat bo‘lgay, bu 
qandoq kitobki, na kichik va na katta (gunohni) qoldirmay, barchasini hisoblab-

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
226
bitib qo‘yibdi", deyishlarini ko‘rasiz. Ular qilib o‘tgan barcha amallarini hoziru 
nozir holda topurlar, Parvardigoringiz hech kimga zulm qilmas" (Kahf, 49). 
Dunyoda odamlarning haqlariga adolat etgan kishilarga naqadar yaxshi. Odamlarning 
haqlariga adolat qilmagan kimsalarga vayl bo‘lsin. 
 
552. Umar ibn Xattobdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam 
aytdilar: "Adolat Allohning yerdagi torozisi, kim uni ushlasa, u uni jannatga yetaklaydi, 
kim tashlasa, u uni do‘zaxga haydaydi". 
 
Bilingizki, adolat podshohdan xalqiga bo‘ladi va xalqniki o‘zaro bo‘ladi. Sizlarga alamli 
azobdan najot topmoqlaringiz uchun adolat qilishingiz vojibdir 
 
___________ 
Ribo yeyish bobi hadislari 
 
540-hadis. Zaif. Ahmad, Ibn Mojja rivoyat qilgan. 
541-hadis. Sahih. Ahmad, Nasoiy rivoyat qilgan. 
542-hadis. Sahih. Buxoriy, Ahmad rivoyat qilgan. 
543-hadis. Zaif. Ahmad, Bayhaqiy rivoyat qilgan. 
544-hadis. Sahih. Buxoriy, Muslim, Nasoiylar rivoyat qilishgan. 
545-hadis. Suyutiy rivoyat qilgan. “Kaboir”ga qarang. 
546-hadis. Sahih. Buxoriy, Muslim rivoyat qilgan. 
547-hadis. Sahih. “Sahihul jome’”ga qarang. 
548-hadis. Zaif. Ahmad, Abu Dovud rivoyat qilgan. 
549-hadis. Zaif. Ahmad, Abu Dovud rivoyat qilgan. 
550-hadis. Sahih. Ahmad, Nasoiy, Termiziy rivoyat qilgan. 
551-hadis. Hasan. Ibn Mojja, Ibn Hibbon rivoyat qilgan. 
552-hadis. Sanadi noma’lum rivoyat.
 
 
 
QIRQ YETTINCHI BOB 
GUNOHLAR HAQIDAGI RIVOYATLAR 
 
553. Jobir ibn Abdulloh (r.a.) aytadilar: Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning 
bunday deganlarini eshitdim: "Alloh taolo Musoga (a.s.) bergan sahifalar ichida o‘nta 
bob bo‘lib, birinchi sahifada yozilgan kalima bu edi: "Ey Muso, Menga hech shirk 
keltirma. Mening mushriklar yuzi o‘tda yonishi haqidagi so‘zim haqdir. Menga shukr qil, 
ota-onangga shukr qil, shunda seni halokatdan saqlayman va umringni ziyoda qilaman, 
yaxshi hayotda yashattiraman va yanada yaxshirog‘iga burib qo‘yaman. Men o‘ldirishni 
harom qilgan jonni o‘ldirma, Men uni harom qildim. Mabodo, bu ishni qilsang, yer senga 
kengligi bilan ham torlik, osmon shuncha kattaligi bilan ham tanglik qiladi, g‘azabim 
bilan do‘zaxga tushib qolasan. Mening ismim bilan yolg‘on va gunohkor holatda qasam 
ichma. Chunki kim Meni poklamasa, ismlarimni ulug‘ tutmasa, uni ham poklamayman. 
Odamlarga Men bergan narsalarga hasad qilma. Chunki hasadchi Mening 
ne’matlarimning dushmani, qazoimni rad etuvchi, Men taqsim qilib bergan narsaga 
g‘azablanuvchidir. Kim shunday qilsa, u Mendan emas, Men undan emasman. Qulog‘ing 
ma’nosiga yetmagan, aqling anglay olmagan, qalbing bog‘lanmagan narsalarga guvohlik 
berma. Men qiyomat kuni guvohlarni bergan guvohliklari to‘g‘rimi yoki yo‘qmi, qattiq 
so‘roq qilaman. O‘g‘rilik qilma, qo‘shnining xotini bilan zino qilma. Agar qilsang, sendan 
yuzimni va osmon eshiklarini berkitaman (ya’ni, duolarni qabul qilmayman), o‘zing 
yaxshi ko‘rgan narsalarni odamlarga ham yaxshi ko‘r. Mendan boshqaga atab qurbonlik 
so‘yma, faqat Mening nomimni atab so‘yilgan qurbonliklarni qabul qilaman. Agar u 
Mening yo‘limda xolis bo‘lgan bo‘lsa, shanba kuni men uchun hamma narsadan ajral va 
uyingdagi hamma ahllaringdan uzoq bo‘l". 
 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
227
553a. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytadilar: "Alloh taolo Musoga (a.s.) shanba 
kunini va bizlarga jumani bayram qilib berdi". 
 
554. Muhammad ibn Ka’b Quzariy aytadilar: Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam 
minbarga chiqdilar, so‘ngra o‘ng kaftlarini ushladilar va: "Alloh taolo ahli jannatlarning 
kitobini ism va nasablari bilan yozdi. Undan ziyoda ham bo‘lmaydi, kamaymaydi ham", 
dedilar. Keyin chap kaftlarini ushlab, aytdilar: "Alloh taolo boshqa kitobda do‘zax 
ahllarining ism va nasablari bilan yozdi, ulardan ziyoda ham bo‘lmaydi, kamaymaydi 
ham. Saodat ahli bo‘lgan ba’zi kishilar baxtsizlarning amallarini qiladi, hatto ularni ham 
o‘shalardan deb o‘ylashadi, balki ular o‘limlari oldidan tuyaning o‘kirishicha vaqt bo‘lsa 
ham, baxtlilarning amalini qilishadi, so‘ngra Alloh taolo taqdiri azaliysi bilan ularni 
baxtsizlikdan saodatmandlikka o‘tkazib qo‘yadi. Badbaxtlar ahli saodatlar amalini 
qiladilar, hatto o‘lim topadilr. Tuyaning o‘kirishicha bo‘lsa ham (yomon amal qiladilar). 
Bas, saodatli Alloh taoloning qazosi ila saodatlidir, badbaxt Alloh taoloning qazosi ila 
baxtsizdir, amallar xotimasiga ko‘ra baholanadi". 
 
555. Fuzola ibn Ubayddan rivoyat qilinadi. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam hajjatul 
vado’da aytdilar: "Sizlarga mo‘min, muslim, mujohid va muhojir kimligining xabarini 
beraymi? Odamlarning jonlari va mollari undan salomat bo‘lgan kishi – mo‘min; odamlar 
uning tilidan, qo‘lidan salomat bo‘lgan kishi – muslim; Alloh taologa itoatda o‘z nafsi 
bilan jihod qilgan kishi – mujohid; gunoh va xatolarni tark qilgan kishi – muhojir". 
 
Abu Dardo aytadilar: (r.a.) "Allohga Uni ko‘rib turgandek ibodat qilinglar va o‘zlaringizni 
o‘liklardan sananglar. Bilinglarki, sizlarni ozgina narsa boy qilishi ko‘p narsalarni yaxshi 
ko‘rib, unga yugurishdan yaxshiroqdir. Bilinglarki, yaxshilik eskirmaydi, gunoh 
unutilmaydi". 
 
556. Ibn Umar (r.a.) Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qiladilar. U zot 
aytdilarki: "Yaxshilik eskirmaydi, gunoh unutilmaydi. Hukm qiluvchi foniy bo‘lmaydi. 
Xohlaganingdek bo‘l, qanday dinlansang, shunday hukm qilinasan". 
 
Faqih (r.a.) aytadilar: "Qanday dinlansang, shunday hukm qilinasan", degan so‘zlarining 
ma’nosi agar yaxshi amal qilsang, yaxshilik savobini olasan, agar yomon amal qilsang, 
qiyomat kuni yomonlik bilan "mukofotlanasan", deganidir. 
 
Alloh taoloning so‘zi: 
"Agar chiroyli amal qilsangizlar, o‘zlaringizga yaxshilik qilgan bo‘lasizlar, agar 
yomon, gunoh amal qilsangizlar ham, o‘zlaringiz uchundir" (Al-Isro, 7). Ya’ni, 
Alloh taolo hech kimga zulm qilmaydi va yaxshiliklarining savoblaridan hech narsani 
kamaytirmaydi, gunohlariga hech narsani ziyoda qilmaydi, gunohsiz azoblamaydi. 
 
Alloh taolo to‘g‘ri yo‘lni bayon qildi va Rasuli karimni ummatiga nasihat qiluvchi o‘laroq 
yubordi, u zot sollallohu alayhi vasallam jannat va do‘zax yo‘lini bayon etdilar. 
 
557. Abu Hurayra (r.a.) Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qiladilar. U zot 
sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Men bilan sizlarning misollaringiz bir olov yoqqan 
kishiga o‘xshaydiki, u olovga kapalaklar kelib, o‘zini uradi. Men sizlarni o‘tga 
tushmoqlaringizdan qaytaraman", ya’ni, gunohlardan qaytaraman, chunki gunohlar 
kishini do‘zaxga olib boradi. 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
228
 
Aytilishicha, Odamning (a.s.) tavbasi besh xislat tufayli qabul qilingan, shaytoni la’inning 
tavbasi besh xislatga ko‘ra rad etilgan. Odam (a.s.) gunohiga iqror bo‘ldilar va 
pushaymon qildilar, nafsini malomat etdilar, tavbaga shoshildilar va Allohning 
rahmatidan noumid bo‘lmadilar. Iblis, Alloh uni la’natlasin, gunohiga iqror bo‘lmadi, 
pushaymon qilmadi, o‘zini malomat etmadi, tavba qilishga shoshilmadi va Allohning 
rahmatidan noumid bo‘ldi. Kimning holati Odam alayhissalomnikidek bo‘lsa, uning 
tavbasi qabul qilinadi. Kimning holati iblisnikiga o‘xshasa, tavbasi qabul bo‘lmaydi. 
 
Ibrohim Adham (r.a.) aytadilar: "Alloh taologa itoat qilib do‘zaxga kirmog‘im Alloh 
taologa gunoh qilib, jannatga kirishimdan yaxshiroqdir". Bunday deganlarining ma’nosi: 
Agar jannatga kirsa, gunohlari uchun Alloh taolodan hayo qiladi va jannat unga 
ko‘ngilsiz bo‘ladi. Agar Allohga itoat qilib do‘zaxga kirsa, hijolat bo‘lmaydi va undan 
chiqishiga ehtimoli bo‘ladi. 
 
Molik ibn Dinor (r.a.) aytadilar: "Qattiq sovuqda bir yigitning oldidan o‘tdim. Ismi Utba 
edi, kiyimlari eski, turib nimalarnidir fikr qilarkan, undan ter oqardi. Unga: "Nega bu 
yerda turibsan?" dedim. Aytdi: "Ey ustoz, bu yerda Allohga gunoh qilgan edim". Ya’ni, u 
gunohlarini o‘ylar va Allohdan uyalganidan terlar edi. 
 
Makhul Shomiy aytadilar: "Kim tushagida yotib, o‘sha kuni qilgan ishlarini fikr etsa, 
yaxshilik qilgan bo‘lsa, Allohga hamd aytib, gunoh ish qilgan bo‘lsa, Allohdan mag‘firat 
so‘rasa, yaxshi ish qilibdi. Agar bunday qilmasa, u sarf etib hisob qilmagan, hatto kasod 
bo‘lgan savdogarga o‘xshaydi". 
 
Aytilishicha, Alloh taolo kitoblarining ba’zisida deydiki: "Ey bandam, Men podshohman, 
azaliyman, senga buyurgan narsamga itoat qil va qaytargan narsamdan qayt, hayot 
beraman, o‘lmaysan, ey bandam, Men biron narsaga bo‘l desam, bo‘ladi". 
 
Muhammad ibn Muhayriz aytadilar: "Agar o‘zing yaxshi ko‘rganingga yomonlik 
qilmaslikni uddalasang, qilma". "Birov o‘zi yaxshi ko‘rgan kishisiga yomonlik qiladimi?" 
deyishdi unga. "Nafsing o‘zingga nafslarning yaxshirog‘idir, azizrog‘idir. Agar gunoh 
qilsang, unga yomonlik qilgan bo‘lasan", dedilar. 
 
Bir hakim zotga: "Menga nasihat qiling", dedi bir kishi. "Rabbinga jafo qilma, xalqqa jafo 
qilma, nafsingga jafo qilma. Rabbinga jafo qilmog‘ing Uning xizmatini tashlab, 
maxluqlarning xizmatiga kirishingdir. Xalqga jafo qilmog‘ing ularni odamlar orasida 
yomonlik bilan zikr qilishingdir. Nafsinga jafo qilmog‘ing Allohning farzlariga dangasalik 
qilishingdir", dedi hakim zot. 
 
Hasan Basriy aytadilar: "Bir gunoh qilgan edim, o‘shanga qirq yildan beri yig‘layman". 
"U qanday gunoh, Allohning bandasi?" deb so‘rashdi. "Meni bir birodarim ziyorat qilgani 
keldi. Unga baliq sotib oldim, undan yedi, so‘ng qo‘shnimning devoriga borib, bir bo‘lak 
kesak oldim va u bilan qo‘limni artdim", dedilar. 
558. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytadilar: "Allohning nazdidagi ulug‘ gunoh 
odamlar nazdida kichik bo‘lganidir. Alloh nazdidagi kichik gunoh odamlar nazdidi katta 
bo‘lgandir". 
 
Faqih aytadilar: Gunohkor gunohini katta deb bilsa, qo‘rqsa, u gunoh Alloh nazdida 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
229
kichrayadi va uni kechiradi. Ammo gunohkor gunohini kichik sanasa, Alloh taolo nazdida 
u katta gunohga aylanadi. Chunki kichik gunohlar davom ettirish bilan kattaradi. 
 
Shuningdek, sahobalardan (r.a.) ham rivoyat qilinadiki: "Davomiylik bilan gunoh 
kichraymaydi, istig‘for so‘rashlik bilan katta bo‘lmaydi". 
 
Avvom ibn Havshabdan rivoyat qilinadi: "Gunohdan keyingi to‘rt narsa o‘sha gunohning 
o‘zidan-da yomondir: Uni kichkina sanash, g‘ururlanish, gunoh bilan xursand bo‘lish va 
davomiylik". 
 
Faqih (r.a.) aytadilar: 
"Kim chiroyli amal qilsa, unga o‘n barobar qilib (qaytarilur). Kim biron yomon 
ish qilsa, faqat o‘shaning barobarida jazolanur va ularga zulm qilinmas" - 
(An’om, 160), degan oyat sizlarni aldab qo‘ymasin. Bu yerda qiyomat kuni yaxshilik 
bilan kelish shart qilinmoqda. Amal qilish oson, lekin uni qiyomat kuniga olib kelish 
og‘irdir. Agar yomonlik bitta bo‘lsa ham, unda o‘nta ayb bor. 
1. Agar banda biron gunoh qilsa, Allohni g‘azablantiradi. U zot hamisha uning ustida 
qodir zotdir. 
2. Alloh taologa yomon narsaga yaqin bo‘ladi, u ham bo‘lsa, o‘zining dushmani 
shaytondir. 
3. U yaxshi joylardan uzoqlashadi. U jannatdir. 
4. Yomon joylarga yaqinlashadi. U do‘zaxdir. 
5. O‘zi yaxshi ko‘rgan narsaga zulm qiladi. U nafsidir. 
6. Nafsini iflos qiladi. Uni Alloh pok holda yaratgan edi. 
7. Sheriklariga aziyat beradi. Ular o‘ng va chap yelkadagi farishtalardir. 
8. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamni qabrlarida xafa qiladi. 
9. Nafsiga qarshi yerni, kunduz va kechani guvoh qiladi va bu bilan ularga ozor beradi. 
10. Odamlar va boshqa barcha maxluqotlarga xiyonat qilgan bo‘ladi. 
 
Odamlarga uning xiyonati shuki, u bironta kishiga guvohlik bersa, gunohi tufayli uning 
guvohligi qabul qilinmaydi va natijada bir do‘stining haqqini botil qiladi. Butun 
maxluqotlarga xiyonati esa, u gunohi bilan yomg‘irni kamaytiradi. Bu ishi butun borliqqa 
xiyonatdir. Sen gunoh qilishdan saqlan, zero gunohda shuncha ayblar mavjud, 
qolaversa, o‘zingning nafsingga zulmdir. 
 
Aytiladiki, baxillarning baxili o‘zining baxtli bo‘lishiga baxillik qilgan kishidir va 
zulmlarning kattasi Alloh taologa gunoh qilish bilan kishining o‘z nafsiga zulm qilishdir. 
Chunki kim gunoh qilsa, o‘z nafsini halok etgan bo‘ladi. 
 
Hakimlarning ba’zilari aytadilar: "Gunohdan saqlaninglar, chunki gunoh shumlikdir, 
uning shumligi manjaniqning 1 toshiga aylanadi. So‘ngra uni itoat devoriga otadi va 
devorni sindiradi. Keyin havoyi nafs shamoli kirib, ma’rifat chirog‘ini o‘chiradi". 
 
Ba’zi hakimlarga: "Bizlar ilmni eshitamiz, lekin undan foydalana olmaymiz", deyishdi. 
Aytdilar: "Besh xislat tufayli shunday bo‘ladi: 
1. Alloh sizlarga ne’mat berdi, unga shukr qilmaysizlar. 
2. Agar gunoh qilsangizlar, istig‘for so‘ramaysizlar. 
3. Ilmdan bilgan narsalaringizga amal qilmaysizlar. 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
230
4. Yaxshilarga qo‘shilasizlar, lekin ularga ergashmaysizlar. 
5. O‘liklarni ko‘masizlar, ammo undan ibrat olmaysizlar". 
 
559. Faqih (Alloh u zotni rahmat qilsin) aytadilar: Otamning bunday deganlarini 
eshitdim: "Har kuni osmondan beshta maloika tushadi. Bittasi Makkaga, ikkinchisi 
Madinaga, uchinchisi Baytul Maqdisga, to‘rtinchisi musulmonlarning qabrlariga, 
beshinchisi musulmonlarning bozorlariga tushadi. 
 
Makkaga tushgan maloika, ogoh bo‘linglar, kim Allohning farzlarini tark etsa, Alloh 
taoloning rahmatidan chiqadi, deb nido qiladi. Madinada tushgani aytadiki, ogoh 
bo‘linglar, kim Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning sunnatlarini tashlasa, u zotning 
shafoatidan mahrum bo‘ladi. Baytul Maqdisga tushgani nido qiladiki, ogoh bo‘linglar, kim 
haromdan mol kasb qilsa, boshqa amallarini qabul qilmaydi. Qabristonga tushgan, ey 
qabr egalari, nimaga havas qilasizlar va nimaga pushaymon yeysizlar, deb nido 
qilganida, o‘tkazib yuborgan umrimizga pushaymon yeymiz, Allohning kalomini 
o‘qiyotgan, ilmlarda muzokaralar qilayotgan, Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga 
salovotlar aytayotgan va gunohlari uchun istig‘for so‘rayotgan odamlarga xursand 
bo‘lamiz, biz esa, ulardan hech qaysisiga qodir emasmiz, deb aytishadi. Bozorlarga 
tushadigani nido qiladiki, ey odamlar, shoshmanglar, shoshmanglar, Allohning qudrati 
va o‘ch olishi bor, kim Allohning qudrati va o‘ch olishidan qo‘rqsa, o‘zining jarohatiga 
da’vo topsin, toki gunohlariga tavba qilguncha, sizlarni ko‘p uyg‘otdik, uyg‘onmadinglar 
va ko‘p qo‘rqitdik, qo‘rqmadinglar, agar Allohdan qo‘rquvchi odamlar va emizikli bolalar 
bo‘lmaganida, hayvonlar o‘tlab yurmaganida, ruku’ qilib turgan chollar bo‘lmaganida 
sizlarga azob tashlanardi". 
 
560. Oyisha onamizdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Payg‘ambar alayhissalom: "Ey Oyisha, 
gunohlarni kichik ko‘rishdan saqlan, chunki uning ham Alloh tarafidan bir so‘rovchisi 
bor", dedilar. 
 
Aytadilarki, kichkina gunohlarning misoli kishi yiqqan mayda o‘tinlarga o‘xshaydi. 
So‘ngra u kishi o‘t yoqadi. 
 
Yana aytiladiki, Tavrotda, kim yaxshilikni eksa, salomatlikni o‘rib oladi, deb, Injilda, kim 
yomonlikni eksa, pushaymonni o‘rib oladi, deb yozilgan. Bu so‘z Qur’onda: 
"Kim yomon amal qilsa, u bilan jazolanadi" (Niso, 123), deyilgan. 
 
Qosim ibn Muhammad Ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat qiladi. U kishidan: "Ko‘p gunohi va 
ko‘p amali bo‘lgan kishi ajibroqmi yoki oz gunoh va oz amali bo‘lgan kishimi?" deb 
so‘rashdi. Aytdilar: "Salomatlikka hech narsani tenglashtirmayman", ya’ni, ozgina gunoh 
yaxshiroq. 
 
Ulamolarning ba’zilari aytadi: "Har bir kam amal qiluvchi itoat bilan amal qiladi, lekin 
karim kishi gunohni tashlagan kishidir". 
 
Faqih (r.a.) aytadilar: Alloh kitobida gunohni tark qilish itoat amallaridan afzalligiga dalil 
bordir. Chunki Alloh taolo yaxshilikni oxiratga olib kelishni shart qildi va gunohlar 
masalasida uni tark etishdan boshqa narsa shart qilinmadi. 
 
Alloh taolo aytadi: 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
231
"Kim yaxshi amal qilsa, unga o‘n barobar (qaytarilur)" (An’om, 160); 
 
"Endi kim (hayoti dunyodalik paytida qiyomat kuni mahshargohda) 
Parvardigorining (huzurida) turishi (va U zotga hisob-kitob berishi)dan 
qo‘rqqan va nafsini havoyu xohishlaridan qaytargan bo‘lsa, u holda faqat 
jannatgina (uning uchun) joy bo‘lur" (Noziot, 40–41). 
 
Havoyi nafs hamma gunohlarning aslidir. Darhaqiqat, toatlarda ko‘p jihatlar, vaqtlar 
shart qilindi. Shundan so‘ng Alloh xohlasa, qabul qiladi va jannatga o‘z rahmati va fazli 
bilan kirgizadi, agar xohlasa, qaytaradi. Gunohlarni tashlashda uni tark qilishdan boshqa 
narsani shart qilmadi va jannatga kirgizishni va’da berdi: 
"Agar sizlar man’ etilgan gunohlarning kattalaridan saqlansangizlar, qilgan 
kichik gunohlaringizni o‘chirurmiz va sizlarni ulug‘ manzil – jannatga 
kiriturmiz" (Niso, 31). 
 
561. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytadilar: "Alloh taolo qaytargan narsaning 
ozginasini tark qilish ins va jin ibodatlaridan yaxshidir". 
 
_____________ 
Gunohlar haqidagi rivoyatlar bobi hadislari 
 
553-hadis. Juda zaif. “Al-lison”ga qarang. 
553a-hadis. Ibn Murdavayh, Abu Na’im rivoyat qilgan. 
554-hadis. Zaif. Sanadida uzilish bor. 
555-hadis. Sahih. Ahmad, Ibn Hibbon rivoyat qilgan. 
556-hadis. Zaif. Abu Na’im, Daylamiy rivoyat qilgan. 
557-hadis. Muttafaqun alayh. 
558-hadis. Sanadi topilmadi. 
559-hadis. Yolg‘on. “Al-mezon”ga qarang. 
560-hadis. Sahih. Ahmad, Ibn Mojja rivoyat qilgan. 
561-hadis. Sanadi topilmadi.
 
 
 
QIRQ SAKKIZINCHI BOB 
ZULM HAQIDA 
 
562. Faqih aytadilar: Abu Muso Ash’ariy (r.a.) rivoyat qilib aytadilarki: Payg‘ambar 
sollallohu alayhi vasallam: "Alloh taolo zolimga muhlat berib qo‘yadi, agar uni tutsa, 
hech ham qutula olmaydi", dedilar. 
 
Ya’ni, Allohning tutishidan najot topolmaydi, keyin bu oyatni o‘qidilar: 
"Parvardigoringiz (ahli-egalari) zolim bo‘lgan shaharlarni ushlaganida, mana 
shunday ushlar. Uning ushlashi – azobi alamli va qattiqdir" (Hud, 102). 
 
563. Abu Hurayra (r.a.) Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qiladilar: 
Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Kimki birodariga, uning moliga yoki 
obro‘siga zulm yetkazgan bo‘lsa, dinor ham, dirham bo‘lmagan kunda undan olinmasdan 
avval u bilan rozilashib olsin. Agar yaxshi amallari bo‘lsa, o‘sha zulmiga yarasha 
yaxshiliklaridan olinadi. Agar yaxshi amallari bo‘lmasa, zulm yetgan kishining 
gunohlaridan olinib, unga beriladi, keyin u do‘zaxga tashlanadi". 
564. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam: 
"Ummatimning muflisini bilasizlarmi?" deb savol qildilar. "Muflis dirhami ham, dinori 
ham, matosi ham bo‘lmagan kishidir", deyishdi. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam 
aytdilarki: "Ummatimning muflisi qiyomat kuni namoz, ro‘za, zakot bilan keladi, shu 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy