Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

Қиѐсий метод: Бу метод тарих, социология, география, 
сиѐсатшунослик 
сингари 
кўпгина 
ижтимоий 
фанларда 
қўлланилади. Хусусан, бу методдан антик дунѐнинг Платон, 
Аристотель каби мутафаккирлари фойдаланганлар. 
Бу методни социология фанига француз файласуфи О.Конт 
(1798-1857) киритган. Кейинги йилларда сиѐсатшунослар ва 
геосиѐсатчилар қиѐсий методни қўллана бошлаган. 
Геосиѐсий тадқиқотларда асосан ҳаѐтнинг бир типли ва собит 
ҳодисаларини, уларнинг умумий хусусиятлари ва фарқли 
жиҳатларини ўрганишда, муаммоларни ҳал этишнинг оқилона 

---

271 
қарорларини топиш керак бўлиб қолганда бу методдан 
фойдаланилади. 
Мазкур 
метод амалий фаолиятда бошқа халқлар ва 
давлатларнинг геосиѐсий тажрибасидан конкрет шароит, замон ва 
макон доирасида самарали, ижодий фойдаланиш имконини беради. 
Ижтимоий фанларда қадим замонлардан бери қўлланаѐтган 
қиѐсий тарихий метод қиѐсий методнинг бир тури ҳисобланади. 
Фалсафа, социология, тарих, сиѐсатшуносликда бўлгани сингари, 
геосиѐсий 
тадқиқотларда 
бу 
метод 
инсоният 
тарихий 
тараққиѐтининг барча босқичларида тўпланган тажрибани 
ўрганишда, тарихий жараѐнларнинг ўтмиши, бугунги куни ва 
келажаги орасидаги алоқаларни аниқлашда бу метод муҳим 
аҳамият касб этади. 
Норматив-баҳолаш методи: бу метод баҳолаш йўли билан 
давлат, шахс, умуман, мамлакат ва индивидлар фаровонлиги учун у 
ѐки бу фактлар ва ҳодисаларнинг аҳамиятини аниқлашга 
йўналтирилган. Бошқа халқларнинг миллий ҳуқуқлари ва 
эркинлигига нисбатан адолат ѐки адолатсизлик, ҳурмат ѐки унинг 
йўқлиги кабилар геосиѐсий баҳолашнинг асосий мезонлари бўлиб 
хизмат қилади.
Норматив-баҳолаш методига мувофиқ, қарор қабул қилишда 
сиѐсий раҳбар, давлат арбоби ўз мамлакати манфаатлари билан бир 
қаторда халқаро ахлоқ қадриятлари ва нормаларидан келиб чиққан 
ҳолда иш кўриши лозим. 
Бу методнинг, бошқалари сингари, ҳеч шубҳасизки, кўпгина 
камчиликлари бор. Бу, биринчи навбатда, реал сиѐсат ва “сиѐсатчи” 
тушунчаси билан гуманистик ва маънавий нормалар орасида 
боғлиқлик излашда кўзга ташланади. Норматив-баҳолаш методи, 
одатда, сиѐсий раҳнамоларнинг сиѐсатини идеаллаштиради.
Ҳолбуки, сиѐсатчилар баъзан яхши ўйланмаган қадамлар 
ташлайдилар, нотўғри қарорлар қабул қиладилар. Бу эса жаҳон 
геосиѐсий харитасининг тубдан ва салбий томонга ўзгаришига 
сабаб бўлиши мумкин.