Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

 Денгиз – Қитъа – Анъанавий геосиѐсатнинг асосий 
объектларидан бири. Жаҳоннинг бир-бирига қарши денгиз ва 
қуруқлик давлатларига бўлинишини акс эттиради. Ф.Ратцель Ғарб 
ѐки атлантика дунѐсини “денгиз қароқчилари” асос солган денгиз 
цивилизациясига киритган эди. Ҳаракатчан ва иқтисодий самарали 
денгиз коммуникациялари, ҳарбий ва савдо флотига эга бўлган 
денгиз давлатлари Жаҳон океани қирғоқларидан янги ерларни 
мустамлакага айлантириш марраси сифатида фойдаландилар. 
Денгиз давлатлари денгизчилик учун эркинликни, бўғозлар ва 
денгизларнинг эркин, бандаргоҳ ва денгизбўйи ҳудудларининг 
“очиқ” бўлишини, савдо эркинлигини таъминлайдиган турли 
имтиѐзларни 
талаб 
қиладилар. 
“Денгиз 
мантиғи” 
“очиқ 
жамият”нинг асосий тамойилларидан бирига айланди. 

---

458 
Денгиз қудрати назарияси – Америка адмирали ва тарихчиси 
Альфред Мэҳеннинг асарларида баѐн этилган таълимот. У денгиз 
давлатининг қуруқлик давлатидан устунлиги ғоясини илгари 
сурган эди. Мамлакатлар ва халқларнинг тарихий тақдирини кўп 
жиҳатдан денгиз қудрати белгилаб беради. XIX аср охирида Буюк 
Британиянинг жаҳонда устунлик қилиши ҳам мана шу билан 
изоҳланади. Мамлакатнинг географик ҳолати, табиий заҳиралари ва 
иқлими, соҳилларининг узунлиги, аҳолисининг сони, миллий 
характери ва давлат тузуми – давлат қудратининг муҳим 
шартларидир. Бу омиллар бирлашган чоғда денгиз қудрати 
формуласи (ҳарбий флот + савдо флоти + ҳарбий-денгиз базалари) 
ҳосил бўлади. 
Адмирал денгизга эга бўлиш ғалабага етаклашини Рим 
империяси мисолида яққол кўрсатиб берди. Китобда Америка 
Қўшма Штатлари жойлашган маконга алоҳида эътибор берилган: 
мамлакатнинг ички районлари ривожланган коммуникация тармоғи 
билан ўзаро ишончли боғланган, “энг заиф чегара” бўлган Тинч 
океани мамлакатни эҳтимол тутилган душманлардан ажратиб 
туради. Мэҳен АҚШни қудратли денгиз давлатига айлантириш 
заруриятини асослаб берган.