Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti axborotlashtirish texnologiyalari
Download 5,01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 3.Darsda mustaqil yechish uchun masala va topshiriqlar
- 4. Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar
- 1.4.“ Nuqta harakatining berilish usullari. Nuqta tezligi” mavzudagi amaliyot mashg`ulotining texnologik xaritasi.
- 5-amaliy mashg’ulot 1. Nuqta harakatining berilish usullari
- 2.2. Koordinatalar usuli.
2.5-masala (И.В.Мешчерский 8.28). ABCD kvadrat plitaning BD tomoni bo‘ylab gorizontal P kuch ta’sir qilsa, uni ushlab turadigan oltita tayanch sterjenlardagi zo‘riqishlar aniqlansin. O‘lchamlar shaklda ko‘rsatilgan (123-shakl). Yechish. Uchlari sharnir bilan biriktirilgan og‘irligi hisobga olinmaydigan sterjenlarning reaksiya kuchlari shu sterjenlar bo‘ylab yo‘nalgan bo‘ladi. Reaksiya kuchlarini shaklda tasvirlab olamiz. Koordintalar sistemasini shaklda ko‘rsatilganday qilib tanlaymiz. z 3 S 4 S 3 a P 4 2 S 6 S 4 S 5 1 S 2 y 1 a x a 123-shakl Muvozanat tenglamalarini tuzamiz 8 1 0 5 0 2 0 45 cos 45 cos i ix S S F , 8 1 0 4 0 45 cos i iy S P F , , 0 45 cos 45 cos 45 cos 6 0 5 0 4 8 1 3 0 2 1 S S S S S S F i iz 8 1 0 2 1 0 45 cos i i x a P a S a S F mom , 8 1 6 1 0 i i y a S a S F mom , 8 1 0 2 0 45 cos i i z a P a S F mom . Bu tenglamalar sistemasini yechib, noma’lumlarni topamiz P S P S P S P S 2 , 2 2 2 , 2 4 2 1 2 , P S P S P S 3 6 5 , 2 , 2 . 3.Darsda mustaqil yechish uchun masala va topshiriqlar 1. АB аylаnish o‘qi vеrtikаl bo‘lgаn to‘g‘ri burchаkli eshik CАD=60 0 burchаkkа оchilgаn, uni shu vаziyatdа ikki аrqоn ushlаb turаdi. CD аrqоn blоkdаn o‘tkаzilgаn bo‘lib, uni P=320N yuk tоrtib turаdi, ikkinchisi EF аrqоn pоlning F 287 nuq-tаsigа bоg‘lаngаn. Eshikning оg‘irligi 640N; uning eni AD=AC=1,8m; bаlаndligi АB=2,4m. Blоkdаgi ishqаlаnishni hisоbgа оlmаy, EF аrqоnning tоrtilish kuchi T hаmdа А nuqtаdаgi silindrik shаrnirning vа B nuqtаdаgi pоdshipnikning rеаksiyalаri аniqlаnsin. z A D C 6 P 1 5 2 4 B 3 y x 60 0 F E 1-mаsаlа 2-mаsаlа 2. To‘g‘ri burchаkli pаrаllеlеpipеd shаklidаgi bir jinsli gоrizоntаl plitа оltitа to‘g‘ri chiziqli stеrjеnlаr bilаn qo‘zg‘аlmаs qilib еrgа biriktirilgаn; plitаning оg‘irligi R gа tеng. Аgаr stеrjеnlаrning uchlаri plitа vа qo‘zg‘аlmаs аsоslаrgа shаrnirlаr bilаn biriktirilgаn bo‘lsа, plitаning оg‘irligi tа’siridа stеrjеnlаrdа hоsil bo‘lаdigаn zo‘riqishlаrni аniqlаng. z z A y A Q a α A z O A r y F a M C B 3-mаsаlа 4-mаsаlа 3. Shkivgа qo‘yilgаn F=2Q=120N kuchlаr mоmеnti M=18Nm gа tеng bo‘lgаn juft kuch bilаn muvоzаnаtlаshаdi. Ох o‘qigа nisbаtаn mоmеntlаr tеnglаmаsini tuzib, А pоdshipnikning A y rеаksiyasini аniqlаng. 4. Bir jinsli kvаdrаt rоm G=140N оg‘irlik kuchi vа bоg‘lа-nishlаr rеаksiyalаri tа’siridа gоrizоntаl hоlаtdа ushlаb turilаdi. ОB o‘qqа nisbаtаn mоmеntlаr tеnglаmаsini tuzib, А shаrnirning A z rеаksiyasini tоping. Rоmning tоmоnlаri a =0,5m vа α=60 0 . 5. Оg‘irligi G=30N bo‘lgаn bir jinsli ОАBC plitа О va А shаrnirlаr hаmda BD trоs bilаn gоrizоntаl hоlаtdа ushlаb turilа-di. Аgаr α=60 0 ; a =2m bo‘lsа, trоsning tоrtilish kuchini tоping. z z B 3α 288 D A α A F y 1,5a 3a O y C B G 3a y G x 3a 5-mаsаlа 6-mаsаlа 6. Оg‘irligi G=11kN bo‘lgаn jism bоg‘lаnishlаr vа F=3kN kuch tа’siridа muvоzаnаtdа turаdi. Ох o‘qigа nisbаtаn mо-mеntlаr tеnglаmаsini tuzib, АB trоsning tоrtilish kuchini tоping. a =0,2m. z B C q A B P A 3 a 5 4 D 2 G D F 6 1 a O y α x a 7-mаsаlа 8-mаsаlа 7. Figurаli OABD bаlkа muvоzаnаt hоlаtdа turаdi. Bаlkа-gа F=1t to‘plаngаn kuch vа q=2t/m tаqsimlаngаn kuch tа’sir qilаdi. Аgаr ОА=1,7m, АB=2m, BD=3,4m vа BD||Ox bo‘lsа, О nuqtаlаrdаgi bоg‘lаnishning Oz o‘qi bo‘ylаb yo‘nаlgаn tuzuvchisini tоping. 8. ABCD kvаdrаt plitаning BD tоmоni bo‘ylаb gоrizоntаl P kuch tа’sir qilsа, uni ushlаb turаdigаn оltitа tаyanch stеrjеnlаrdаgi zo‘riqishlаr аniqlаnsin. O‘lchоvlаr shаkldа ko‘rsа-tilgаn. 289 4. Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 1. Fazoda ixtiyoriy ravishda joylashgan kuchlar sistemasi nechta muvozanat tenglamalariga ega? 2. Kuchlar sistemasining bosh vektori qanday hisoblanadi? 3. Kuchlar sistemasining bosh momenti qanday hisoblanadi? 4. Fazoda juftlar sistemasining muvozanat tenglamalari qanday ko‘rinishda bo‘ladi? 5. [ 6]dan 8.2,8.4,8.6,8.8, 8.10,8.12, 8.14, 8.22, 8.26, 8.32 masalarni yeching. 1. “Fazoda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasi” mavzusini takrorlash va mustahkamlashga doir SAVOLLAR. 1. Fazoda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasini biror markazga keltirib qo`shish qanday usul orqali bajariladi? 2. Fazodagi kuchlar sistemasini biror markazga keltirish natijasida nimalarga ega bo`lamiz? 3. Fazodagi kuchlar sistemasining bosh vektori qanday topiladi? 4. Fazodagi kuchlar sistemasining bosh momenti qanday aniqlanadi? 5. Fazoda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasining skalyar ko`rinishdagi muvozanat tenglamalari nechta bo`ladi? 6. Dinamavint hodisasi qaysi hollarda vujudga keladi? 290 1.3. “Nuqta harakatining berilish usullari. Nuqta tezligi.” mavzusidagi amaliyot mashg`ulotining texnologik modeli. 5-amaliy mashg`ulot “Nuqta harakatining berilish usullari. Nuqta tezligi.” O’quv soati – 2 soat Talabalar soni: 25 ta O’quv mashg’ulot shakli Individual tipshiriqlarni bajarishga asoslangan amaliy mashg`lot Amaliyot rejasi 1. Mavzuga doir asosiy tushunchalarni takrorlash. 2. Mavzuga doir namunaviy masalalar yechish 3. Darsda mustaqil yechish uchun masalalar. 4. Mustaqil ish uchun savol va topshiriqlar. 5. Adabiyotlar O`quv mashg`ulotning maqsadi: Mavzuga doir masalalar yechish; masalalar yechishda uslubiy tavsiyalardan samarali foydalanish ko`nikmalarini hosil qilish. Pedagagik vazifalari: O’quv faoliyati natijalari: Mavzuga doir asosiy tushunchalarni mustahkamlash. Masalalar yechish bo`yicha uslubiy tavsiyalarni o`rganish. Harakatni qanday usulda berilganligini va uni topish usullarini o`zlashtirish. Harakat bir usulda berilgan bo`lsa, boshqa usulga o`tish yo`llarini bilish va mustahkamlash. Qo`yilgan savollarga javob beradilar. Harakatning kinematik xarakteristikalarini biladilar. Harakatni qanday usulda berilganligini aniqlaydilar. Nuqtaning traektoriyasini aniqlay oladilar. Nuqta tezligining moduli, yo`nalishini turli koordinatalar sistemasida topa oladilar. O’qitish vositari Ma’ruza matni,kompyuter saydlari, doska ekspert varaqlari, 291 1.4.“ Nuqta harakatining berilish usullari. Nuqta tezligi” mavzudagi amaliyot mashg`ulotining texnologik xaritasi. Ish bosqich- lari O’qituvchi faoliyatining mazmuni Tinglovchi faoliyatining mazmuni 1- bosqich (20min) 1.1. O`quv mashg`uloti savollarni tahlil qiladi va o`quv faoliyati natijalarini aytadi. 1.2.Tinglovchilarning mashg`ulotdagi faoliyatini baholash ko`rsatgichlari va mezonlari bilan tanishtiradi(1-ilova). 1.3.Mavzu bo`yicha tayyorlangan topshiriqlarni tarqatadi.(2-ilova). 1.4.Savollar berib suhbat tarzida tinglovchilar bilimlarini jonlantiriladi Tinglaydilar. Tinglaydilar Topshiriqlar bilan tanishadilar Javob beradilar 2- bosqich Asosiy bo’lim. (50min) 2.1. Topshiriqlarni aniqlaydi va guruhda ishlashni tashkil etadi. Yechimni tekshiradi va baholaydi.(3-ilova). 2.2. Topshiriqlar mazmunini tushuntiradi va bajarish bo`yicha maslahatlar beradi. 2 ta mini guruhga ajratadilar. Topshiriqda keltirilgan savollarga 1-2 javob tayyorlaydi. 3- bosqich Yakun lovchi (10min) 3.1. Mavzu bo`yicha yakunlovchi xulosalar qiladi. 3.2. Mavzu maqsadiga erishishdagi tinglovchilar faoliyati tahlil qilinadi va baholanadi. 3.3. Mavzu bo`yicha bilimlarni chuqurlashtirish uchun adabiyotlar beradi. Savollar beradilar UMKga qaraydilar. Mustaqil ish topshiriqlari va uy vazifalarni yozib oladilar. grafiklardan foydalanish O’qitish usullari texnikasi Amaliy mashg`ulot, topshiriqlar, amaliy ishlash usuli, suhbat, guruhlarda ishlash usuli. Baxs munozara usuli. Charxpalak O’qitish shakllari Indivudal, guruh O’qitish sharoiti Texnik vosiitalar bilan taminlangan,guruhda ishlash usulini qo’llash mumkin bo’lgan auditoroya Monitoging va baholash Og`zaki savollar, blis-so`rov 292 5-amaliy mashg’ulot 1. Nuqta harakatining berilish usullari Nuqtaning harakati bir necha xil usullar bilan berilgan bo’lishi mumkin. Agar nuqtaning harakati biror usulda berilgan bo’lsa, tanlangan sanoq sistemasiga nisbatan ixtiyoriy paytda nuqtaning holatini aniqlash mumkin. 2.1. Tabiiy usul. Biror sanoq sistemasiga nisbatan nuqtaning trayektoriyasi berilgan bo’lsa, uning harakati tabiiy usulda berilgan deyiladi. Nuqtaning trayektoriyasi Oxyz koordinatalar sistemasiga nisbatan berilgan bo’lsin (127-shakl). Trayektoriyaning biror 1 O nuqtasini sanoq boshi deb qabul qilib, trayektoriya bo’ylab musbat S M O 1 yo’nalishini tanlaymiz. Nuqtaning boshlang’ich 1 O holati bilan keyingi M holati orasidagi S yoy vaqtning funksiyasi ko’rinishida berilgan bo’lsa, bu qonunga asosan nuqtaning ixtiyoriy paytda trayektoriya ustidagi holatini bir qiymatli aniqlash mumkin (127-shakl). Agar vaqtning har bir payti uchun nuqtaning holatini tasvirlovchi masofa aniqlangan bo’lsa, ya’ni f(t) S (6.2.1) bog’lanish berilgan bo’lsa, nuqtaning harakati tabiiy usulda aniqlangan deyiladi. (6.2.1) tenglamaga nuqtaning harakat tenglamasi deyiladi. Aniqlanishiga ko’ra S=f(t) funksiya qo’yidagi shartlarni qanoatlantiradi: bir qiymatli, chunki nuqta bir vaqtning o’zida fazoning turli joyida bo’la olmaydi; uzluksiz, bu degani harakat uzluksiz, ya’ni t vaqtning cheksiz kichik o’zgarishiga, S masofaning cheksiz kichik o’zgarishi mos keladi; differensiallanuvchi. Bu shartlarning zaruriyligi kinematika va dinamikaning asosiy talablaridan kelib chiqadi. Agar S=C=const bo’lsa, bu nuqtaning berilgan sanoq sistemasiga nisbatan tinch holatda ekanini bildiradi. 2.2. Koordinatalar usuli. Nuqtaning holati koordinatalar usulida berilgan bo’lishi uchun: sanoq ob’yektiga mahkamlangan biror koordinatalar sistemasiga z M S 1 O O x y 127-shakl 293 nisbatan harakatlanuvchi nuqtaning koordinatalari vaqtning funksiyasi ko’rinishida berilishi kerak. Uch o’lchovli fazoda nuqtaning holati q 1 ,q 2 ,q 3 koordinatalar bilan aniqlanadi. Bu koordinatalarga egri chiziqli koordinatalar deyiladi. Demak, nuqtaning koordinatalari q 1 =q 1 (t), q 2 = q 2 (t), q 3= q 3 (t) (6.2.2) tenglamalar bilan berilgan bo’lsa, nuqtaning harakati koordinatalar usulida berilgan hisoblanadi. Oldingi holdagidek, bu yerda ham hamma funksiyalar bir qiymatli, uzluksiz va differensiallanuvchi deb qaraladi. Agar nuqtaning holati to’g’ri burchakli dekart koordinatalar sistemasida berilgan bo’lsa, nuqtaning ixtiyoriy paytidagi holati x=x(t), y=y(t), z=z(t) (6.2.3) tenglamalar bilan aniqlanadi. (6.2.3) tenglamalar bir tomondan nuqtaning harakat qonunini ifodalaydi, ya’ni vaqtning ixtiyoriy paytida x,y,z koordinatalarni va demak M nuqtaning holatini aniqlash imkonini beradi, ikkinchi tomondan trayektoriyaning parametrik tenglamalarini ifodalaydi. Bu tenglamalardan t parametrni yo’qotish mumkin bo’lsa, qo’yidagi tenglamalar sistemalarini hosil qilamiz: , 0 ) , ( ; 0 ) , ( z x y x , 0 ) , ( ; 0 ) , ( z x z y . 0 ) , ( ; 0 ) , ( z y z x (6.2.4) Bu sistemalarning har biri nuqta trayektoriyasini ikkita sirtning kesishishi ko’rinishida tasvirlaydi. Nuqta harakatini o’rganishda boshqa kooodinatalar sistemalaridan ham foydalanish mumkin. Masalan, silindrik, sferik va qutb koordinatalar sistemalari. 2.3. Vektor usuli. Nuqtaning ixtiyoriy paytdagi holatini biror markazga nisbatan uning radius-vektori bilan aniqlash mumkin bo’lsa, ya’ni nuqtaning holatini aniqlovchi radius-vektor t vaqtning funksiyasi ko’rinishda berilgan bo’lsa, nuqtaning harakati vektor usulida berilgan deyiladi. Ta’rifga asosan biror O 294 markazga nisbatan nuqtaning holatini aniqlovchi radius-vektor vaqtning funksiyasi bo’ladi, ya’ni t r r . (6.2.5) Agar nuqtaning dekart koordinatalari x,y,z bo’lsa, uning koordinatalar boshiga nisbatan radius-vektorining proyeksiyalari ham x,y,z bo’ladi, ya’ni k z j y i x r . (6.2.6) Agar nuqta tekislikda harakatlansa, uning harakati vektor usulda j t y i t x t r r ) ( ) ( ) ( (6.2.7) ko’rinishida yoziladi. Agar nuqtaning harakati koordinatalar usulda berilgan bo’lsa, harakatni vektor usuliga o’tkazish mumkin va aksincha. Agar nuqtaning harakati koordinatalar usulda berilgan bo’lsa, ya’ni (6.2.3) tenglamalar berilgan bo’lsa, uning radius- vektori qo’yidagicha topiladi: k t z j t y i t x t r r ) ( ) ( ) ( ) ( . Agar nuqtaning harakati dekart koordinatalarida berilgan bo’lsa, undan nuqta harakatining tabiiy tenglamasiga ham o’tish mumkin. Nuqtaning trayektoriya bo’ylab harakat qonuni differensial ko’rinishda qo’yidagicha yoziladi: 2 2 2 dz dy dx dS , bundan, dt t z t y t x dz dy dx S t t 0 2 2 2 0 2 2 2 . (6.2.8) Mexanikada vaqt bo’yicha hosilalarni qo’yidagicha yozish kiritilgan. Masalan, x(t) funksiyadan birinchi tartibli hosilani t x , ikkinchi tartibli hosila t x va hokazo ko'rinishda yoziladi. Download 5,01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling