Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti hisoblash usullari
Issiqlik o`tkazuvchanlik tenglamasi uchun uch qatlamli sxemalar
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- O`z-o`zini tekshirish uchun savollar
- TO`LQIN TENGLAMASI UCHUN CHEKLI AYIRMALI SXEMALAR TUZISH
4. Issiqlik o`tkazuvchanlik tenglamasi uchun uch qatlamli sxemalar Ba`zan uch qatlamli sxemalar qo`llaniladi. Bunday sxemalardan bittasi Richardson sxemasidir: j j j y y y 2 1 1 yoki j t y y 0 , (16) bunda x x j j j t y y , y y , y y , y y € , y y € y 1 1 2 0 . Bu sxema va h bo`yicha ikkinchi tartibli approksimatsiga ega ) h ( O u Λu t 2 2 0 . Ammo u absalyut turg`unmas sxemadir. (16) ni quyidagi ko`rinishda yozamiz 2 1 1 1 1 2 2 h y y y y y j i j i j i j i j i . (17) Agar (17) ning o`ng tarafidagi j i y 2 ni 1 1 j i j i y y ga almashtirsak, u holda uch qatlamli «romb» sxemaga (Dyuffort-Frenkel sxemaga) kelamiz: 2 1 1 1 1 1 1 2 h y y y y y y j i j i j i j i j i j i , (18) bu sxema 1 j i y ga nisbatan oshkor qoladi va absolyut turg`un hisoblanadi. «Romb» sxemani ushbu ko`rinishda yozish mumkin Λyy y h y t t t 2 2 0 (19) bunda 2 1 1 2 / ) y y y ( y j i j i j i t t . 111 Haqiqatdan t t x x i i i i i i i i i i y h y h y y y € h y y y h y y y € y 2 2 2 2 1 1 2 1 1 2 2 . Bu ifodani (18) ga qo`yib (19) ni hosil qilamiz. Demak Richardson sxemasi «romb» sxemaning xususiy holi hisoblanadi. t t y h 2 2 had turg`unlikni ta`minlaydi. (19) ning approksimatsiya xatoligi quyidagicha . ) h ( O u h ) h ( O u h u u u h u u t t t 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 0 Bundan ko`rinadiki «romb» sxema shartli approksimatsiyaga ega bo`ladi ) ( 2 2 2 2 2 h O h h O , ) ( 2 h O da. Agar )) h ( O ( h 1 deb olsak, u holda (19) sxema 2 2 2 2 2 x u t u t u ko`rinishdagi tenglamani approksimatsiyalaydi, bunda const . Odatda (3) uchun vaznli oshkormas uch qatlamli sxemalar qo`llaniladi a) simmetrik sxemalar y y ) ( y € y t 2 1 0 , (20) b) simmetrik bo`lmagan sxemalar y y y t t t . (21) (20), (21) tenglamalar uchta 1 1 j j j t , t , t qatlamga ega. SHuning uchun ular 1 j , t j qatlamlarda yoziladi. ) , ( x y qiymatini qo`shimcha ravishda berish kerak, masalan ) x ( u ) , x ( y t 0 0 yoki ) x ( u ) , x ( y ) , x ( y 0 0 , bunda ) , x ( f ) x ( u ) x ( u 0 0 0 ifoda ) ( O ) , x ( u ) , x ( y 2 shartdan tanlanadi. Ba`zan ) , ( x y ni aniqlash uchun ikki qatlamli sxemalar qo`llaniladi. O`z-o`zini tekshirish uchun savollar 1. Bir o`lchamli nostatsionar issiqlik o`tkazuvchanlik tenglamasi uchun umumiy boshlang`ich-chegaraviy masala qanday qo`yiladi? 2. Issiqlik o`tkazuvchanlik tenglamasi uchun bir parametrli ayirmali sxema qanday tuziladi? 3. Qanday sxemalarga oshkor sxemalar deyiladi? 4. Qanday sxemalarga oshkormas sxemalar deyiladi? 5. Krank-Nikol’son sxemasi qanday shablonda aniqlangan? 112 6. Qanday shartlarda quyidagi approksimatsiya xatoliklari ) ( ), ( ), ( 2 4 2 2 2 h O h O h O aniqlanadi? 7. Richardson sxemasi qanday aniqlanadi? 8. Dyuffort-Frenkel sxemasi qanday aniqlanadi? 113 13 - ma`ruza TO`LQIN TENGLAMASI UCHUN CHEKLI AYIRMALI SXEMALAR TUZISH Ma`ruza rejasi 1. Tor tebranish tenglamasi uchun umumiy boshlang`ich-chegaraviy masalaning qo`yilishi; 2. Bir parametrli ayirmali approksimatsiya; 3. ) h ( O 2 2 approksimatsiyali masala; 4. Approksimatsiya xatoligi; 5. Uzilishga ega koeffitsientlar bilan umumiy masala; 6. Birjinsli ayirmali sxemalar. Tayanch so`zlar: Tor tebranish tenglamasi, bir parametrli ayirmali sxemalar oilasi, approksimatsiya xatoligi, birjinsli sxemalar. 1. Ayirmali masalaning qo`yilishi va approksimatsiya xatoligini hisoblash Birjinsli tor tebranish tenglamasini qaraymiz 0 , 0 ), , ( 1 1 1 1 2 1 2 2 2 1 2 t l x t x f x u a t u . l at t l x x / , / 1 1 o`lchovsiz kattaliklarni kiritib bu tenglamani quyidagicha yozamiz T t , x ), t , x ( f x u t u 0 1 0 2 2 2 2 . (1) Boshlang`ich momentda ) ( ) 0 , ( ), ( ) 0 , ( 0 0 x u t x u x u x u (2) shartlar berilgan, bu erda u 0 (x) – boshlang`ich chetlashish va ) ( 0 x u - boshlang`ich tezlik. Tor oxirlari quyidagi berilgan qonun bo`yicha harakatlansin ) t ( ) t , ( u ), t ( ) t , ( u 2 1 1 0 . (3) ) 0 , 1 0 ( T t x D sohada isssiqlik o`tkazuvchanlik tenglamasini approksimatsiyalashda qo`llangan to`rga o`xshash h to`g`ri to`rtburchakli to`r kiritamiz , y y y , y y € y , y y , y y € , y y t t j j j 2 1 1 2 2 2 0 2 y y € y y y , y y y € y y y , y y t t t t t t t x x . (1) da hosilalarni quyidagi formulalarga almashtiramiz 114 ~ f , u u ~ x u , u ~ t u x x t t 2 2 2 2 . Quyidagi vaznli sxemalar oilasini qaraymiz , ) x ( u~ ) , x ( y ), x ( u ) , x ( y ), t ( y ), t ( y , ) t , x ( f , ) y y ) ( y € ( y t I j t t 0 0 2 1 0 0 0 2 1 (4) bu yerda ) ( ~ x u ni keyinroq aniqlaymiz. Chegaraviy shartlar va birinchi u(x,0)=u 0 (x) boshlang`ich shart h to`rda aniq bajariladi. ) ( ~ x u ni shunday tanlaymizki. ) x ( u ) x ( u~ t ) , x ( u ) x ( u ~ 0 0 0 0 approksimatsiya xatoligi ) ( 2 O kattalik bo`lsin. Quyidagi ) ( O )) , x ( f ) , x ( u ( , ) x ( u ) ( O )) , x ( f ) , x ( u ( , ) x ( u ) ( O ) , x ( u , ) , x ( u ) , x ( u t 2 0 0 2 0 2 0 0 5 0 0 0 5 0 0 5 0 0 0 formuladan ko`rinadiki ) ( O ) , x ( u ) x ( u~ t 2 0 belgilashni qo`ysak quyidagini hosil qilamiz ) , x ( f ) x ( u ( , ) x ( u ) x ( u~ 0 5 0 0 0 . (5) Shunday qilib, (4), (5) masala qo`yildi. (4) dan 1 j y y € ni aniqlash uchun progonka usuli bilan yechiladigan chegaraviy masalani hosil qilamiz 2 1 0 1 2 1 1 1 1 2 0 2 1 I i j i j i j i y , y , I i , F y ) ( y y , 2 1 2 2 1 2 1 2 j j j i j i i y y ) ( ) y y ( F , h / . Bunda 0 bo`lganda progonka usuli turg`un bo`ladi. ) , ( j t x f da (4) sxema approksimatsiya xatoligini hisoblaymiz. y – (4), (5) masalaning, ) , ( t x u u - esa (1)-(3) masalaning yechimlari bo`lsin. (4) ga u z y qo`yib quyidagini hosil qilamiz ) z z ) ( z € ( z t t 2 1 , (6) ) x ( ) , x ( z , ) , x ( z , z z t I 0 0 0 0 0 , bu erda t t u ) u u ) ( u € ( 2 1 - (4) sxemaning u=u(x,t) yechimdagi approksimatsiya xatoligi, ) , x ( u ) x ( u~ t 0 0 - esa ) ( ~ 0 x u y t ikkinchi boshlang`ich shart uchun approksimatsiya xatoligi. Yuqoridagilardan ayonki, ) ( 2 O . t u u u € , t u u u lardan foydalanib quyidagiga ega bo`lamiz t t t t u u ) u u ( u ) ( ) u u ( u u ) ( u € 2 2 1 2 1 , (7) 115 ya`ni har qanday (, va h dan bog`liq emas) t t t t u u u 2 ) ( 2 2 2 h O u f u L Lu , ) h ( O 2 2 . 3-tur chegaraviy shartlar ) t ( ) t , ( u x ) t , ( u ), t ( ) t , ( u x ) t , ( u 2 2 1 1 1 1 0 0 quyidagi yoyilmalarni qo`llab approksimatsiya qilinadi 4 3 2 24 6 2 h O u h u h u h u x u IV x va 4 3 2 24 6 2 h O u h u h u h u x u IV x . 2 2 h O approksimatsiya tartibini hosil qilish uchun i=0 da 2 1 1 2 h O ) t ( u u h u x yoki ) h ( O u h , ) t ( h , u u x 2 1 1 5 0 5 0 ifodalarni qo`llaymiz. Tenglamaning o`zidan quyidagiga ega bo`lamiz f u u tt xx . y ayirmali funktsiya uchun quyidagiga egamiz 0 2 1 i , y y y ) ( y u t t , bu erda . f , h , ) t ( , h , y y y x 5 0 5 0 1 1 Shunga o`xshash I i , y y y ) ( y € u t t 2 1 , bu yerda . f , h , ) t ( , h , y y x 5 0 5 0 2 2 Bundan tashqari x u yoyilmada yanada yuqori tartibli hosilalarni qo`llab ) ( 4 2 h O aniqlik bilan sxemalar hosil qilish mumkin. |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling