Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti hisoblash usullari
O`z-o`zini tekshirish uchun savollar
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- BIR O`LCHAMLI ISSIQLIK O`TKAZUVCHANLIK TENGLAMASINI SONLI YECHISH
- 2. Olti nuqtali sxemalar oilasi
- 3. Approksimatsiya aniqligi
O`z-o`zini tekshirish uchun savollar 1. ODT uchun CHM o`q otish usuli yordamida qanday masalaga keltiriladiq 2. 2-tartibli ODT va umumiy chegaraviy shartlar qanday approksimatsiyalanadiq 3. Ayirmali tenglamalar sistemasini echish uchun qaysi usullarni qo`llash mumkinq 4. Qanday shart bajarilganda progonka usulini qo`llash mumkinq 5. Progonka usuli nechta bosqichdan iboratq 6. Progonka usuli turғunligi etarlilik shartlari qandayq 105 12 - ma`ruza BIR O`LCHAMLI ISSIQLIK O`TKAZUVCHANLIK TENGLAMASINI SONLI YECHISH Ma`ruza rejasi 1. Masalaning berilishi; 2. Olti nuqtali sxemalar oilasi; 3. Olti nuqtali sxemalarning xususiy hollari; 4. Approksimatsiya aniqligi; 5. Uch qatlamli sxemalar. Tayanch so`zlar: berilgan masala, olti nuqtali shablon, oshkor AS, oshkormas AS, approksimatsiya tartibi, uch qatlamli sxemalar, Richardson sxemasi, Dyuffort-Frenkel sxemasi 1. Masalaning berilishi Bir o`lchamli nostatsionar issiqlik o`tkazuvchanlik tenglamasi quyidagicha bo`ladi , f x u k x t u c (1) bunda ) , ( t x u u - temperatura, s – birlik massa issiqlik sig`imi, ρ - zichlik, k – issiqlik o`tkazuvchanlik koeffitsienti, f - issiqlik manbalari zichligi, ya`ni birlik vaqtda birlik uzunlikdan ajralib chiquvchi issiqlik. Agar ) , , ( u t x c c , ) , , ( u t x k k bo`lsa tenglama kvazichiziqli deb ataladi. Agar s=const, k=const bo`lsa tenglama quyidagicha bo`ladi c f f ~ , c k a , f ~ x u a t u 2 2 2 2 , (2) bu erda 2 a - temperatura o`tkazuvchanlik koeffitsienti. Umumiylikdan ajralmagan holda 1 a deb hisoblash mumkin, u holda (2) dan quyidagini hosil qilamiz . 2 2 f x u t u (3) Birinchi chegaraviy masala (I): T t , x D 0 1 0 da uzluksiz bo`lgan quyidagi masalaning ) , ( t x u yechimini topamiz . T t ), t ( u ) t , ( u ), t ( u ) t , ( u , x ), x ( u ) , x ( u , T t , x ), t , x ( f x u t u 0 1 0 1 0 0 0 1 0 2 1 0 2 2 2. Olti nuqtali sxemalar oilasi Quyidagi to`rni kiritamiz J ,..., , j , j t , I ,..., , i , ih x j i h 1 0 1 0 106 va D to`rni J ,..., , j , I ,..., , i , j , ih h h 1 0 1 0 ko`rinishda J T , I h 1 qadamlar bilan kiritamiz, bunda j i y h da aniqlangan bo`lib, y funktsiyaning j i t , x tugundagi qiymati. Bir parametrli ayirmali sxemalar oilasini qaraymiz J j , I i , y ) ( y y y j i j i j i j i j i 0 0 1 1 1 , (4) bunda 2 1 1 2 h y y y y y j i j i j i x x j i , – haqiqiy parametr. (4) sxema ba`zan vaznli sxema deb ataladi. CHegaraviy va boshlang`ich shartlar quyidagicha aniq approksimatsiyalanadi: , , 2 1 0 j j I j j u y u y (5) ). x ( u ) , x ( y y i i i 0 0 0 (6) Bunda j i – (3) tenglama o`ng tarafi f ni approksimatsiyalovchi funktsiya, masalan . , t t , t , x f j , j , j i j i 5 0 5 0 5 0 (4)-(6) ni (II) ayirmali masala deb ataymiz. (4) AS quyidagi olti nuqtali shablonda yozilgan . , , , , , , , 1 1 1 1 j i j i j i j i t x t x t x t x (4) tenglama ichki tugunlar deb ataluvchi 1 , j i t x , I ,..., , i 1 1 0 J ,..., j 1 1 tugunlarda echiladi. h dagi barcha ichki tugunlar to`plamini J j , I i ), t , x ( j i h 1 1 1 ko`rinishida belgilaymiz. (5), (6) boshlang`ich va chegaraviy shartlar h ning chegaraviy nuqtalarida yoziladi. t=t j to`g`ri chiziqda yotuvchi h to`r tugunlari odatda qatlamlar deb ataladi. (4) da j i y qiymatlar ikkita qatlamda yotadi va shuning uchun bunday sxemalar ikki qatlamli sxemalar deb ataladi. =0 da (x i ,t j+1 ), (x i ,t j ), (x i±1 ,t j ) shablonda aniqlanuvchi to`rt nuqtali j i j i j i j i y y y 1 sxemani hosil qilamiz yoki uni quyidagicha yoza olamiz . h , ) y y ( y ) ( y j i j i j i j i j i 2 1 1 1 2 1 (7) t=t j+1 qatlamning har bir nuqtasidagi 1 j i y qiymat (7) formula yordamida t=t j qatlamdagi j i y qiymatlar orqali oshkor ko`rinishda ifodalanadi. SHunday qilib t=0 da ) x ( u y i i 0 0 berilsa, u holda (7) formula bo`yicha ketma-ket ixtiyoriy qatlamdagi y ning qiymatlarini aniqlay olamiz. (7) sxema oshkor sxema deb ataladi. 107 Agar 0 bo`lsa, u holda (7) sxema oshkormas ikki qatlamli sxema deb ataladi. 0 da 1 j i y larni aniqlash uchun quyidagi chegaraviy shartlarni qanoatlantiruvchi 1 2 1 1 1 0 j j I j i j u y , u y , algebraik tenglamalar sistemasini hosil qilamiz: , F y y j i j i j i 1 1 1 (8) , y y F j i j i j i j i 1 1 1 1 i=1,…,I-1. (8) ayirmali tenglama echimi progonka usuli bilan topiladi. 1 da sof oshkormas sxemaga ega bo`lamiz . y y y j i j i j i j i 1 1 (9) 5 0, da olti nuqtali simmetrik sxemani hosil qilamiz , y y y y j i j i j i j i j i 1 1 2 1 (10) ba`zan bu sxema Krank-Nikol’son sxemasi deb ataladi. (7) oshkor sxema shabloni (9) sof oshkormas sxema shabloni (8) ikki qatlamli oshkormas va (10) Krank-Nikol’son sxemalari shabloni 3. Approksimatsiya aniqligi (i, j+1) (i+1,j) (i-1,j) (i, j) (i, j+1) (i+1,j+1) (i-1, j+1) (i, j) (i, j+1) (i+1, j+1) (i-1, j+1) (i,j) (i+1, j) (i-1, j) 108 (4)-(6) sxemalar aniqligi haqidagi savolga javob berish uchun (4)-(6) masala echimi j i y y ni (I) masala echimi u=u(x,t) bilan taqqoslash kerak. Shunday qilib u(x,t) (I) masalaning uzluksiz yechimi bo`lsin, u holda ) , ( j i j i t x u u qo`yamiz va j i j i j i u y z ayirmani qaraymiz. j i z ni baholash uchun quyidagi normalardan birini tanlaymiz 2 / 1 1 1 2 0 , max I i i i I i C h z z z z z . / ) y y € ( y , y € y , y y t j i j i 1 indekssiz belgilashlar yordamida (4)-(6) masalani quyidagi ko`rinishda yozamiz h t ) t , x ( , ) y ) ( y € ( Λ y 1 , t ), t ( u ) t , ( y ), t ( u ) t , ( y 2 1 1 0 , (II) x x h y Λy , x ), x ( u ) , x ( y 0 0 . u z y ni (II) ga qo`yib va u ni berilgan funktsiya deb z uchun quyidagi masalani hosil qilamiz ) t , x ( , ) y ) ( y € ( Λ y z 1 , t , ) t , ( z ) t , ( z 0 1 0 , , x , ) , x ( z h 0 0 bunda t u ) u ) ( u € ( Λ 1 – (I) tenglama u(x,t) yechimida (II) sxemaning approksimatsiya xatoligi. Ta`rif. (II) sxema (I) tenglamani (m,n) tartib bilan approksimatsiyalaydi yoki (I) tenglama u=u(x,t) yechimda ) h ( O n m approksimatsiyaga ega deyiladi, agar ) h ( O ) t , x ( n m 2 yoki ) h ( M n m 2 tengsizliklar barcha t lar uchun bajarilsa, M esa h va τ dan bog`liq bo`lmagan musbat o`zgarmas, 2 – h to`rdagi qandaydir norma. u=u(x,t) dan x va t bo`yicha kerakli hosilalarni qo`yib, (II) ning approksimatsiya tartibini baholaymiz. Quyidagi belgilashlardan foydalanamiz 5 0 5 0 5 0 , t t t ), t , x ( u u , x / u ' u , t / u u j , j , j i . u(x,t) ni (x i , t j+0.5 ) nuqta atrofida Teylor qatoriga yoyamiz. Ushbu formulalarni qo`llab , u , ) u u € ( , ) u u € ( , ) u u € ( , u € t 5 0 5 0 5 0 5 0 t u , ) u u € ( , u 5 0 5 0 , t u ) , ( ) u u € ( , u ) ( u € 5 0 5 0 1 ψ ni quyidagicha yozamiz t t u u Λ ) , ( u u € Λ , 5 0 5 0 . Yuqoridagi ifodalarni bu erga qo`yib hamda 109 , x u Lu ), h ( O u L h Lu ) h ( O u h u u ) ( 2 2 4 2 2 4 4 2 12 12 ), ( O u u , u u€ 3 2 8 5 0 ), ( O u u , u u 3 2 8 5 0 , ) ( O u u ) u u€ ( , 3 2 8 5 0 ) ( 2 O u u t ifodalardan foydalanib ) h ( O u L h u L ) , ( ) u u L ( 4 2 2 2 12 5 0 (12) ni hosil qilamiz. Bundan ko`rinadiki ) , ( 5 , 0 j i t x f f da ) h ( O u L ) , ( 2 2 5 0 bunda faqat f Lu u . f u Lf u L u L IV ) ( 2 va Lf u L u L 2 ekanini hisobga olib (12) dan quyidagini hosil qilamiz . ) h ( O f L h u L h , ) f ( 2 4 2 2 12 12 5 0 (13) (13) da o`rta qavs ichidagi ifodani nolga tenglab ushbu tenglikka kelamiz * h 12 2 1 2 . (14) * qiymatda va esa f L h f 12 2 bo`lganda sxema (II) ) h ( O 4 2 approksimatsiyaga ega. Agar biz f ni f f x x ifodaga almashtirsak sxema approksimatsiya tartibi buzilmaydi, ya`ni f h f 12 2 yoki quyidagiga kelamiz . f f f f f f f / j i / j i / j i / j i / j i / j i / j i j i 2 1 1 2 1 1 2 1 2 1 1 2 1 2 1 1 2 1 12 1 6 5 2 12 1 (15) ) (D C m n – shunday funktsiyalar sinfi bo`lsinki, ularning x bo`yicha m va t bo`yicha n tartibli hosilalari D da uzluksiz bo`lsin. (13) va (14) formulalardan ko`rinadiki (II) sxema quyidagi approksimatsiyalarga ega: 1. f , , 5 0 yoki ) ( 2 2 h O f da ) h ( O 2 2 bo`ladi, agar 4 3 C u bo`lsa; 110 2. ) h ( O f , , 2 5 0 da ) h ( O 2 bo`ladi, masalan, f€ yoki f bo`lganda, agar 4 2 C u bo`lsa; 3. * da va esa (15) formula bilan berilsa, ) h ( O 2 4 bo`ladi, agar 6 3 C u bo`lsa. (II) sxema * va f h f 12 2 da odatda yuqori tartibli aniqlikdagi sxema deb ataladi. o`ng tarafni tanlash berilgan da approksimatsiya tartibiga qo`yilgan talablarga bo`ysungan bo`lishi kerak. SHunday qilib 5 0, da ni f ), f f€ ( , 5 0 deb olish mumkin va і.k. (13) dan ko`rinadiki ) ( 2 2 h O xatolikka 5 0, da ham erishishi mumkin. Masalan / h , 2 5 0 deb olish mumkin, bunda - h va dan bog`liq bo`lmagan ixtiyoriy o`zgarmas. ni tanlash sxema turg`unligi sharti bilan chegaralangan. Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling