Amaliy mashg'ulot №1. Oshqozon-ichaklarni nurli tekshirish usullari rentgenografiya, bariy bilan rentgenoskopiya ularning afzalliklari, kamchiliklari va ko'rsatmalar

Me'dani tekshirish, rentgen anatomiyasi va fiziologiyasi 
Dastlab me'da gaz pufagining holati, va kontrast moddaning qizilo’ngach - 
meda oralig’idan o’tishi o’rganiladi, so’ng bariy sulfat bo’tqasining me'dada 
siljishi kuzatiladi. 
Kontrast moddaning dastlabki porciyasi me'da kardial qismida uchi pastga 
qaragan, asosi kichik, uchburchak soya hosil qilib, bir necha daqiqa to’xtaladi, 
so’ngra me'da yo'lakchasi bo’ylab pastga siljiydi. Me'da tonusi ko’p bo’lgan 
hollarda kontrast modda kardial qisimda uzoqroq turib qoladi va uning soyasi 
cho’qqisi pastga yo’nalgan keng asosli uchburchak shaklida bo’ladi. Gipotonik 
oshqozonda bariy bo’tqasi kardial qismida tutilmasdan birdan me'da tubiga 
tushadi, gaz pufagi esa ko'pincha yirik, to’ntarilgan nok shaklida bo’ladi. 

---

Dastlabki 1-2 qultum kontrast modda me'daga tushgandan so’ng palpatsiya va 
kompressiya (paypaslash va bosish) bilan uni shilliq parda yuzasiga tarqatiladi va 
uning yuzasi (rel'efi) o’rganiladi. Ayni bir vaqtda palpatsiya me'da devorining 
elastikligini ham o’rganishga imkon beradi. Me'da shilliq pardasi odatda burmalar 
hosil qiladi. Burmalar normal sharoitda bo’ylama yo’naladi, ular o’zaro paralell, 
katta egrilikka yaqin egiluvchan, yo’g’onligi 0,3-0,8 sm, bir vaqtda 4-6 burma 
ko’rinishi mumkin, Me'da shilliq parda burmalaridan bir nechasi pilorik kanal 
orqali 
o’tib
12 barmoq ichak piyozida bo’ylama yo’nalishni davom etdiradi, 
retrobulbar qismdan boshlab burmalar ko’ndalang yo’nalishga ega bo’ladi. Me'da 
shilliq pardasi yuzasini o’rganish uchun, undagi kichik o’zgarishlarni (polipchalar, 
yaralarni) aniqlash uchun qo’sh kontrastlash- me'daga ozroq bariy kiritib uni organ 
yuzasiga tarqatilgandan so’ng havo yuborib rentgenologik tekshirish amalga 
oshiriladi. Me'da gumbazini o’rganishda uni gaz bilan ko’proq to’ldirish uchun 
bemorga 100 ml past konsentratsiyali uksus kislotasi eki limon kislotasi eritmasiga 
bir kichik choy qoshiq natriy bikarbonat aralashtirib ichiriladi. Bu moddalarning 
o’zaro reakciyasi natijasida ko'p miqdorda SO2 ajralib chiqadi va u me'da 
gumbazini to’ldirib devorni taranglashtiradi. Agar bariy sulfati ichgan bemorni 
yotqizib turgizilsa gumbaz sohasining qo’sh kontrastlanishi ro’y beradi va uning 
anatomo-morfologiyasini to’laroq kuzatish imkoniyati tug’iladi.
Shilliq parda relefi o’rganib bo’lingach, me'da kontrast modda bilan kardial 
qismiga qadar to’ldiriladi va organning joylashishi, hajmi, shakli, konturlari, 
siljuvchanligi, peristaltikasi va evakuatsiyasi kuzatiladi, ayni bir vaqtda devorlar 
tonusi va elastikligini o’rganish davom etadi. 
Me'dani to’ldirish uchun katta yoshdagi odamlarga 150-200 ml kontrast 
modda etarli. Yangi tugilgan chaqaloqlar me'dasining hajmi kichik, 7 ml u 
dastlabki kunlarda tez kattalashadi 10 kunli bolada 60-70 ml-ga etadi, keyinchalik 
kattalanish sekinlashadi, uch oylikda 100 ml-ga, 6 oylikda 150 ml-ga etadi.
Meda o’rtalik chiziqdan chap tomonda joylashgan, gumbaz qismi devori 
diagfragma bilan qo’shilib 0,5-0,7 sm qalinlikdagi yagona soya hosil qiladi, tubi 
yonbosh suyaklar balandligida etadi. 
Me'daning shakli ma'lum darajada odam konstitutsiyasiga bog’liq. 
Normosteniklarda u qarmoqsimon, asteniklarda uzun qarmoq gipersteniklarda va 
yosh bolalarda nisbatan gorizontal etadi, mol shohi shaklida bo’ladi. 
Me'daning konturlari kichik egrilik bo’ylab aniq, silliq, peristaltika sababli 
biroz to’lqinsimon bo’lishi mumkin, katta egrilik tomonda biroz notekis, tishli 
bo’ladi. Bu notekislik katta egrillikka yaqin eshgan shilliq parda burmalarining old 
devordan orqa devorga egilib o’tishi (zigzag obraz) tufayli ro’y beradi. 

---

Oshqozon kontrast modda bilan to’ldirib olingan tasvirda organning devori 
soya tashqarisida yotadi va o’z tasviriga ega emas. Me'da devorining hususiy 
soyasini olish uchun pariyetografiya - bir vaqtda oshqozonga va qorin bo’shlig’iga 
havo yuborib, ikki tomonda kontrast hosil qilib, tasvir olish metodi qo’llanadi. 
Ko'pincha pariyetografiya sharoitida tomografiya o’tkaziladi. Bu metod organ 
devorining qalinligi va undagi o’zgarishlarni aniq ko’rsatib beradi. 
Peristaltika me'da devori muskul qatlamining navbatma-navbat qisqarishi 
tufayli yuzaga keluvchi to’lqinsimon harakat bo’lib, u dastlab kardial qisim va tana 
chegarasida bilinar-bilinmas botiqlik sifatida boshlanib, pastgi tomonga siljiydi, 
antral qisimga qadar tobora chuqurlashib boradi va pilorik kanalgacha uzluksiz 
davom etadi. Peristaltika to’lqinining davomligiga o’rtacha 25 sekund, chastotasi 
(navbatdagi to’lqini paydo bo’lishi) 20-21 sekundni tashkil qiladi. Rentgen 
ekranida ayni bir vaqtda 1-2 Peristaltika to’lqinini kuzatish mumkin. Peristaltika 
to’lqini ovqat mahsulotlarni me'da aralashtiruvchi, uni bir meyorda hazm 
bo’lishiga yordamlaShuvchi va uni evakuatsiyalovchi omil hisoblanadi. 
Me'da devori peristaltikasini rentgenoskopiya vositasida aniq o’rganishga 
imkon bo’lmagan hollarda poligrafiya - rentgen trubkasi, bemor va plyonka 
solingan kassetaning holatini o’zgartmasdan 10-15 sekund interval bilan, bemor 
nafas olmay to’rgan holda ikki (diplogramma) eki uchta (triplogramma) rentgen 
surat olinadi. Pariyetogrammada peristaltika saqlangan sohalarda me'da soyasining 
konturi ikki yoki uchta bo’ladi, peristaltika yo’qolgan sohada esa soya konturi bitta 
bo’ladi. Me'da peristaltikasini o’rganish uchun ba'zan rentgenokimografiya ham 
qo’llanadi. 
Kontrast moddaning oshqozondan evakuatsiyasi birinchi minutdanoq 
boshlanadi. Oshqozonga tushgan ovqat mahsuloti yoki kontrast modda me'da 
yo'lakchasi bo’ylab siljib, shiraga to’yinib dastlabki daqiqalardayok 12 barmoq 
ichak piyoziga o’tadi. Keyinchalik pilorik sfinkter funksiyasini neyrogumoral 
(himotoksik) boshqarilishiga mos ravishda evakuatsiya ritmik kechdi va 3-3,5 
soatda tugallanadi, (bolalarda 2-2,5 soatda).