Anatomiya 2014. indd

 
Bosh miya po‘stlog‘i (cortex cerebri) miya yarimsharlarining 
ustidan qoplagan kulrang modda qatlami bo‘lib, juda murakkab 
hayotiy vazifani bajaradi. U organizmning hamma qismlari va 
tashqi muhitdan nerv yo‘llari va sezgi a’zolari orqali kelayotgan 
ta’sirotlarni qabul qiladi, ularni tahlil qilib, bir-biriga bog‘laydi 
(sintez). Buning natijasida odam organizmi tashqi muhit ta’siriga 
moslashish xususiyatiga ega.
Bosh miya po‘stlog‘i juda yaxshi taroqqiy etgan 6 qavatdan ibo-
rat bo‘ lib, ular o‘zaro tarkibiga kiruvchi hujayralarning shakli bi-
lan farq qiladi.
1. Molekulyar hujayradan tashkil topgan qatlam yumshoq par-
da ostida joylashgan. U asosan bir-biri bilan zich to‘r kabi to‘qilib 
ketgan nerv tolalari va ular o‘rtasida joylashgan kam sonli mayda 
nerv hujayralaridan iborat.
2. Donador hujayradan tashkil topgan tashqi qatlamda juda 
ko‘p yumaloq va uchburchak shakldagi hujayralar alohida-alohi-
da donachalardek tarqoq holda joylashgan.
3. Piramidasimon hujayradan tashkil topgan tashqi qatlam. Bu 
qatlamda kichik va o‘rta kattalikdagi piramida hujayralari tarqoq 
holda joylashgan.
4. Donador hujayradan tashkil topgan ichki qatlam, xuddi ik-
kin chi qat lam singari tarqoq joylangan mayda hujayralardan ibo-
rat.
5. Piramidasimon hujayradan tashkil topgan ichki qatlam. Bu 
qa vat da kichik piramida hujayralardan tashqari, yirik Bets pirami-
da hujayralari bo‘lib, ular markaz oldi pushtasi va markaz atrofi-
dagi bo‘ lakchada uchraydi.
6. Ko‘p qirrali hujayralardan tashkil topgan qatlam. Bu qavat-
da tur li shakldagi hujayralar bo‘lib, ular oq modda bilan yonma-
yon turadi.
Bosh miya po‘stlog‘ida markazlarning joylashuvi. Tajribaviy 
iz lanishlar shuni ko‘rsatdiki hayvonlarda miya po‘stlog‘ini ayrim 
qism larini shikastlaganda yoki olib tashlaganda u yoki bu hayot 
uchun zarur faoliyatlar buziladi. Bosh miya po‘stlog‘i markazla-
rini I.P. Pavlov analizatorning miyadagi oxirgi qismi deb atagan. 
Analizator bu murakkab nerv mexanizmi bo‘lib, u tashqi qabul qi-
luvchi apparatdan boshlanib miyada tugaydi. Analizator yordami-

---

447
da tash qi muhitning murakkab ta’siri alohida qismlarga bo‘lina-
di va tah lil qilinadi. Bosh qa analizatorlar bilan aloqada ma’lum 
ish bajariladi. Miya markazi tekis chegaraga ega bo‘lmay, «o‘zak» 
hamda «yoyilgan» qismlardan tashkil topadi. O‘zak retseptorning 
po‘stloq dagi to‘g‘ri va chuqur proyeksiyasi bo‘lib, yuqori tahlil 
qiluv chi asosiy qism hisoblanadi. Yoyilgan elementlar o‘zak atro-
fida joylash gan bo‘lib, ularda ancha sodda va elementar tahlil 
sodir bo‘ladi. Markaz ning o‘zak qismi shikastlanganda yoyilgan 
elementlar ma’lum darajada o‘zakning yo‘qolgan faoliyatini qop-
lab turadi. Har xil analizatorlarning yoyilgan elementlari egalla-
gan sohasi bir-biriga qo‘shilib ketadi. Hozirgi vaqt da miya po‘st-
log‘i bir butun qabul qiluvchi yuza hisob lanadi.