Anatomiya 2014. indd

Halqum
Halqum (pharynx) bosh va bo‘yin sohasida joylashgan toq 
a’zo bo‘ lib, hazm va nafas tizimiga kiradi (109-rasm). Halqum 
bo‘shlig‘ida hazm va nafas yo‘llari kesishadi. U voronkasimon 
shaklda bo‘lib, uzun ligi 12–14 sm. Halqum burun, og‘iz bo‘shliq-
lari va hiqildoqning orqasida yotadi. U yuqorida kalla asosiga bi-

---

212
rikadi. Pastda u VI–VII bo‘yin umurt qalari 
sohasida qizilo‘ngachga o‘tib ketadi. Kalla 
asosiga birikkan yuqori devori halqum gum-
bazi
 deyiladi. Halqumning orqa yuzasi bo‘yin 
umurtqalari oldida joylashgan mushaklar va 
bo‘yin fassiyasiga tegib turadi. Halqumning 
ikki yon tomonida bo‘yinning tomirli-nerv-
li dastasi yotadi. Halqumning old tomonida 
joylashgan a’zolarga nisbatan halqumda uch: 
burun, og‘iz va hiqildoq qismi tafovut qili-
nadi.
109-rasm. Halqum mushaklari (orqa tomondan ko‘rinishi):
1–halqum-asos fassiyasi; 2–halqumning ustki qisuvchi mushagi;
3–bigizsimon o‘siq-halqum mushagi; 4–bigizsimon-til osti suyagi mushagi;
5–halqumni o‘rta qisuvchi mushagi; 6–til osti suyagi; 7–qizilo‘ngach; 
8–halqumning pastki qisuvchi mushagi; 9–medial qanotsimon mushak.
Halqumning burun qismi
halqum gumbazi bilan yumshoq 
tang lay o‘rtasida joylashgan. U o‘ng va chap xoanalar vositasi-
da burun bo‘shlig‘i bilan qo‘shilgan. Halqum gumbazini orqa de-
vorga o‘tish joyini ichki yuzasida limfoid to‘qima to‘plami hal-
qum murtagi
 joylashgan. Halqumning burun qismini yon devori-
da eshituv nayining halqum teshigi,
 uning ust va orqa tomonida 
nay bolishi
joylashgan. Eshituv nayi halqumni o‘rta quloq bilan 
qo‘shib turadi. Nay teshigi bilan tanglay chodiri o‘rtasida limfoid 
to‘qima to‘plami – nay murtagi
 joylashgan.
Halqumning og‘iz qismi
 tanglay chodiri bilan hiqildoqqa ki-
rish teshigi o‘rtasida joylashgan. Bu qism old tomondan tomoq 
teshigi vositasida og‘iz bo‘shlig‘i bilan qo‘shiladi. Halqumning 
og‘iz qismida til ildizi sohasida til murtagi
 yon tomonda esa juft 
tanglay murtagi joylashgan.
Halqumning hiqildoq qismi
hiqildoqning orqasida hiqildoq-
qa kirish teshigidan qizilo‘ngachgacha davom etadi. Hiqildoq-
qa kirish teshigi yuqo ri tomondan hiqildoq usti tog‘ayi
yon to-
mondan cho‘michsimon-hi qildoq usti burmalari, past tomondan 
cho‘michsimon tog‘aylar bilan chegaralangan. Halqumning hiqil-
doq qismida noksimon cho‘ntaklar
 joy lashgan. Halqumning qizil-
o‘ngachga o‘tish sohasi toraygan bo‘lib, halqum-qizilo‘ngach to-
raymasi deyiladi.

---

213
Halqumning burun va og‘iz qismida halqa shaklida joylashgan 
ikkita juft (nay va tanglay) va ikkita toq (halqum va til) murtaklar 
to‘plamini Pirogov-Valdeyer limfo-epitelial halqasi deb ataladi.
Halqum devori quyidagi qavatlardan iborat:
Shilliq parda halqum devorini ichki tomondan qoplab, yuqo-
ri qismida fibroz parda bilan birikkani uchun burmalar hosil qil-
maydi. U burun qismida kiprikli epiteliy bilan, pastki qismlari-
da ko‘p qavatli yassi epiteliy bilan qoplangan. Unda shilliq bezla-
ri bo‘lib, ularning suyuqligi ovqat yutgan vaqtda ovqat luqmasini 
sirpanishini ta’minlaydi.
Shilliq osti asos halqumning yuqori qismida fibroz parda
 
yoki halqum-asos fassiyasini hosil qilib, halqumni bosh suyagi 
asosini tash qi yuzasiga tortib turadi. Halqumning hiqildoq qis-
mida esa bu qatlam bo‘sh shilliq osti asos
 shaklida bo‘ladi.
Mushak qavat ko‘ndalang-targ‘il mushaklardan tuzilgan 
bo‘lib ikki: halqumni qisuvchi va ko‘taruvchi guruhlarga bo‘lina-
di. Halqum ning qisuvchi mushaklari uchta: ustki, o‘rta va pastki. 
Ular kalla asosi, til osti suyagi, pastki jag‘ suyagi, hiqildoq tog‘ay-
laridan boshlanib orqa tomonga yo‘naladi va o‘rta chiziqda o‘zaro 
birikib halqum chokini hosil qiladi.
Halqumni ko‘taruvchi yoki bo‘ylama mushaklarga bigizsimon-
halqum va tanglay-halqum mushaklari kiradi. Halqum mushakla-
ri ovqatni yutishda ishtirok etadi. Halqum bo‘shlig‘iga ovqat luq-
masi tushganda, uning bo‘ylama mushaklari halqumni yuqori-
ga ko‘taradi. Halqumni qisuvchi mushaklar esa yuqoridan pastga 
tomon birin-ketin qisqarib, ovqat luqmasini qizilo‘ngach tomon 
yo‘naltiradi.
Advensial parda