Anatomiya 2014. indd

O‘SMALAR HAQIDA UMUMIY MA’LUMOTLAR
O‘smalar, blastomalar, yangi hosil bo‘lgan tuzilmalar – bir 
patologik jarayonning, o‘smali deb ataluvchi kasallikning sino-
nimlaridir. O‘smalar odamning ko‘p uchraydigan kasalliklaridan 
biri. O‘lim ning sabablari orasida xavfli o‘smalar deb ataluvchi 
o‘smalar birinchi o‘rinlardan birida turadi. Bu birinchi navbatda 
xavfli o‘smalarning eng ko‘p uchraydigan shakli – «rak«ka taal-
luqlidir. Patologoanatomik tajriba hozir shuni ko‘rsatadiki, 40 
dan yuqori yoshda vafot etgan har 6–7 odamdan birining o‘limi-
ga xavfli o‘sma sabab bo‘lar ekan.
O‘sma to‘qimaning asosan mahalliy o‘sib ketishi bilan ifo-
dalanuv chi patologik jarayondir. O‘smalar, odatda, moslashish va 
himoya reaksiyalari sifatida rivojlanadigan patologik jarayonlar-
dan farq qiladi. O‘smalar hech qachon na moslashish, na himoya 
mohiyatiga ega bo‘lmaydi.
«O‘sma» tushunchasining qisqa va to‘liq ta’rifini berish ju-
da qiyin. Taxminan uni shunday ta’riflash mumkin: o‘sma – bu 
organizm bilan buzilgan munosabatlar sharoitida va atipik bo‘lib 
qolgan hujayralardan tashkil topgan to‘qimaning patologik o‘sib 
ketishidir. O‘smani keltirib chiqaradigan moddalar kanserogen 
moddalar deb ataladi. Ularga neft mah sulotlari: asfalt, benzin, 
kerosin, smola, sham, radiatsiya, rentgen nurlari, tutun va bosh-
qalar kiradi. 
O‘smalarning xususiyatlari, etiologiyasi, patogenezi, profilak-
tikasi va davosini maxsus fan – onkologiya o‘rganadi.
O‘smalar tuzilishining xususiyatlari
O‘sma boshqa patologik jarayonlar natijasida hosil bo‘lgan 
to‘qimalardan o‘zgargan yoki noto‘g‘ri embrional rivojlanish so-
dir bo‘lgan qismlardan o‘sa boshlaydi. O‘smali jarayonlar ko‘p 
bosh lanadigan o‘zgargan bunday qismlarni «o‘smadan oldingi» 
yoki «rakdan oldingi» qismlar deb ataladi. Avval o‘sma kurtagi 
so‘ngra o‘sma hosil bo‘ladi. U hujayralarning kariokinetik hamda 
to‘g‘ri bo‘linishi yo‘li bilan chegarasiz o‘sib ketaveradi.

---

48
O‘smalar turli-tuman tuzilishga ega, ammo umuman olgan-
da, o‘sma o‘zi kelib chiqqan to‘qimani u yoki bu darajada es-
latib turadi. Har bir o‘smada parenhima, ya’ni o‘smaning o‘z, 
spetsifik to‘qimasini va tomirlar hamda nervlari bo‘lgan birik-
tiruvchi to‘qima elementlarini tafovut qilish mumkin. O‘sma-
ning mo‘tadil to‘qimadan farqi, o‘smada parenhima
bilan bi-
riktiruvchi to‘qima elementlarining noto‘g‘ri nisbatda bo‘lishida, 
o‘smaning tuzilish atipizmasidadir. To‘qima va hujayra atipizma-
si tafovut etiladi. To‘qima atepizmasi o‘sma tarkibiy elementla-
rining noto‘g‘ri nisbatida namoyon bo‘ladi. Har bir normal a’zo-
ning istalgan to‘qimasi muayyan tuzilishga ega: bezlar bo‘lakcha-
lardan tuzilgan, har bir bo‘lakchadan bir-biri bilan qo‘shilib ke-
tadigan va umumiy chiqaruv nayini hosil qiladigan bez naychala-
ri boshlanadi, mushaklar ma’lum yo‘nalishda boradigan va paylar 
bilan birikadigan mushak tutamlariga birlashgan tolalar guruhi-
dan tuzilgan: qon tomirlar har bir a’zo uchun xarakterli bo‘lgan 
aniq tuzilgan to‘rni hosil qiladi.
Hujayra atipizmi o‘sma parenximasining hujayralariga taalluq-
li bo‘lib, hujayralar, ayniqsa, yadrolarning o‘lchami va shakllari-
ning o‘zgarishida namoyon bo‘ladi. O‘smaning hujayralari va ya-
drolari shakli va o‘lchami bo‘yicha haddan tashqari turlicha – po-
limorf bo‘ ladi. Ko‘pincha, o‘sma hujayralarida oqsil donalari, yog‘ 
tomchilari, glikogen va hokazo ko‘rinishidagi turli-tuman kiritma-
lar topiladi.