Anorganik birikmalarning asosiy sinflari arxiv uz

Gidroliz darajasi va doimiysi
Gidrolizni miqdoriy jihatdan tavsiflash uchun gidrolizlanish darajasi (a_г) va gidroliz doimiysi K_g degan kattaliklar qabul qilingan.
Gidroliz darajasi – gidrolizlangan tuz molekulalari sonining eritilgan umumiy tuz molekulalari soniga – nisbati gidroliz darajasi deyiladi.
n


Bu erda n- gidrolizga uchragan modda molekulalari soni, N- gidroliz uchun olingan modda molekulalarining umumiy soni, a_г - gidroliz darajasi (ko’pgina manbalarda gidroliz darajasini h – bilan ham belgilanadi).
1- tenglamadan gidroliz darajasining qiymatlari 0 α_g≥1 ga teng bo’lish kelib chiqadi.
Agar α_g = 0 bo’lsa, modda gidrolizga uchramaydi, agar α_g = 1 bo’lsa, modda to’liq gidrolizga uchraydi. Odatda gidroliz darajasi foizlarda ifodalanadi.

Demak, gidroliz darajasi gidrolizga uchragan tuzning qanday qismi (1 ga yoki 100% ga teng deb qabul qilingan umumiy miqdoridan) gidrolizga uchraganligini bildiradi.

• 
  haroratning ko’tarilishi gidrolizni oshiradi;
  
• 
  erigan modda kontsentratsiyasiga-eritma suyultirilganda α_g ortadi; - erigan modda tabiatiga.
  

Reaksiya muhitining ta’sirida H⁺ va OH^- ionlarining ta’siri o’rganiladi.
H⁺ ionlarning oshishi;

1. 
   kuchli asos va kuchsiz kislotadan hosil bo’lgan tuzlar gidrolizini oshiradi.
   
2. 
   kuchli kislota va kuchsiz asosdan hosil bo’lgan tuzlar gidrolizini kamaytiradi.
   

OH^- ionlarining oshishi;

1. 
   kuchli asos va kuchsiz kislotadan hosil bo’lgan tuzlar gidrolizini kamaytiradi.
   
2. 
   kuchli kislota va kuchsiz asosdan hosil bo’lgan tuzlar gidrolizini oshiradi.
   

Masalan: ОН - ortganda
СН3СООNa + H₂O CH₃COOH + NaOH
H⁺ - ortganda
Н⁺ - ortganda
AlCl₃, H₂O Al(OH)Cl₂ + HCl
OH^- ortganda
Tuzlar gidrolizi – umuman gidrolizning xususiy holi bo’lib, qaytar jarayon
(↔).
Masalan, biror bir valentli metallning kuchli asosdan MeOH va bir negizli kuchsiz kislota (HA) dan hosil bo’lgan tuzning gidrolizi quyidagicha yoziladi:
MeA + H₂O ↔ MeOH + HA
A^- + H₂O ↔ OH^- + HA
Eritmada ma’lum miqdordagi OH^- ionlari to’planadi, shu sababli kuchsiz kislota va kuchli asosdan hosil bo’lgan tuzlar gidrolizi ishqoriy muhitga ega bo’ladi. Ushbu kimyoviy reaksiyaning muvozanati oddiy tenglama bilan ifodalanadi:
K_г = ; bu erda K_g – gidroliz doimiysi.
Bundan tashqari eritmada yana ikkita boshqa tipdagi muvozanat qaror topadi:
K_кис = _ваКсув =[OH^-]bu uchta tenglamani kombinatsiyalab:
yoki
Demak, gidroliz doimiysi kislotaning kislotalik doimiysiga teskari proportsionaldir.
Kislota qanchalik kuchsiz bo’lsa, gidroliz doimiysi shunchalik katta va gidroliz darajasi shunchalik yuqori bo’ladi.
Ta’kidlash muhimki, oxirgi tenglama bilan aniqlanadigan K_r – qiymati asosning ionlanish doimiysi K_a ko’rsatadi.
Sirka kislotasining 18⁰C da K_k = 1,8^.10^-5 ga, suvni doimiysi K_s=1^. 10^-14ga teng ekanligini bilgan holda natriy atsetat tuzining K_r – ni hisoblash mu mkin:

Kuchsiz asos va kuchli kislotadan hosil bo’lgan tuzlar gidrolizida, tuz kationlari gidrolizga uchraydi:

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‛YXATI

1. 
   Francis A. Carey. Organic chemistry, University of Virginia, fourth edition- 2012 (darslik)
   
2. 
   Anatol Malijevskґy.Physical chemistry inbrie., 2005(darslik)
   
3. 
   A. Abdusamatov “Organik kimyo” Toshkent – 2005(darslik)
   
4. 
   A. Abdusamatov, S. Zakirov, R. Ziyayev “Fizik va kolloid kimyo” Toshkent -2013. (darslik)