Anorganik kimyo


Download 5.87 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/61
Sana26.09.2017
Hajmi5.87 Mb.
#16581
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   61

Birgalikdagi  gidroliz. 

K u c h li  aso s  h a m d a   k u c h s iz   k is lo ta d a n  

h o sil  b o 'lg a n   tu z   v a  k u c h s iz   a so s  h a m d a   k u c h li  k is lo ta d a n   h o sil 

b o 'lg a n   tu z la r   e r it m a la r in i   a r a la s h tir g a n im iz d a   u l a r   b i r - b ir in in g  

g id ro liz la n is h in i  k u c h a y tir a d i.  C h u n k i  b u n d a  h o s il b o 'la y o tg a n   H + 

va  O H -   o 'z a ro  b irik ib  suv h o sil b o 'la d i va m u v o z a n a t o 'n g g a  siljiydi. 

B u n d a y  g id ro liz n i b irg a lik d a g i g id ro liz  d ey ilad i.

A g a r  g id ro liz   ja r a y o n id a   b ir  n e c h ta   tu z   is h tir o k   e ts a   g id ro liz  

o x irig a c h a  borad i:

2 A lC l3  + 3 N a 2C 0 3  + 3 H 20   =  2A 1(0H )3    + 3 N a2S 0 4  + 3 C 0 2  t

A13++ 3 C 0 3 2-+ 3 H 20  =  2A 1(0H )3    + 3 C 0 2

B u  ja ra y o n d a  A IC I

3

  o 'r n ig a  A1



2

( S 0 4)3;  C rC l3;  F e ( N 0 3) 3;  B iC l3; 

F e

2

( S 0



4 ) 3

  la rn i  o lis h   m im k in .  N a

2

C 0


3

  o 'r n ig a   K jC O j,  L i

2

C 0


3  

o 'x s h a s h   k a r b o n a tla m i  o ls a   b o 'la d i.

A g a r g id ro liz  j a r a y o n i  C u S 0

4

  is h tir o k id a   o lib   b o rils a :



2 C u S 0 4  + 2 K 2C 0 3  +  H 20  =  ( C u 0 H )2C 0 3  I   + 2 K 2S 0 4  + C 0 2  t  

2 C u 2++ 2 C 0 3 2 + H 20   = ( C u 0 H ) 2C 0 3  I  + C 0 2  T

B u   g id ro liz   j a r a y o n id a   C u S 0

4

  o 'r n ig a   M g S 0 4,  B e S 0



4

  o lish  

m u m k in .

G id r o liz   ja r a y o n i d a   k a r b o n a t la r   o 'r n ig a ,  s u lfid la r,  a ts e ta tla r  

h a m  olsa b o 'la d i:

2 F e C l3  + 3 N a2S + 6 H 20   = 2 F e (O H )3  i   +6N aC l  + 3 H 2S  t  

2 F e 3++3S2~+6H 20  =  2 F e(O H )3    +3H 2S  t  

2A1(N 03)3 + 6 C H 3 C O O N a + 6 H 20 = 2 A 1 (0 H )3 l + 6 N a N 0 3 + 3C H 3COOH 

2A13+^ C H 3C 0 0 “+6H20  = 2A1(0H)3  1 +6CH3COOH


2 C rC l3  + 3 N a2S 0 3  + 3H 20   =  2 C r(O H )3    + 6N aC l + 3 S 0 2  4. 

2 C r 3++ 3 S 0 3 2“+ 3 H 20   =  2 C r(0 H )  3i   + 3 S 0 2  t



Gidrolizda  alohida  holatlar. 

B u n d a y   j a r a y o n d a   g i d r o l i z  

b o s q ic h li  a m a lg a   o s h ib ,  c h o 'k m a   h o s il  b o 'lis h i k u z a tila d i.  U s h b u  

g id ro liz   v is m u t  ( I I I ) ,  q a la y   (IV )  ,  s u r m a   ( I I I )   v a   b o s h q a   q a t o r  

tu z la r   e r itm a la r id a   b o ris h i  m u m k in .M a s a la n ,  v i s m u t( I I I )   x lo rid  

e ritm asid a a w a l reaksiya k atio n  b o 'y ic h a  ikki b o sq ich d a am alg a o sh ib , 

v is m u til x lo r id  c h o 'k m a s i  h o sil  b o 'lis h i  b ila n  n ih o y a s ig a  y e ta d i:

1  -  bosqich  B iC l3  + H 20   о   B iO H C l2  +  HCI 

B i3++ H 20  

B iO H 2++H +

2 -  bosqich  B iO H C l2  + H 20   <->  B i(O H )2Cl + HCI 

B i 0 H 2++ H 20   <->  B i(O H )2  4 H  +

L e k in  h o s il  b o 'lg a n   B i ( O H ) 2C l  su v  a jra tib   o k s o x lo rid la r  h o sil 

q ila d i v a c h o 'k m a  hosil qiladi:

B i(O H )2Cl  =  B iO C l  I   + H 20

S h u n g a   o 'x s h a s h   s ilik a t  n a tr iy   g id ro liz i,  b u tu n la y  b o s h q a c h a  

a m a lg a  o s h ib  d im etasilik a t n a triy  hosil b o 'lib , g id ro silik at io n la rin in g  

d i m e r  h o sil  q ilish i  a m a lg a  o s h a d i:

N a 2S i 0 3  + H 20  +*  N a H S i0 3  + N aO H

S

1



O

3

 2~+H 20   <->  H S i 0 3  + О Н '



2 N a H S i0 3  ->  N a 2S i0 5  + H 20

2 H S i 0 j _- > S i 20 5 2“ + H 20

H a q iq a td a  k e ta y o tg a n  g id ro liz  ja ra y o n la ri a n c h a g in a  m u ra k k a b  

b o 'lib ,  y u q o rid a   k e ltirilg a n   r e a k s iy a la r  s h ra tli  d e b   q a b u l  q ilin is h i 

d a rk o r.  A slid a  g id ro liz   re a k siy a la ri  k o m p le k s   h o sil b o 'lis h i,  d im e r, 

o lig o m e r,  p o lim e rla r h o sil b o 'lis h i b ila n   k e tish i  m u m k in .  S h u n in g  

u c h u n   h a m  g id ro liz  re ak siy alari  m e x a n iz m i  t o 'l a  o 'r g a n ilg a n   e m as.

Kovalent bog‘lanishga ega bo‘lgan birikmalar gidrolizi. 

U s b u  

b irik m a la r  q a to rig a   k o v a le n t  b o g 'la n is h g a   eg a  b o 'l g a n   m e ta ll  va 

m e ta llm a sd a n   tash k il to p g a n  yoki  ik k ita turli  m e ta llm a sla rd a n   ib o ra t 

le k in   b o g 'I a n is h   q u tb li  ta b ia tg a   e g a   b o 'l g a n   b ir ik m a la r   k ira d i.B u  

b ir ik m a la r  n o e le k tr o lit  m o d d a la r  q a to rig a   k irib ,  u la r n in g  g id ro liz i 

fa q a t  m o le k u la r   te g la m a la r  h o la tid a   y o z ila d i:


К Н   + Н 20  =  К О Н   + Н

2  


C a

3

N



2

  + 6Н 20  =  З С а ( 0 Н

) 2

  + 2 N H  



3  

N a 3P + ЗН 20   =  3 N aO H  +  Р Н

3  

С а С


2

+ 2 Н 20   =  С а(О Н

) 2

  + +С


2

Н

2  



РС1

5

  + Н 20   =  Р 0 С 1



3

  +2Н С 1 

S iC l

4

  + З Н 20   =  H



2

S i 0


3

  + 4НС1 

S 0

2

C1



2

  + 2 Н 20   =  H

2

S 0


4

  + 2НС1 

M g2Si + 4 Н 20   =  2 M g (O H

) 2


  + S iH

4

7.2.  Gidroliz  konstantasi

G id r o liz   re ak siy asi  q a y ta r  b o ‘lg a n lig i  u c h u n  u n d a   m u v o z a n a t 

q a r o r t o p a d i .  M u v o z a n a tg a   m a s s a la r t a ’siri  q o n u n in i ta tb iq  e ta m iz . 

M a s a la n ,  k u c h s iz   k islo ta  v a  k u c h li  a s o s d a n   h o sil  b o 'l g a n   tu z : 

C H


3

C 0 0   + H 20   <-»  C H 3C O O H  + O H -

K  _  [ C H

3

C O O H ] - [ O H - ] . K  = 



q i   _  [C H

3

C O O H ] • [OH ~] 



[C H

3

C 0 0 ' ]   [H



2

0 ]   ’ 


8

 

2



 

[C H


3

C O O ~]


S h u  te n g la m a n in g   s u ra t  va  m a x ra jin i  [ H +]  g a  k o 'p a y tirs a k :

„  


[CH

3

COOH]  [OH“]  [H + ]  [ O H ~ ] [ H +] 



[C H


3

COOH]


Kg = --------------------------------------------------------;  -------= -------------------------

[C H


3

COO~] • [H +] 

K kis 

K kis  [CH



3

C O O - ]  [H + ]

[ O H - ] - [ H +] = K w  q iy m a t  s u v n in g   io n   k o 'p a y tm a s i  e k a n lig i 

h iso b g a  o linsa:

K u c h s i z   k is lo ta   va  k u c h li  a s o s d a n   h o s il  b o 'l g a n   tu z n i n g  

g id r o liz la n is h   k o n s ta n ta s i,  s u v n in g   io n   k o 'p a y tm a s in i  k u c h s iz  

k islo ta  d isso tsiy a  k o n s ta n ta s ig a  n is b a tig a  te n g .  G id ro liz  k o n s ta n ta s i 

tu z n in g  ta b ia tig a  v a  h a r o ra tig a  b o g 'li q  b o 'l ib ,  tu z n in g  k o n s e n tr a t­

siyasig a b o g 'liq  e m as.

K u c h siz asos va kuchli k islo tad an  hosil b o 'lg a n  tu zlarn ing  gidrolizi: 

N H 4CI  +  H 20  

N H 4O H   + H CI



[N H

4

O H ] [ H +]



[N H 4 +]

B u  te n g la m a n i  h a m   s u ra t  v a  m a x ra ji  [ O H - ]  g a   k o ‘p a y tirils a , 

u n d a :

K   _ [N H

4

O H ] ■ [H +] ■



 [OH - ] _ [H+] ■

 [ O H - ] .  K 

[N H

4

Q H ]



8

 

[ N H



4

+] [ O H “ ] 

K asos 

’ 

asos 



[N H

4

+] [ O H ~ ]



If

K e  = - ± Z - .

T/-


14 asos

T u z n in g   g id ro liz   k o n s ta n ta s i  aso s  y o k i  k is lo ta n in g   d is s o t­

siy alan ish  k o n sta n ta si q a n c h a  k ic h ik  b o ‘lsa,  s h u n c h a  y u q o ri b o ‘ladi.

A g a r  tu z   k u c h s iz   a so s  va  k u c h s iz   k is lo ta d a n   ta s h k il  to p g a n  

b o 'ls a  g id ro liz  k o n sta n ta si:

C H


3

C O O -+ N H

4

 + + H 20  



C H

3

C O O H  + N H 4OH 



У 

[C H


3

C O Q H ]  [N H

4

OH]


[ C H 3C O C T]  [N H 4 +]

A g a r b u   te n g la m a   [ H +] [ O H - ]  ga  k o ‘p a y tirils a :



У 

[C H


3

C O O H ]  [N H

4

Q H ] - [ H +]  [OH  ] 



[H +]  [ O H - ] .

[ C H 3C O C T I• [N H 4 + ]  [H +] • [OH  "]  ~ 

K w  = [ H +l - ] [ OH- ] ; K  g= —



^

----- .


^ k i s  

^ a s o s

Bu  te n g la m a g a   k o 'r a   k is lo ta   v a   a s o s n in g   d is s o ts ila n is h  

k o n s ta n ta s i  q a n c h a   k ic h ik  b o 'ls a ,  u n in g  g id ro liz la n is h   k o n s ta n ta s i 

s h u n c h a  y u q o ri  b o 'la d i.

7.3.  Gidrolizlanish  darajasi

G id ro liz la n g a n   tu z   m o le k u la la ri  s o n in in g   ( )  u m u m a n   e rig a n  

tu z   m o le k u la la ri  s o n i  ( N )   g a   n is b a ti  g id ro liz   d a ra ja si  ((3)  d ey ilad i:

yoki  * = £ - 100-

G id ro liz  d a ra ja si  tu z n in g  ta b ia tig a ,  k o n s e n tra ts iy a s ig a  v a   e r it­

m a n in g  h a ro ra tig a  b o g 'liq  b o 'la d i.



K u c h li  a so s  v a   k u c h s iz   k is lo ta d a n   h o sil  b o ‘lg an   tu z la r n in g  

g id ro liz in i  k o 'r a y lik :

C H 3C O O N a  + H 20   +*  C H 3C O O H  +  N aO H

C H


3

C O O   + H 20   <->  C H jC O O H   + O H  

к  

[С Н


3

С О О Н ]  [О Н ~] 



p-c  p-c  p2

c, 


K  

P 2 C 

g ~ 


[C H

3

C O O -] 



~  ( \ - p )   C   ~ \ - p ’ 

- Р '



A g ar g id ro liz la n is h  d a ra ja si ju d a  k ic h ik  b o 'ls a ,  1— p =   1  b o 'la d i 

va fo rm u la  s o d d a la sh a d i:

D e m a k ,  g id r o liz   d a ra ja s i  k u c h li  a so s  va  k u c h s iz   k is lo ta d a n  

h o sil  b o 'lg a n   tu z la r n in g   k o n s e n tra ts iy a s i  q a n c h a   k ic h ik   b o 'l s a , 

g id ro liz  d a ra ja s i s h u n c h a  y u q o ri b o 'la d i.

A g a r k u c h siz   a so s va  k u c h li k is lo ta d a n   h o sil b o 'lg a n  tu z la r n in g  

g id ro liz la n is h   te n g la m a s i  q a r a b   c h iq ils a :

N H 4C1  + H 20   о   N H 4O H  + H C I 



{ \ - p ) C  

P  C 

p   C 

n h 4 ++ h 2o  

N H 4O H  + H  

У 

[N H 4O H ]  [H + ] 



p   e   p   С 

P 2  С   . 

P 2  C

[ n h 4 +] 





a- p) - c 



а - p ) ’

 

s ~ i - / Г



K u c h s iz   a so s  b il a n   k u c h li  k is lo ta d a n   ib o r a t  b o 'l g a n   tu z la r  

u c h u n  g idroliz d arajasi  tu z n in g  k o n sen tratsiy asig a teskari b o g 'la n g a n . 

E ritm a  q a n c h a   s u y u ltir ilg a n  b o 'ls a ,  g id ro liz   s h u n c h a  te z   b o ra d i.

A g a r  a m m o n iy   a ts e ta tn in g   ( C H

3

C O O N H 4)  g id ro liz la n is h i 



h is o b g a   o lin s a ,  b u   m o d d a   h a m   a n io n   v a   h a m   k a tio n   b o 'y i c h a  

g id ro lizg a u c h ra y d i:



  C  

  C

K g  =  P 2 C\  P  2= ^ ;   Р  =  Щ 7 с   P  =

C H

3

C 0 0 N H



4

+ H 20  


C H

3

C O O H  + N H 4O H  



  С  P - C  

( 1


 -  Д) • с  

( I - P ) C



(1 - / 7 ) C ( 1 - / ? ) C  

( I - / ? ) 2 , 

_  (1 - P ) 1 



p c - p - c  



p*  '

  8 


pi

D e m a k ,  k u c h s iz   a so s  va  k u c h s iz   k is lo ta d a n   h o s il  b o 'l g a n  

tu z n in g  g id ro liz  d a ra ja si  e r itm a  k o n s e n tra ts iy a sig a  b o g 'liq  e m a s .

G id ro liz  ja ra y o n i  fa rm a ts iy a d a  k a tta  a h a m iy a tg a  ega.  K o 'p g in a  

d o ri  m o d d a la r i  e r itm a d a  ta y y o rla n a d i.  A y n iq s a   tu z la r ,  o q s illa r v a 

b o s h q a  h o la tla rd a  gid ro liz ja ra y o n i  h iso b g a o lin ish i k erak .  M a s a la n , 

y irin g li  y a r a la m i  tu z a tis h   u c h u n   P b ( N 0

3 ) 2


  is h la tila d i.  B u   tu z  

g id r o liz la n is h i  tufayli  P b 0 H N 0

3

  h o s il b o 'lib ,  a so siy  t a ’s ir e tu v c h i 



m o d d a  a n a  s h u  ekan.

Q o n d a g i va b iologik su y u q lik lard a  k u ch li va k u c h siz  ele k tro litla r 

b o rlig i  u c h u n   u la rd a   p H   d o im iy   u s h la b   tu rila d i.  B u n in g   s a b a b i 

b io lo g ik   su y u q lik la rd a   N a

2

H P 0 4,  N a H



2

P 0 4,  H

2

C 0 3,  N a H C 0



3  

va b o s h q a la m in g  borligidir.

T irik   o rg a n iz m   y a s h a s h i  u c h u n   e n e rg iy a   k e ra k .  O d a m   o 'z ig a  

k e ra k   b o 'la d ig a n   e n e rg iy a n i  o z iq   m o d d a la r n in g   b o s q ic h li  g id r o ­

liz la n is h   j a r a y o n id a   o la d i.  A y n iq sa   o q s illa r,  y o g 'la r ,  u g le v o d la r, 

m u ra k k a b  efirla r,  p e p tid la r,  g lu k o z id la r g id ro liz id a  a n c h a   m iq d o rd a  

e n e rg iy a ajralad i.

B io k im y o v iy  ja r a y o n la r d a  g id ro liz n in g   a h a m iy a ti  b e q iy o s d ir. 

P o lis a x a rid la r v a   d is a x a rid la rn in g   o 'z la s h tir ilis h i  s a b a b i  u la r n in g  

f e r m e n tla r   t a ’s irid a   m o n o s a x a r id la r g a   t o 'l a   g i d r o liz la n is h id ir . 

S h u n in g d e k ,  o q s illa r va  lip id la r h a m   t o 'l a  g id ro liz la n g a n d a n  s o 'n g  

o 'z la sh tirila d i.



7-bobga  oid  savol  va  masalalar

1. 


Quyidagi gaz m odda yoki ch o 'k m a  hosil  bo'lishi  bilan boradigan 

reaksiyalarning  m olekular,  ionli  va  qisqartirilgan  ionli  ten g lam alarin i 

yozing:

a)  P b ( N 0 3),  +  KJ  =  



f)  C a C 0 3  +   H C I  =

b)  N iC l2 +   H 2S  =  

g)  N a 2S 0 3  +   H 2S 0 4  =

d)  K


j

C O


j

  +   H C I  =  

h)  A lB r3  +   A g N 0 3  =

e)  C u S 0 4  +  N a O H   =  

i)  ВаСҚ  +   N a 2S 0 4  =


2.  Quyidagi kam  dissotsialanadigan  m o d d a hosil bo'lishi b ilan  b o ra ­

digan  reaksiyalarning m olekular va ionli tenglam alarini yozing:

a)  N a 2S  +   H 2S 0 4  =  

e)  N H 4C1  +   C a (O H )2  =

b)  F eS   +   H C I  =  

f)  N a O C l  +   H N 0 3 =

d)  H C O O K   +   H N 0 3  =  

g)  N a C N   +   H C I  =



3.

  Q u y id a g i  n e y tra lla n is h   re a k s iy a la rin in g   m o le k u la r,  io n li 

tenglam alarini yozing.

a)  H C I  +   B a(O H )2  =  

g)  C H 3C O O H   +   N H 4O H   =

b )  H F   +   K O H   =  

d)  H N O ,  +   N H 4O H   =

d)  F e (O H )3  +   H N 0 3  =  

e)  H 2S  +   N H 4O H   =

4 .  Quyidagi  kuchli  asos  va  kuchsiz  k islo tad an   hosil  b o 'lg an   tu zlar 

gidrolizining m olekular,  ionli va qisqartirilgan  ionli tenglam alarini yozing 

ham da eritm a m uhitini ko'rsating:

a)  N a C N ,  C H 3C O O K ,  C a(C 1 0 2)2,  B a C 0 3,  K , C 0 3;

b)  Sr3( P 0 4)2,  N a 4P 20 7,  K2M n 0 4,  N a 2C r 20 7;

d)  B a C r0 4,  N a N 0 2,  K H C O O ,  C aS ,  S r ( N 0 2)2;

e)  C a 3(A s0 4)2,  B a (C N )2,'  R b2C r 0 4,  K S C N

5.  Quyidagi  kuchsiz  asos  va  kuchli  k islotadan   hosil  b o 'lg an   tu zlar 

gidrolizining m olekular,  ionli va qisqartirilgan  ionli tenglam alarini yozing 

ham da eritm a m uhitini ko'rsating:

a)  N H 4C1,  Z n S 0 4,  P b ( N 0 3)2,  F e C l3,  ( N H 4) , S 0 4;

b)  C u S 0 4,  A12( S 0 4)3,  M n C l2,  Z n ( N 0 3),;

d)  (N H 4)2S 0 4,  C

o

C 12,  F e S 0 4,  C r ,( S 0 4) 3,  H g C l2;



e)  N H 4N 0 3,  N iC l2,  A 1 ( N 0 3)3,  M n S 0 4,  S n C l2

6.  Q uyidagi  kuchsiz asos va  kuchsiz  kislo tadan  hosil  b o 'lg a n   tuzlar 

gidrolizining m olekular va ionli tenglam alarini yozing:

a)  (N H 4)2C 0 3,  C

u

S0 3,  P b (C H 3C O O )„   N H 4H C O O ;



b)  (N H 4)2S,  C

u

(C H 3C O O )2,  Z n (C N )2‘,  A1,S3;



d)  C r2S3,  (N H 4) 2S 0 3,  A l(C H 3C O O )3,  N H 4C N ;

e)  N H 4C H 3C O O ,  F e ( N 0 3)2,  Z n S 0 3,  ( N H 4) 3P 0 4

7.  0,01  M   a m m o n iy   x lo rid   e r itm a s id a   u n i n g   g id ro liz la n is h  

k o n sta n ta sin i,  gidro lizlan ish  darajasini va e ritm a n in g  p H   ni hisoblang. 

(K   (N H 4O H ) =   1,8-1 0 5).  {Javob:  К   =  5,6-10-10;  h =   2 ,4 -lfr4;  pH   =   5,63).

8.  N a2C 0 3 gidrolizining faqat  1- bosqichini hisobga olgan holda uning

0,02  n  eritm asining p H   hisoblang.  (H 2C 0 3 K,  =  4 ,5 -IO-7; 

=  4,7-10'"). 



{Javob:

 

11,66).


9.  N a H 2P 0 4  e ritm a s in in g   m u h iti  k u c h siz   k islo ta li,  N a 3P 0 4 

eritm asining m uhiti esa kuchli ishqoriy b o ‘ladi.  Bu  dalillam i tushuntiring 

vajavobingizni  tegishli  m olekular va ionli tenglam alar bilan asoslang.

10.  N im a u chun  N a H C 0 3 eritm asi kuchsiz ishqoriy m uhit,  N a H S 0 3 

eritm asi  esa  kuchsiz  kislotali  m uh it  hosil  qiladi?  (H 2S 0 3;  K,  =   1,6- I O2;

=   6,3- 10 s).

11.  Quyidagi reaksiyalarning m olekular va ionli tenglam alarini tuzing:

a)  N a H C 0 3  +   HCI  =  

b)  F e C l3  +   K O H   =

d)  P b (C H 3C 0 0 ) 2  +   N a 2S  =  

e)  KHS  +   H 2S 0 4  =

0   Z n ( N 0 3)2  +   K O H (o rtiq ch a  m iqdor)  =  

g)  C a(O H )2  +   C 0 2  =

h)  C a (O H )2  +   C 0 2 (ortiqcha  m iqdor)  =

12.  Q uyidagi  tu z la r eritm alarida  lakm us  q o g 'ozining   rangi  q anday 

b o 'lad i?  K C N ,  N H .C l,  K S O „   N a N O ,,  F e C l„   N a ,C O „   N a ,S 0 4.



’ 



3 ’ 


J ’ 

j  


j

 



4

Javobingizni asoslang.



13.  C r ( N 0 3)3 va N ajS eritmalarini aralashtiiganda xrom  (III) gidroksid 

cho'km aga tushgan va gaz m odda ajralib chiqqan.  Reaksiyaning m olekular 

va  ionli tenglam alarini tuzing.

14.  Quyidagi  reaksiyada m uvozanat qay tarafga siljigan bo'ladi?

A g J i  +   N a C l -> A g C U   +   N aJ

a) o 'n g g a ;  b) chapga. 

Javobingizni asoslang.



15.  F eC l3 eritm asiga quyidagi m oddalarning  qaysi birini q o'shg and a 

gidroliz kuchayadi?

a)  HCI;  b )N aO H ;  d )Z n C l2;  e)  N a ,C 0 3;  f)  N H 4C1;  g)  Z n;

h)  H 20


16.  Kaliy  sulfid  k o 'p ro q   gidrolizlanadim i  yoki  alum iniy  sulfidm i? 

Javobingizni gidroliz tenglam alarini yozib asoslang.

17.  N a C N   va  N H 4C N   larn in g   0,1  M  eritm alarid a g i  gidroliz 

konstantalarini, gidroliz darajalarini va eritmalarning pH   hisoblang.  {Javob: 

N a C N - K   =   2- IO5; h =   1,42%;  pH   =   11,15;  N H 4C N —Kg =  1;  h  =  90%; 

p H =   13).



18.  N a 2S  va  C r2( S 0 4)3  eritm alarini  q o 'sh g an d a  ketadigan  gidroliz 

tenglamasining molekula va  ion ko'rinishida yozing.



19.  Quyidagi  tuz  eritm alari  qanday  m uhit  beradi?  M n C l2,  K ,C 0 3, 

N i( N 0 3)2.  Bu tuzlarning gidrolizi tenglam asini va ion  ko'rinishida yozing.



20.  N H 4C1  gidrolizini  m olekular va  ion  tenglam asini  tuzib,  g id ro ­

lizlanish  konstantasini hisoblang.



21.  C H 3C O O N H 4  ning gidrolizini molekula va ion tenglamasini yozing 

va  Kg ni hisoblang.

22.  K onsentratsiyasi  0,5  M  b o ‘lgan  Z n C l2  ning  1-bosqichdagi 

gidrolizlanish darajasini hisoblang.

23.  N a 2C 0 3  ning  gidrolizlanish  tenglam asini  m o lek u la  va  ion 

ko'rinishida yozing.  Ka  ni hisoblang.

24.  K ,P 0 4 ning gidrolizlanish tenglamasini molekula va ion ko'rinishida 

yozib,  Kg  ni  hisoblang.

25.  N a H 2P 0 4  ning  gidrolizlanish  tenglam asini  m olekula  va  ion 

k o 'rin ish id a yozib,  Kg  ni hisoblang.

26.  C u S 0 4 ning gidrolizlanish tenglamasini molekula va ion ko'rinishida 

yozib,  К   ni  hisoblang.

27.  K 2C 0 3  va  A12( S 0 4)3  eritm asini  q o 'sh g a n d a  ketadigan  gidroliz 

tenglam asini molekula va ion ko'rinishida yozing.



8-   bob.  O K S ID L A N IS H -Q A Y T A R IL IS H  REAKSIYA LARI

O k s id la n is h -  q a y ta rilis h   re a k s iy a la ri  ta b ia td a   k e n g   ta rq a lg a n  

b o 'l i b  u la rg a   n a fa s o lis h ,  o k s id la n is h ,  fo to s in te z   k ab i  re a k s iy a la rn i 

o lish   m u m k in . A n a litik  k im y o d a   k en g  q o 'lla n ila d ig a n  o k s id o m e triy a  

o k s id la n is h -q a y ta rilis h   re a k siy a la rig a  a s o s la n g a n  b o 'lib ,  e ritm a d a g i 

o k s id lo v c h i  v a   q a y ta r u v c h ila rn in g   m iq d o r in i  h a jm iy   a n a liz   b ila n  

a n iq la s h   u s u lid ir.

O k sid o m e triy a  fa rm a tsiy a d a ,  b io lo g ik  k im y o d a , tib b iiy  v a k lin ik  

te k s h ir u v la r d a ,  m a s a la n ,  C u 2+,  K +  io n la r i  k o n s e n tr a ts iy a s in i, 

a s e to n ,  g id r o x in o n ,  a n tip ir in ,  a s k o r b in   k is lo ta n i,  fe r m e n tla r d a n  

k a ta la z a  p e ro k s id in i a n iq la s h d a   k e n g  q o 'lla n ila d i.

B a rc h a  k im y o v iy   re ak siy alarn i  ikk ig a b o 'lis h  m u m k in .  B irin c h i 

xil  re a k siy a la rd a  ja r a y o n d a   is h tiro k  e ta y o tg a n   m o d d a la r  ta rk ib id a g i 

e le m e n tla r n in g   o k s id la n is h   d a ra ja si  o 'z g a r m a y   q o la d i.  M a s a la n , 

n e y t r a l l a n i s h   re a k s iy a s i,  a l m a s h i n i s h ,   b a ’z i  p a r c h a l a n i s h   v a 

b irik is h   re a k s iy a la rin i  o lis h   m u m k in :

H C I  + N a O H   = N a C l +  H 20   M g C 0 3  =  M gO  + C 0 2  t  

C a C l2  + K 2C O   3=  2KC1 + C aC O   3I   S 0 3+ H 20   =  H 2S 0 4



I k k in c h i  xil  re a k s iy a la rd a   b ir  y o k i  b ir  n e c h a   e le m e n tla r n in g  

o k s id la n is h   d a ra ja si  o 'z g a ra d i:

+1  -1 


+ 2-1 

Z n + 2 H C 1 =   Z n C l2  +   H 2



+ 6  


+ 2  + 6  

+4 


C u   +   H 2S 0 4  =   C u S 0 4 2  +   S 0 2  +   H 20

Y u q o rid a g i  m is o lla rd a   (n e y tr a lla n is h ,  a lm a s h in is h ,  p a r c h a l a ­

n i s h )   e le m e n tl a r n i n g   o k s i d l a n i s h   d a r a ja s i  o 'z g a r m a g a n   e d i. 

Ik k in c h i xil re ak siy alard a b o 'ls a  e le m e n tla rn in g  o k sid lan ish  darajasi, 

m a s a la n   Z n °  d a n   Z n

+ 2


  g a   o 'z g a r d i .C u ”  d a n   + 2   g a ,  o ltin g u g u r t 

b o 'ls a  

+

6

 d a n   + 4  g a o 'z g a rd i.



E le m e n tla rn in g  o k s id la n is h   d arajasi  o 'z g a ris h i  b ila n   b o ra d ig a n  

reak siy alarg a o k sid la n is h -q a y ta rilis h   re ak siy alari d eyilad i.

O k s id la n is h   d a ra ja s i  a to m n in g   m o le k u la d a g i  s h a rtli  z a ry a d i 

b o 'lib ,  u   m o le k u la   h o s il  q ilis h d a   a to m   n e c h ta   e le k tro n   b e rg a n i 

y o k i  o l g a n i n i  k o 'r s a t a d i .  O k s id la n is h   d a r a ja s i  u m u m la s h g a n  

e le k tro n  ju f tn in g   e le k to m a n fiy lig i  k a tta r o q   e le m e n t  a to m i  to m o n  

siljish i tu fay li v u ju d g a  k elad i.  E le k tro n  ju f tn i o 'z   to m o n ig a   siljitg an  

e le m e n t  a to m i  m a n fiy   o k s id la n is h   d a ra ja s ig a ,  o 'z in in g   e le k tro n  

ju f tin i b e ra y o tg a n   e le m e n t a to m i e sa  m u s b a t o k sid la n ish  d a ra ja sig a  

eg a  b o 'la d i.  O k s id la n is h   d a ra ja si  m u s b a t,  m a n fiy   y o k i  n o lg a   te n g  

b o 'lis h i  m u m k in .  B a ’z a n   k a s r  o k s id la n is h   d a ra ja s ig a   e g a   b o 'lg a n  

e le m e n tla r   h a m   u c h ra y d i.

B a rc h a  o d d iy  m o d d a la r  u c h u n  o k s id la n is h  d arajasi  n o lg a  te n g . 

P°,  C l2°,  H 2°,  C °,  Ai°,  C r°  va  h o k a z o .

V o d o r o d n in g  b irik m a la rd a g i  o k s id la n is h   d a ra ja s i 

+

1



  g a  te n g . 

F a q a t   m e ta ll  g id rid la rid a   v o d o r o d n in g   o k s id la n is h   d a ra ja si  - l g a  

te n g   ( К +,Н Л   C a +

2

H ‘,  A1+



3

H 3 ').


K is lo ro d n in g   o k s id la n is h   d a ra ja si  k o 'p c h ilik   b irik m a la rd a   -2  

b o 'la d i:  H 20   2,  P b 0

2

  2,  H N 0 3 2,  K M n O



/

2

  va  h o k a z o .  F a q a t  p e r -  



o k s id la rd a   k is lo ro d n in g   o k s id la n is h   d a ra ja si  -1  g a  te n g :  H

2

0 2~', 



N a

2

0



2

  ‘,  B a 0

2

1

  va b o s h q a la r.  F a q a t b irg in a  b irik m a ,  u   h a m   b o 'ls a  



O F

2

  d a  k is lo ro d n in g   o k s id la n is h   d a ra ja s i  + 2  ga  te n g  b o 'la d i.



M e ta lla r n in g   o k s id la n is h   d a ra ja si  h a r  d o im   m u s b a t v a  o d a td a  

s o n  j i h a td a n   m e ta lln in g   v a le n tlig ig a   te n g :  N a +l

2

S 0 4,  C a +



2

( N 0 3) 2, 

A1+

3 2


( S 0

4 ) 3


 v a  b o s h q a la r.

A g a r m u ra k k a b  m o d d a  ik k ita  e le m e n td a n  tash k il to p g a n  b o ‘lsa, 

b u   e le m e n tla r n in g   o k s id la n is h   d a ra ja s i  v a le n tlik k a   te n g ,  le k in   u  

« + »   y o k i  «— »  is h o ra g a   eg a  b o ‘la d i.  M a s a la n ,  H +C1_ ,  H 2+S  2, 

S+

6



0 3' 2,  M n

2

+



7

0

/



2

  v a   b o s q a la r.

M u ra k k a b   m o d d a n i  ta s h k il  e tg a n   a to m la r n in g   o k s id la n is h  

d arajalari y ig 'in d isi n o lg a  ten g .

M a s a la n ,  H

2

+,S +



6

0

4 ' 2



  =   + 2 + 6 - 4 x 2 =   + 8 - 8 = 0 ;  

H

3



P 0

4

  d a  



fo s fo rn in g   o k s id la n is h   d a ra ja s i  + 5 ;  H +1,  O '2.  V o d o r o d   v a  k is­

lo ro d n in g   o k s id la n is h   d a ra ja la ri  y ig 'in d is id a n   o k s id la n is h  d a ra ja s i 

n o m a ’lu m   e le m e n t  to p ila d i.  H M n 0 4;  H + 1 ,   0 - 8 ;   + 1 - 8 = — 7;  + 7  

m a rg a n e s n in g   o k s id la n is h   d a r a ja s in i  k o 'r s a ta d i.

M u ra k k a b   io n la r d a   a to m la r  o k s id la n is h  d a r a ja la rin in g  y i g 'i n -  

d isi  io n  z a ry a d ig a   ten g :

N H

4

+( — 3 + 4 = + l ) ,   M n 0



4

- ( + 7 - 8 = - l ) ,   C r

2

0

7 2



' ( + 12— 14 = - 2 ) , 

S 0


4 2

‘( + 6 —


8

= —2 ),  P 0

4 3

' ( + 5 - 8 = - 3 )   v a  h o k a z o .



B ir  e le m e n tn in g   o k s id la n is h   d a r a ja s in in g   q iy m a ti  b i r   n e c h ta  

b o 'lis h i  m u m k in .  H

2

S,  S ,  S 0 2,  S 0 3,  H



2

S 0 3,  H

2

S 0


4

  d a g i  o ltin -  

g u g u rtn in g  o k s id la n is h   d a ra ja s i  -2 ,  O ,  + 4 ,  +

6

,  + 4  v a 



+

6

  g a  te n g . 



U la rn in g  ic h id a  en g  k ich ik  o ksid lan ish  darajasiga eg a b o 'lg a n  e le m e n t 

b irik m a s i  ( H

2

S )  q a y ta r u v c h i  va  e n g   y u q o ri  o k s id la n is h   d a ra ja s ig a  



eg a  b o 'l g a n   e le m e n t  b irik m a s i  ( S 0 3,  H

2

S 0 4)  o k sid lo v c h i  b o 'la d i.



N H 3,  N 2,  N

2

0 ,   N O ,   N



2

0 3,  N 0 2,  N

2

0 5,  H N 0



2

  v a  H N 0

3  

b irik m a la rd a g i  a z o tn in g   o k s id la n is h   d a ra g a si  — 3,  O ,  +



1

,  +


2

+ 3 ,  + 4 ,  + 5 ,  + 3   v a  + 5   g a   te n g .  B u   b ir ik m a la r d a n   — 3  o k s id la n is h  



d arajasig a ega b o 'lg a n  b irik m a   ( N H 3) q a y ta ru v c h i v a + 5  o k sid la n ish  

d a ra ja s ig a   e g a  b o 'lg a n   b irik m a   ( H N 0 3,  N

2

0 5)  o k s id lo v c h ila rd ir.



B a ’zi  b ir   b irik m a la r,  m a s a la n ,  F e

3

0



4

  d a   k is lo ro d n in g   o k s id ­

la n is h   d a ra ja s i  — 2,  le k in   F e   u c h u n   b u n d a y   h is o b la s h   k a s r  s o n  

+ 8


—   g a  teng.

O rg a n ik  b irik m a la rd a  h a m  o k s id la n is h  d a ra ja sin i  to p is h  a n c h a  

q iy in ro q  h is o b la n a d i.  M a s a la n ,  C H 3C O O H   d a   C

3

  va C



+ 3

 ga ten g .

C H

3

— C H



2

— C H


2

— C H


3

  b i r i k m a d a   u g l e r o d   a t o m l a r i n i n g  

o k s id la n is h   d a r a ja s i  — 3,  —

2

,  —



2

,  — 3  g a   te n g .



1.  A g a r a to m -m o le k u la  yoki  io n  o ‘z id a n  e le k tro n  bensa,  b u n d a y  

re k s iy a la r  o k s id la n is h   re a k s iy a la ri  d e y ilib ,  s h u  ja r a y o n d a   is h tir o k  

e tg a n  z a r r a c h a la r  q a y ta r u v c h ila rg a   k ira d i.  B u n d a y  ja r a y o n d a   ay n i 

e le m e n tn in g   o k s id la n is h   d a ra ja si  o rta d i:

Al°  -  3e  -»  A T 3 

N~3  -  8e 

N +5

2C1 _I- 2 e   ->  Cl 



2

H  2  -2 e   ->  2 H +1



M n +2  -  5e  -»   M n +7  F e +2- I e   ->  F e +3

C r +3-3 e   -»   C r +6 

S-2  -  8e  -> S +6

2.  A g a r a t o m ,  m o le k u la ,  y o k i  io n   o ‘z ig a   e le k tro n   q a b u l  q ilsa  

b u n d a y   j a r a y o n   q a y ta r ilis h   d e y ila d i.  B u n d a   ay n i  z a r r a c h a n in g  

o k s id la n is h   d a r a ja s i  k a m a y a d i.  S h u   a to m ,  m o le k u la   y o k i  io n  

o k sid lo v c h i d e y ila d i.

C l2°  + 2e  -> 2C1  - 1 

2 H +1+2e  ->  H 2 0 

M n +7  + 5e 

M n +2 

F e +3+ l e F e +2 



C r +6+6e 

C r  +3 


S +6+ 8 e - > S ’2 

S °+ 2e  ->• S  “2 

N +5+8e  ->  N “3

3. 


O k s id la n is h -q a y ta rilis h   re a k siy a la ri  b ir   p a y tn in g   o ‘z id a  

s o d ir  b o ‘la d i.



Download 5.87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   61




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling