Anorganik kimyo
Al(OH) 3 «. Al(OH)22+ + OH';. MgOH+
Download 5.87 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- № Kislotalarning formulasi va angidridlari Kislotalarning nomlanishi Kislota qol- dig‘i anioni
- Si044- Na 4 Si0
Al(OH) 3
Al(OH)2+ A10H2+ + oh - A10H2+ <-> Al3+ + OH- S uv da e riy d ig an a so sla r ish q o rla r d ey ilib , u larg a N H 4 O H ,
L iO H , N a O H , K O H , R b O H , C s O H , C a ( O H ) 2, S r ( O H ) 2, B a (O H
) 2 k ira d i. D isso tsila n ish q o b iliy atig a k o ‘ra a s o sla r k uchli va k u ch siz aso sla rg a boM inadi. Suvdagi su y u ltirilg a n e ritm a la rd a t o ‘la d iss o ts ila n a d ig a n aso slarn i k u ch li a so sla r d ey ila d i. K u ch li a soslarg a b a rc h a ish q o rla r kiradi. Ish q o r s o ‘zi «o‘yuvchi» m a ’n o sini b erad i. S u v d a e rim a y d ig a n a so sla r oz d iss o ts ila n u v c h i m o d d a la r q atoriga kirib, o d atd a, b u n d a y asoslar bosqichli dissotsilanadi. M a salan: C u ( O H ) 2, M n (O H ) 2, F e (O H )2, C r ( O H ) 3, va b o sh q alar. N o m lanishi. A so slarn i n o m lash ularga asos yoki gid ro k sid s o 'z in i q o 's h is h o rq ali am alg a oshiriladi. N a O H n a triy gidroksid i, n a triy asosi, o ‘y u vchi natriy. A gar b iro r m eta lln in g b ir n e c h a gidroksidlari b o 'ls a C r ( O H ) 2
— x ro m (II) g id ro k sid i, C r ( O H ) 3
— x ro m (III) g idrok sidi va h o k azo . O linishi. F ao l m e ta lla rd a n b o ‘lgan ish q o riy va ish q o riy yer m etallari suvda eritilsa, ishqorlarga aylanib v o d o ro d n i ajratadi: 2Na + 2H 30 = 2NaO H + H 2
Ca + 2H 20 = C a(O H ) 2
+ H 2
Ва + 2 Н 20 = Ва(О Н ) 2
+ Н 2 M etall o k sid larin i suvda e rish id a n h a m asoslar h o sil b o lad i. F a q a t I va II g u ru h m eta lla rin in g ok sid larig in a su v d a o s o n eriydi (B eO va M gO d a n tash q ari). G id rid la r, n itrid la r, fo sfid lar va su lfid la m in g suv b ila n t a ’sir- lash g a n id a h a m aso slar h o sil b o 'la d i: C aH 2
) 2 + H 2; AIN + 3H20 = A l(O H ) 3 + N H 3; C a 3 P 2 + 6H 20 = 3Ca(O H ) 2 + 2PH 3; A1 2 S 3 + 6H 20 = 2A 1(0H ) 3 + 3H2S
E rim a y d ig a n aso slar o lish u c h u n m e ta lla rn in g tu z la rig a ish q o rla r t a ’sir ettirila d i: C u S 0 4
) 2 4 +K
2 S 0 4;
F e C l 3 + 3N aO H = Fe(O H ) 3 1 +3NaCl; F e S 0 4
) 2 I + N a ,S 0 4; M n S 0 4
) 2 i + N a 2 S 0
4 X o ssalari. A soslar, o d a td a , q attiq m od d alard ir. U la rn in g rangi tu rlich a b o 'lib , ran g o 'zg arish i b a ’zan asoslarnin g birini ik k in ch isi- d a n ajratish im k o n iy a tin i b erad i. F a q a t N H 4O H a m m ia k n i suvda e rish id a n hosil b o 'lg a n b irik m a e ritm a d a m avjud (suyuqlik). A so slar k islo tali o k sid la r b ila n t a ’sirlash ib tu z va su v h osil qilad i. B u n d a y tu z la r kislotali o k sid la rn in g tuzlariga kiradi: 2C r(O H
) 3 + 3 S 0 3 = Cr
2 (S 0
4 ) 3 + 3H
2 0 ;
6 N H 4OH + P 2 0
= (N H 4 ) 3 P 0
4 + 3H
2 0 ;
C u(O H ) 2
+ S 0 2 = C u S 0 4 + H 20
A so slar q izd irilsa , suv va asosli ok sid larg a p a rc h a la n a d i: F e(O H
) 2 = FeO + H 2 0 ;
C u(O H ) 2
= CuO + H 2 0 ; M g(O H ) 2
= M g 0 + H 20 Ish q o rlarg a tu z la r ta ’sir ettirilsa, erim ay d ig an aso slar hosil b o 'lish i y u q o rid a k o 'rib chiq ild i. A m fo ter gid ro k sid lar. A so slarn in g a lo h id a g u ru h in i a m fo te r gidroksidlar tashkil etadi. H a m kislota h a m asos xossasini n a m o y o n e tu v c h i a so sla r a m fo te r g id ro k s id la r deyiladi. B u n d a y a so sla r q a to rig a : Z n ( O H ) 2, B e (O H )2, A l( O H ) 3, S n ( O H ) 2, P b ( O H ) 2, C r (O H )3, P b (O H )4, S n ( O H ) 4
va b o sh q a la r kiradi. A m fo te r g id ro k sid lar k islo tala r b ila n h a m , asoslar b ila n h a m t a ’sir etishi m u m k in . U la r k islo talar t a ’sirid a h a m asoslar t a ’sirida h a m oson eritm ag a o 'tad i: Be(OH ) 2
+ 2HC1 = BeCI 2 + 2H 2 0 ;
Be(OH ) 2
+ 2KOH = K 2 B e 0 2 + 2H
2 0 ;
2C r(O H ) 3
+ 3H 2 S 0 4 = Cr
2 (S 0
4 ) 3 + 6H
2 0; C r(O H ) 3 + N aO H = N a C r0 2 + 2H
2 0 ;
C r(O H ) 3
+ 3N aO H = N a 3 [C r(O H )6] A m fo te r g id ro k sid lar a m fo te r m etallarin in g tuzlariga ish q o rla r t a ’sir e ttirib o lin ad i. 3 .3 . K i s lo t a la r K islo ta la r. T ark ib id a v o d o ro d a to m i va kislota q o ld ig 'i tu tg a n m u ra k k a b m o d d a la r k islo tala r deyiladi. K islo talarn in g u m u m iy fo rm u lasi H nR. R — kislota q o ld ig 'i. n — k ilo ta q o ld ig 'i valentligi yoki k islo talarn in g asosliligi. K o 'p ish la tila d ig a n kislo talarn in g ro 'y x a ti 5 -jadvalda berilgan. K islotalar eritm ad a dissotsilanib vo d o ro d kationlarini va kislota q o ld ig 'i a n io n la rin i h o sil q ila d i. A g ar k islo ta k o 'p asosli b o 'ls a , b u n d a y d isso tsila n ish ja ra y o n i b o sq ic h li b o rad i: HCI <-> H + + С Г ; H C 10 4
3 <-> H + + N 0 3- H 2
4 <-► H + + H S O 4 -; H S 0 4~ H b + S 0 42'; H 3 P 0 4
H + + H 2 P 0 4~; H 2 P 0 4~
H + + H P 0 42-; K islo ta e ritm a la ri n o rd o n t a ’m li b o 'lib , lakm us in d ik a to rin i qizil rangga k iritad i. F e n o lfta le in in d ik a to ri k islo talar ish tiro k id a o ‘z ran g in i o ‘z g artirm ay d i. Nom lanishi. Kislorodsiz kislotalarni n o m lashd a elem ent n o m ig a «id» q o 's h im c h a si q o 's h ila d i. H C I — x lo rid, H B r — b ro m id , H I — y o d id , H 2S — su lfid , H 2Se — selen id , H C N — sia n id , H C N S — ro d a n id va bo sh q alar. K islota h osil q ilg a n e le m e n t turli v alen tlik lar n a m o y o n e tsa , u lard a n eng p a st v a le n tlik d a g ilar (yoki o k sid la n ish d a ra jasi) b irik - m aning kislotasiga — «gipo» old q o 'sh im c h a si q o 'sh ilad i. H C 1 0 — g ip o xlo rit, H IO — g ip o y o d it, H B rO — g ip o b ro m it. K islotadagi e lem en tn in g valentligi o 'rta c h a qiym atga ega b o 'lsa elem en tg a — «it» q o 'sh im c h a si q o 'sh ila d i. H 2 S 0 3 — s u lf i t , H C 1 0 2 — xlo rit, H N 0 2 — n itrit, H 2 S e 0
3 — selen it, H B r 0 2 — b ro m it. K islota hosil q ilg an e le m e n tn in g valentligi eng y u q o ri b o 'ls a , e le m e n t n o m ig a — «at» q o 's h im c h a si q o 's h is h kerak. H 2 S 0
4 —
sulfat, H 2 C 0 3 — k a rb o n a t, H C 1 0 3 — x lo ra t, H N O , — n itra t, H B rO , — b ro m a t v a h o k azo. j
Eng muhim kislotalarning ro'yxati
1
Xlorid NaCl 2
Bromid В r KBr 3 HJ Iodid I" Nal 4 Ftorid F- CaF 2
HCN Sianid CN- KCN 6
Rodanid CNS- NaCNS 7 H2S Sulfid S2- K,S 8
2
2
3
2
HNO, N 2
5
3 10 h 2
3
2
S032- Na,S0 3 11 h 2
4
2
4
12 H 3
3
2
3
3
4
3
4
3
м-fosfat PO3- KPO. 15 H 4
2
7
Difosfat Pirofosfat p2o / - Na 4
7
2
3 0
3
H 2
3
2
Si032' Na 2
3
4
4
2
Si044- Na 4
4
2
Xlorit c i o 2- KCIO, 20
3
2
Xlorat СЮ3- КСЮ, 21
4
2
7
4 22 H 2
4
2
Cr042- K,Cr0 4
H 3
7
2
K 2
3
7
HMnO, Mr^O. Permanganat MnO4" NaMnO, 25 H 2
4
0
K,Mn0 4
H 3
3
2
3
2
2
3
B02- KBO, 28 h 2
4
7
2
3
BA2- Na 2
4
7 Bir e le m e n t b ir xil v alen tlik d a v o d o ro d a to m lari soni bilan farqlanadigan kislotalar hosil qilganida vodorod atom lari soni kamiga — «m eta», v o d o ro d a to m la ri son i k o 'p ig a — «orto» old q o 's h im chasi q o 'y ila d i. H 2 S i 0 3 — m e ta -s ilik a t, H 4 S i 0
4 — o rto -silik a t, H B 0 2— m e ta -b o ra t, H 3 B 0 3 — o rto -b o ra t, H P 0 3 — m e ta -fo sfa t, H 3 P 0 4 — o rto -fo sfa t. K islota h o sil qiluvch i e le m e n t eng yuq ori v alentligining n a m oyon e tg a n id a unga «per» old q o 'sh im c h a si q o 'sh ilad i. H C 1 0 4— p e rx lo rat, H M n 0 4 — p e rm a n g a n a t, H I 0 4 — p e rio d a t. B a ’z a n k islo ta la rd a n suv c h iq ib ketish i hiso b ig a h a m m a ’lu m n o m la n ish la r beriladi: H 4 P 2 0 7 — p iro - yoki difosfat, H 2 C r 2 0 7 — d ix ro m a t yoki b ix ro m at. X o ssa la ri. K is lo ta la r a so sla r b ilan t a ’sirlash ib , tu z va suv hosil qiladi: HCI + KOH = KC1 + H 2 0 ;H C 1 0 4 + N aO H = N a C I0 4 + H 20 H 2 S 0 4 + C a(O H ) 2 = C a S 0 4 + H
2 0 ; H 0
3 + NaO H = N a N 0 3 + H 20 2H 3 P 0 4 + 3Ba(OH ) 2 = Ba
3 ( P 0
4 ) 2 + 6H 20 K islo talar asosli o k sid la r bilan ta ’sirlash ib tu z la r hosil qiladi: H 2 S 0 4 + BaO = B aS0 4 + H 20 2 H N 0 3
3 ) 2 +H 20 K islo talar tu z la rg a t a ’s ir etib, k u ch siz k islo tala rn i siq ib c h iq a - radi: H
S 0 4 + N a 2 S i0
3 = N a
2 S 0
4 + H
2 S i0
3 I
K C N + HCI = NaCl + H C N 2HC1 + FeS = FeS I + H 2 S ;N a
2 C 0
3 + 2HC1 = 2NaCI + H , 0 + C 0 2 K islo talard an H C I, H 2 S 0 4, H 3 P 0 4, C H 3C O O H faol m etallar (M g, Z n , Al, F e ) b ila n t a ’sit e tg a n d a k islo tala rn in g tu z la ri va v od o ro d ajralib ch iq a d i: H 2
4 + Zn = Z n S 0 4 + H
2 1; 2HC1 + Mg = M gCl 2 + H 2 1 2 C H
3 CO O H + 2N a = 2C H 3C O O N a + H 2 T;
2 H 3 P 0 4 + 3Mg = M g 3 ( P 0
4 ) 2 + 3H
2 T
A g ar k is lo ta la rg a passiv m e ta lla r (C u , Ag, H g , A u , P t) ta ’s ir ettirilsa, b u m e ta lla rn in g aktivligi k a m b o ‘lgani u c h u n u lar kislo talar b ila n t a ’sirlash m ay d i. K o n s e n trla n g a n sulfat kislota m e ta lla r b ila n b u tu n la y b o sh - q a c h a t a ’sir e ta d i. K o n se n trla n g an su lfa t kislotaga F e, Al, C r, A u, Pt kabi m e ta lla r t a ’sir etm a y d i. A g ar k o n se n trla n g a n sulfat kislotaga C u , A g, H g kabi m eta lla r t a ’sir ettirilsa, ja ra y o n q u y i d ag ich a so d ir b o ‘ladi: 2H 2
4 + Cu = C u S 0 4 + H 20 + S 0 2 t
2 H 2 S 0 4 + 2Ag = A g 2 S 0
4 + H 20 + S 0 2 t
K o n s e n trla n g a n k islota aktiv m eta lla rg a ( C a ,M g ,Z n ) t a ’sir ettirilganda: 2H 2 S 0 4 + Mg = M gS 0 4 + H 20 + S 0 2 t (S;H 2 S)
etadi. K o n se n trla n g a n n itra t k islota F e, C r, Al, A u в а P t kabi m eta lla r b ila n t a ’sirlashm ay d i. C u , A g, H g va Pb kabi faolligi k a m m eta lla r b ila n t a ’sirlash g an da quyidagi ja ra y o n so d ir b o ‘ladi: 4 H N 0
3 (kons) + Cu = C u (N 0 3 ) 2 + 2 N 0 2 + H 20 A g ar s h u m e ta lla r su y u ltirilg an n itr a t k islo ta b ila n t a ’sir- lashsa:
8 H N O
3 (kons) + 3Cu = 3 C u (N 0 3
+ 2 N 0 + 4H 20 K o n se n trla n g an n itra t k islo tan ing faol m e ta lla r b ila n t a ’siri m ah su lo tla ri qato rig a N 0 2, N 2, N , 0 kirishi m u m k in . B u n d ay faol m e ta lla r sifa tid a C a , M g, Z n o lin sa, a n a sh u m e ta lla r b ilan su yultirilgan n itra t kislota N O yoki N H 4 N 0 3 hosil qilishi k o ‘z d a tutiladi. K islo talarn in g olinishi. K rem n iy (IV ) o k sidd an bo sh q a deyarli b a rc h a o k sid la r suv t a ’sirid a m os k islotalarga aylanadi: C 0
2 + H 20 = H 2 C 0 3; S 0 2 + H 20 = H 2 S 0
3 ;S 0
3 + H 20 = H 2 S 0
4 P 2 0 5 + 3H20 - 2H 3 P 0 4; N 2 0
+ 3H20 = 2 H N 0 3
C1 2 0 7 + H 20 = 2HC104; C r 0 3 + H 20 = H 2 C r 0
4 K islo ro dsiz kislo talar vo d o ro d va m etallm aslar t a ’siridan hosil b o 'lish i m u m k in . H osil bolad ig an m o d d a la r gazlar, u la r suvda erigan d a k islo tala r hosil b o 'lad i: H 2
2 S; H
2 + C l
2 = 2HC1; H 2 + Br
2 = 2HBr; H 2
2 + F
2 = 2HF; H 2 + Se = H 2Se T u zlarg a k islo tala r t a ’sir e ttirilg a n d a h a m k u ch siz k islo tala r h osil b o 'la d i va k u ch siz u c h u v c h a n k islo tala rn in g h osil b o 'lis h i yoki u larn in g p a rc h a la n ish i kuzatiladi: H 2 S 0 4 + C aF 2= C a S 0 4 + 2H FT N a 2
3 + 2HC1 = 2NaCl + H 2 S i0
3 i H 2
4 + 2NaCl = N a 2 S 0
4 + 2HC1 t N a 2
3 + 2HC1 = 2 NaCl + H 20 + C 0 2 T
S a n o a t m iq y o sid a ish latilad ig an n itra t va su lfat k islo tala rn in g a lo h id a o lin ish usullari bor. 3 .4 . T u z l a r T u z la r quyidagi tu rlarg a b o 'lin a d i: o 'r t a tu z la r, n o rd o n tu zla r, asosli, q o 's h va kom pleks tu zla r. O 'rta tu zlar tarkibiga k o 'ra faqat m etall ato m i va kislota qoldig'i- d a n tu z ilg a n . U la r t o 'la d is s o ts ila n a d i. S h u n in g u c h u n u la r d isso tsilang an d a faq at m etall katio n lari va kislota qo ld ig 'i an io n lari h o sil b o 'la d i: NaC l
N a + + C1-; K 3 P 0 4 <-> 3K+ + P 0 43~; CuS О 4
2 (S 0
4 ) 3
2Fe2+ + 3 S 0 42” ; A 1(N 0 3 ) 3
<-» Al3+ + 3 N 0 3
ҒеС1 3 <-> Ғ е 3++ ЗС Г ; K 4 P20 7<-> 4 K ++P 2 0 7 4" N a 2 C 0 3
2 N a 2 ++CC> 3 2“ N o m lan ish i. N o m la s h d a a w a l m e ta ll, keyin k islo ta q o ld ig 'i aytiladi. C u S 0 4 — m is(II) su lfati; A 1 ( N 0 3 ) 3 — a lu m in iy n itra ti; F e 2
4 ) 3 — te m ir(III)s u lfa ti; K 4 P
0 7 — kaliy difosfati yoki kaliy p iro fo sfa ti; F e S 0 4 — te m ir (II) sulfati va h o k azo. B a ’z a n tarix iy n o m la s h la r h a m uch ray d i. A g N 0 3 k u m u sh n itra t yoki liyapis; N a 2 C 0 3 — n a triy k a rb o n a t yoki soda. N o rd o n tu z la r. B unday tu z la r tark ib id a m etall a to m i, v o d o ro d a to m i va kislota q o ld ig 'i b o 'la d i. N o r d o n tu z la r ( 6 -jad v al) k o 'p asosli k islo tala rd a n hosil qilin ad i. A gar tu z h o sil qilish u c h u n o lin g a n k islo ta tark ib id a faq at b itta v o d o ro d a to m i b o 'ls a , u n d a n n o rd o n tu z h osil b o 'lm a y d i. N o r d o n tu zla rn in g d isso tsila n ish i b o sq ic h li b o rad i. E ritm a d a m eta ll k a tio n i, k islo ta q o ld ig 'i a n io n i va v o d o ro d k a tio n i m avjud bo 'lad i: K H C 0 3
2 P 0
4
N a+ + H 2 P 0 42-;
НСОэ~<-> H ++ C 0 32 - ; H 2 P 0 4 "<-> H ++ H P 0 4 2" ; H P 0 4
4 3_;
C aH PO 4<-> C a 2 ^ + H P 0 42_; H P 0 4 2~-(-> H ++ P 0 4 3' O linishi. N o rd o n tuzlarni olishda ko‘p asosli kislotalarga kuchli asoslar t a ’sir ettiriladi.R eaksiyada kislotalar m o ‘l m iq d o rd a olinadi. Reaksiya bosqichli borib a w a l n o rd o n tu zla r keyin esa o ‘rta tu zla r olinadi.
6-jadval Nordon tuzlarni hosil qiladigan kislotalar va ularning tuzlari Download 5.87 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling