Anorganik moddalarning muhim sinflari. Oksid,asos,kislota va tuzlar

Amfoter oksid + kislota = tuz + suv
ZnO + 2HNO₃ = Zn(NO₃)₂ + H₂O
Aℓ₂O₃ + 3H₂SO₄ = Aℓ₂(SO₄)₃ + 3H₂O
2) Amfoter oksidlar ishqorlar bilan reaksiyaga kirishib tuz va suv hosil qiladi.
Amfoter oksidlar + ishqor = tuz + suv
ZnO + 2NaOH = Na₂ZnO₂ + H₂O; Aℓ₂O₃ + 6KOH = 2K₃AℓO₃ + 3H₂O
3) Amfoter oksidlar qizdirilganda kislotali oksidlar bilan reaksiyaga kirishib tuz hosil qiladi:
Amfoter oksid + kislotali oksid tuz
ZnO + CO₂ ZnCO₃, Aℓ₂O₃ + 3SO₃ Aℓ₂(SO₄)₃
4) Amfoter oksidlar qizdirilganda asosli oksidlar bilan reaksiyaga kirishib tuz hosil qiladi.
Amfoter oksid + asosli oksid tuz
ZnO + Na₂O Na₂ZnO₂ BeO + K₂O K₂BeO₂
• Tuzsimon oksidlar kislotalar bilan reaksiyaga kirishganda ikki xil tuzlar aralashmasi hosil bo’ladi (shuning uchun tuzsimon oksidlarni qo’sh oksidlar deb ham atash mumkin):
Fe₃O₄ + 4H₂SO₄ → Fe₂(SO₄)₃ +FeSO₄ + 4H₂O
Mn₃O₄ + 8HNO₃ → 2Mn(NO₃)₂ + Mn(NO₃)₄ +4H₂O
Oksidlarning olinishi: Oksidlar turli xil usullar bilan olinadi.
1) Oddiy moddalarning (oltin, platina va inert gazlardan tashqari) kislorod bilan o’zaro ta’sirlashuvi:
S + O₂ = SO₂, 2Ca + O₂ = 2CaO, 4Li + O₂ = 2Li₂O
Na havoda, yonganda peroksid K, Rb, Cs, Ba lar, nadperoksidlar hosil bo’ladi;
2Na + O₂ = Na₂O₂ yoki K + O₂ = KO₂
Bu metallarning oksidlari ularning peroksidlariga tegishli metallarni ta’sir ettirib yoki ularni termik parchalab olinadi:
Na₂O₂ + 2Na = 2Na₂O yoki 2BaO₂ 2BaO + O₂
2) Binar birikmalarni yoqib olinadi:
4FeS₂ + 11O₂ = 2Fe₂O₃ + 8SO₂; 2CuSe + 3O₂ = 2CuO + 2SeO₂
4PH₃ + 8O₂ = P₄O₁₀ + 6H₂O → 4H₃PO₄; CS₂ + 4O₂ = CO₂ + 2SO₃
2Ca₃P₂ + 8O₂ = 6CaO + P₄O₁₀.
3) Tuzlarni parchalab olinadi:
a) karbonatlarni parchalash:
CaCO₃ CaO + CO₂↑; umumiy holda MeCO₃ MeO + CO₂;
• Ishqoriy metallarning karbonatlari (Li₂CO₃ dan tashqari) qizdirilganda parchalanmasdan suyuqlanadi:
Li₂CO₃ Li₂O + CO₂↑
Me₂CO₃ parchalanmasdan suyuqlanadi.
Na₂CO₃ parchalanmasdan suyuqlanadi.
•Ishqoriy metallarning sulfatlari ham qizdirilganda parchalanmaydi:
Me₂SO₄ parchalanmasdan suyuqlanadi.
b) nitratlarni parchalash:
4LiNO_{3 (qattiq)} 2Li₂O + 4NO₂ + O₂
Litiydan boshqa ishqoriy metallarning nitratlari qizdirilgan metal nitriti va kislorod hosil qilib parchalanadi: 2MeNO₃ → 2MeNO₂ + O₂
• Ishqoriy-yer metallarining hammasi ham Ca(NO₃)₂ kabi parchalanadi:
2Ca(NO₃)₂ 2CaO + 4NO₂ + O₂
2Cu(NO₃)₂ 2CuO + 4NO₂↑+O₂↑
• Agar tuz oksidlovchilik xossasiga ega bo’lgan o’zgaruvchan valentli metall kationlaridan va kislota qoldig’i anionlaridan hosil bo’lgan bo’lsa, elementning boshqa oksidlanish darajasiga ega bo’lgan oksidi hosil bo’ladi:
4Fe(NO₃)₂ 2Fe₂O₃ + 8NO₂↑ +O₂↑
2FeSO₄ Fe₂O₃ + SO₂ + SO₃↑
(NH₄)₂Cr₂O₇ N₂↑ + 4H₂O + Cr₂O₃
4. asoslarni va kislorodli kislotalar termik parchalab ham oksidlar olinadi:
Umumiy holda
Me(OH)₂ MeO + H₂O; 2Me(OH)₃ Me₂O₃ + 3H₂O
H₂EO₃ EO₂ + H₂O; H₂SO₃ SO₂↑ + H₂O;
Ca(OH)₂ CaO + H₂O; SiO₂ ∙ nH₂O SiO₂ + nH₂O;
2Fe(OH)₃ Fe₂O₃ + 3H₂O
Ishqoriy metallarning gidroksidlari qizdirilganda parchalanmasdan suyuqlanadi:
MeOH parchalanmasdan suyuqlanadi.
5. a) oksidlarni oksidlab oksidlar olish:
4FeO + O₂ = 2Fe₂O₃; 2NO + O₂ = 2NO₂ ;
2NO₂ + O₃ = N₂O₅ + O₂ ; 2SO₂ + O₂ 2SO₃
b) oksidlarni qaytarib:
Fe₂O₃ + CO 2FeO + CO₂
6. O’rtacha aktivlikka ega bo’lgan metallarga suv ta’sir ettirib:
Fe + H₂O FeO + H₂
7. Tuzlarga kislotali oksidlar ta’sir ettirib oksid olish:
Na₂CO₃ + SiO₂ Na₂SiO₃ + CO₂↑; 2Ca₃(PO₄)₂ + 6SiO₂ 6CaSiO₃ + P₄O₁₀
2Na₂SO₄ + 2B₂O₃ 4NaBO₂ + 2SO₂↑ + O₂↑
4NaNO₃ + 2Aℓ₂O₃ 4NaAℓO₂ + 4NO₂↑+ O₂↑
8. Metallarga oksidlovchi –kislotalarni ta’sir ettirish:
Cu + 2H₂SO_4(kons) =CuSO₄ + SO₂↑+ 2H₂O
Zn + 4HNO_3(kons) =Zn(NO₃)₂ + 2NO₂↑ + 2H₂O
9. Kislota va tuzlarga suvni tortib oluvchi moddalar ta’sir ettirish:
4HNO₃ + P₄O₁₀ = (HPO₃)₄ + 2N₂O₅
2KMnO₄ + H₂SO_4(kons) = K₂SO₄ + Mn₂O₇ + H₂O
2KCℓO₄ + H₂SO_4(kons) = K₂SO₄ + Cℓ₂O₇ + H₂O
10. Beqaror kuchsiz kislota tuzlariga kuchli kislotalar ta’sir ettirish:
Na₂CO₃ + 2HNO₃ = 2NaNO₃ + CO₂↑ + H₂O

12.11. Gidroksidlar

Gidroksidlar – ftor va kisloroddan tashqari barcha elementlarning OH^- (gidroksoguruh) bilan hosil qilgan birikmalari. Gidroksidlarda elementlarning oksidlanish darajasi har doim musbat (+1 dan +8 gacha) bo’ladi. Gidroksoguruhlar soni 1 tadan 6 tagacha bo’ladi. Gidroksidlar kimyoviy tarkibiga va xossasiga ko’ra 3 ga bo’linadi:


12.12. Kislotalar

Kislota va asos tushunchalari fanga XVII asrda kiritilgan. Kislota va asoslarning bir nechta nazariyalari bor. Biz kislota va asoslarning 3 xil nazariyasini ko’rib chiqamiz.

Elektrolitik nazariya: Kislota suvli eritmalarida dissotsilanganda kation sifatida faqat vodorod ionlari (gidroksoniy H₃O⁺) ni va kislota qoldig’i anionlarini hosil qiladigan elektrolitlar: HNO₃ ↔ H⁺ + NO ; HCℓO₄ ↔ H⁺ + CℓO ;
H₂SO₄ ↔ 2H⁺ + SO
Asoslar-metall kationlariga va anion sifatida faqat gidroksil (OH^-) guruh anionlariga dissotsilanadigan moddalar:
KOH ↔ K⁺ + OH^- ; NH₄OH ↔ NH + OH^-
Bundan tashqari Brensted-Lourining protolitik va Lyuisning elektron nazariyalari ham bo’lib ularning mohiyati quyidagi jadvalda berilgan:

Modda sinfi	Kislota va asosni aniqlash
	Arrenius nazariyasi bo’yicha	Brensted-Louri nazariyasi bo’yicha	Lyuis nazariyasi bo’yicha
Kislota Asos	H^+ ionini beradi (H^+ donori) OH^- ionini beradi (OH^- donori)	H^+ionini beradi (H^+ donori) H^+ionini biriktirib oladi (H^+ akseptori)	Elektron juft qabul qiladi. Elektron juftini beradi.