Anorganik moddalarning muhim sinflari. Oksid,asos,kislota va tuzlar

12.13. Kislota va asoslarning proton nazariyasi

Bu nazariyani 1923 yilda I.Brensted va T. Lourilar yaratgan. Bu nazariyaga ko’ra proton donorlari kislota, proton akseptorlariga asos deyiladi: Kislota → asos + H⁺

Bu nazariyaga ko’ra suvli eritmalarda karbonat -CO ioni asos hisoblanadi:
CO + H⁺ ↔ HCO
Proton nazariyasiga ko’ra kislotalar 3 turga bo’linadi:
1) neytral kislotalar, masalan: HCl, H₂SO₄, H₃PO₄ va boshqalar:

2. 
   kation kislotalar, masalan: H₃O⁺, NH
   

NH ↔ NH₃ + H⁺

2. 
   anion kislotalar, masalan: HSO , H₂PO , HPO va boshqalar:
   

HSO ↔ H⁺ + SO
Xuddi shunday asoslar ham 3 turga bo’linadi:
1) neytral asoslar, masalan: NH₃, H₂O, C₂H₅OH va boshqalar;
NH₃ + H⁺ ↔ NH

2. 
   anion asoslar, masalan Cl^-, CH₃COO^-, OH^-;
   

CH₃COO^- + H⁺ ↔ CH₃COOH

2. 
   kation asoslar, masalan NH₂ - NH
   

Yuqorida qayd etilgan tushunchalar asosida ammiakning asos xossasini namoyon qilishini ko’rib chiqamiz:

Bu reaksiyada kislotaning protoni azot atomidagi elektron juftlar hisobiga donor-akseptor mexanizmi bo’yicha ammoniy ionini hosil qiladi.
Kislota va asoslar haqidagi umumiy nazariyani G. Lyuis yaratgan. Uning nazariyasiga ko’ra kislota – asosli ta’sirlashuv bo’lishi uchun modda tarkibida proton bo’lishi shart emas. Bu nazariyaga ko’ra kimyoviy ta’sirlashuvlarda elektron juftlar asosiy rolni bajaradi.
Bir yoki bir nechta elektron juftlarni biriktirib oladigan kation, anion yoki neytral molekulalar Lyuis kislotalari deyiladi: