Anorganik moddalarning muhim sinflari. Oksid,asos,kislota va tuzlar

Elektron juftlarini beruvchi kation, anion yoki neytral molekulalar Lyuis asoslari deyiladi.
Kislotalar turli belgilariga ko’ra sinflarga bo’linadi:
1) organik (HCOOH, CH₃COOH, C₂H₂O₄ va h.z) va anorganik ( HNO₃, HCℓ, HCℓO₃, H₂SO₄ va h.z) kislotalar;
2) kislorodli (HNO₃, H₂CO₃, HCℓO₄, H₃PO₄) va kislorodsiz (HCℓ, HBr, HCN, HCNS) kislotalar. Kislorodli kislotalar oksokislotalar deyiladi.
Oksidlanish darajasi +3 va undan yuqori bo’lgan elementlar oksokislotalar hosil qiladi.
3) asosliligiga ko’ra kislotalar bir asosli (HNO₃, HCℓ, HCℓO₃, HCℓO₄, HMnO₄, HBr), ikki asosli (H₂SO_4, H₂CO₃, H₂S, H₂Se), uch asosli (H₃PO₄, H₃AsO₄) va h.k larga bo’linadi.
Kislota qoldiqlarining nomi odatda kislota hosil qiluvchi element nomiga - at yoki –it qo’shimchasini qo’shish bilan hosil qilinadi.
Masalan: = S^VIO₄ - sulfat, = S^IVO₃ – sulfit.
Eng muhim oksokislota va ular kislota qoldiqlarining formulasi va nomi

Formulasi	Nomi	Kislota qoldig’i	Kislota qoldig’ining nomi
H2CO3 H2SiO3 HNO3 HNO2 H3PO4 H2SO4 H2SO3 H2CrO4 H2Cr2O7 HCℓO HCℓO2 HCℓO3 HCℓO4 H2MnO4 HMnO4	Karbonat kislota Silikat kislota Nitrat kislota Nitrit kislota Fosfat kislota Sulfat kislota Sulfit kislota Xromat kislota Dixromat kislota Gipoxlorit kislota Xlorit kislota Xlorat kislota Perxlorat kislota Manganat kislota Permanganat kislota	=CO3 =SiO3 −NO3 −NO2 ≡PO4 =SO4 =SO3 =CrO4 =Cr2O7 −CℓO −CℓO2 −CℓO3 −CℓO4 =MnO4 −MnO4	Karbonat Silikat Nitrat Nitrit Fosfat Sulfat Sulfit Xromat Dixromat Gipoxlorit Xlorit Xlorat Perxlorat Manganat Permanganat

• Oksokislotalarda vodorod kislorod atomi orqali kislota hosil qiluvchi element atomi bilan bog’langan bo’ladi. Ayni shunday vodorod atomlari kislotalarning asosligini belgilaydi.
Ba’zi kislotalarda vodorod atomi kislota hosil qiluvchi element atomi bilan bevosita bog’langan bo’ladi. Bunday vodorod atomlari metall ionlariga almashinmaydi va kislotaning asosliligini aniqlamaydi (belgilamaydi):
Masalan: H₃PO₄ H₃PO₃ H₃PO₂

Kislotaning
asosliligi: 3 2 1
Organik kislotalarda kislotalilik molekula tarkibida vodorod atomlarining umumiy soni bilan emas, balki karboksil (-COOH) guruhlar soni bilan aniqlanadi:

bir asosli ikki asosli.
Bir negizli (asosli) kislotalar faqat o’rta tuzlar, ko’p negizli kislotalar esa o’rta va nordon tuzlar hosil qiladi.
Ko’p asosli kislotalar bosqichli dissotsilanadi va bir necha xil (o’rta va nordon) tuzlar hosil qiladi:
H₂CO₃ → HCO + H⁺; HCO CO + H⁺

H₃PO₄ esa uch xil (fosfat, gidrofosfat va digidrofosfat) tuz hosil qiladi.



(HPO ) (H₃PO₄) (H₂ PO )
gidrofosfat ortofosfat digidrofosfat
kislota
5. Kislotalar barqarorligiga ko’ra: a) beqaror (H₂SO₃, H₂CO₃, HCℓO, HCℓO₂ va h.k. bunday kislotalar suvli suyultirilgan eritmalardagina mavjud bo’la oladi);
b) barqaror (H₂SO_4, t_qay=296,5⁰C) kislotalarga bo’linadi.
6. Suvda eruvchanligiga ko’ra: a) eriydigan (HNO₃, H₃PO₄) va b) erimaydigan (SiO₂∙nH₂O; H₂MoO₄) kislotalarga bo’linadi.
7. Suv va kislota qoldig’i nisbatiga ko’ra –orto, -meta va –piro kislotalarga bo’linadi, ularning tarkibi o’zgaruvchan bo’ladi:
H₂O : E_xO_u > 1 bo’lsa, orto kislota (Masalan; = 3:1) H₃PO₄
H₂O : E_xO_u = 1 bo’lsa, meta kislota (Masalan; = 1:1) HPO₃
H₂O : E_xO_u < 1 bo’lsa, piro kislota ( H₄P₂O₇, H₂S₂O₇ va h.z)
Piro kislotalar orto kislotalardan suvning ajralishi natijasida:
2H₃PO₄ H₄P₂O₇ + H₂O
Yoki kislotalarda kislota oksidi eritilganda
H₂SO₄ + SO₃ = H₂S₂O₇ hosil bo’ladi.
Ba’zi kislotalarda suv va kislota oksidi nisbatlari kislotaning olinish usuliga bog’liq bo’ladi: xSiO₂∙yH₂O; xSnO₂∙yH₂O; xTiO₂∙yH₂O va h.k. Bunday kislotalar kolloid eritma holida uchraydi.