At "Agro banki" Tomdi filialining tashkiliy tuzilishi

4.AT Agrobankida qimmatli qog’ozlar, chet el valyutasidagi operasiyalari hisobi.
Tijorat banlkari moliyaviy resurslarni shakllashtirish maqsadida muomalaga obligasiyalar, depozit sertifikatlari, veksellar va moliya bozorida muomalada bo’ladigan boshqa qarz qimmatli qog’ozlarini chiqarishi mumkin. Banklarning ushbu operasiyalari passiv operasiyalar hisoblanib, banldar uchun xarajatlarni keltirib chiqaradi. Muomalaga chiqarilgan qarz qimmatli qog’ozlarining hisobi ularning nominal qiymati bo’yiyeha 23600 - «Bank tomonidan chiqarilgan qimmatli qog’ozlar» balans hisobvarag’ining tegishli hisobvaraqlarida yuritiladi.
AT Agrobanki daqimmatli qog’ozlar bilan operasiyalari O’zbekiston Respublikasi Markaziy Banki Boshqaruvi tomonidan 28/4 sonli Qarori bilan 2008-yil 13-dekabrda tasdiqlangan “Tijorat banklarida qimmatli qog’ozlar bilan amalga oshiriladigan operasiyalarning buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Yo’riqnoma asosida olib boriladi.
Tijorat banklarining qimmatli qog’ozlar bilan bajaradigan operasiyalaridan biri bu – tijorat banklari tomonidan qimmatli qog’ozlar chiqarishdir. Amaldagi qonunchilikka asosan tijorat banklari aksiya, obligasiya, depozit sertifikatlari, veksel va boshqa qimmatli qog’ozlar bozorida muomalada bo’luvchi qarz majburiyatlarini bildiruvchi qimmatli qog’ozlar chiqarishlari mumkin. Bank tomonidan chiqarilgan qarz majburiyatlarini bildiruvchi qimmatli qog’ozlar hisobi ularning nominal qiymati bo’yicha 23600 «Bank tomonidan chiqarilgan qimmatli qog’ozlar» nomli balans hisobvaraqlarida olib boriladi.
Depozit sertifikati — bankka qo’yilgan depozit summasini hamda o’rnatilgan muddat tugagandan so’ng depozit summasi va sertifikatda ko’rsatilgan foizlarning sertifikat egasiga to’lanishi huquqini tasdiqlovchi qimmatli qog’ozdir. Depozit sertifikat bo’yicha foizlar har oy to’lanadi. Depozit sertifikat muddatidan oldin ham to’lanishi mumkin. Bunda, muddatidan avval to’lovni talab qilingan sertifikat bo’yicha to’lanadigan depozit summasi va foizlari depozit sertifikat chiqarish shartlariga ko’ra, sertifikat bankka taqdim etilgandan so’ng amalga oshiriladi. Bank o’z mijozlariga pul mablag’larini bankning daromadli qimmatli qog’ozlariga depozit sertifikatlarga joylashtirishni taklif etadi.
Depozit sertifikatlarning afzalliklari:
-Mablag’ qo’yilgan muddat davomida o’zgarmaydigan, aniq belgilangan foyda (prosent) stavkasi;
-Huquqlarning boshqa kishilarga berish imkoniyati;
-Sertifikat egasi bevosita bankdan yoki boshqa banklardan kredit ajratilishida sertifikatlargan garov ta’minoti sifatida foydalanish;
AT Agrobankining ichki operasiyalari hisobi, buxgalteriya hisobotlari va ularni tuzilishi.
Bank o’z funksiyalarini bajarishi uchun moddiy-texnik bazaga ega, ya’ni yetarli asosiy vositalar bilan ta’minlangan bo’lishi lozim. Shunday ekan, AT Xalq banki ham asosiy vositalar bir yildan ortiq muddatda foydalanishga mo’ljallangan moddiy aktivlar bo’lib, ular bank faoliyatida bank xizmatlarini ko’rsatish jarayonida ma’muriy maqsadlar va ijaraga berish uchun ishlatiladi.Asosiy vositalarga bino-inshootlar, uskuna va asboblar, kompyuter, mebel, hisoblash texnikalari, transport vositalari, foydalanish huquqi bilan olingan yer, kutubxona fondi, qiymatidan qat’iy nazar signalizasiya va binoni qurishda uning narxiga kiritilmagan telefonlashtirish obektlarini kiritish mumkin.
Asosiy vositalarning hisobini tashkil qilish bank faoliyatida alohida o’rin egallaydi. Asosiy vositalar hisobining vazifalari quyidagilarni o’z ichiga oladi:
1.Asosiy vositalar harakatini to’g’ri va o’z vaqtida hujjatlashtirish va ular bo’yicha hisobni tashkil etish.
2. Asosiy vositalar qiymatini qayta baholab borish.
3. Asosiy vositalar to’liq saqlanishi ustidan nazorat olib borish.
4. O’z vaqtida eskirishni hisoblab borish.
Asosiy vositalar balansda ularning boshlang’ich qiymati bo’yicha aks ettiriladi. Boshlang’ich qiymat – bu asosiy vositani sotib olish yoki uni qurish bilan bo’lganbarcha xarajatlar, shu jumladan, to’langan soliqlar, bojxona bojlari hamda yetkazib berish, montaj o’rnatish va ishga tushirish, bevosita aktivdan belgilangan maqsadda foydalana olish uchun uni ishchi holatga keltirish bilan bo’lgan bo’lgan barcha xarajatlar summasidir.
Asosiy vositalar sotib olinganda puli oldindan yoki olingandan to’lanishi mumkin. Ular oldindan to’liq yoki qisman to’langanda quyidagi buxgalteriya yozuvi amalga oshiriladi:
Debet 19909 «Ko’rsatilgan xizmatlar va tovar-moddiy qiymatlik-lari uchun to’langan mablag’lar»
Kredit 10301, 16103 «Bankning vakillik hisobvarag’i yoki mijoz hisobvarag’i».
Sotib olingan binolar balansda quyidagicha aks ettiriladi:
Debet 16509 «Bank binolari va boshqa imoratlar».
Kredit 19909 «Ko’rsatilgan xizmatlar va tovar-moddiy qiymatliklari uchun to’langan mablag’lar».
Sotib olingan asosiy vositalar omborga qabul qilinmasdan to’g’ridan to’g’ri foydalanishga topshirilishi mumkin, bunda quyidagi provodka bajariladi:
Debet 165** «Tegishli asosiy vosita hisobvarag’i».
Kredit 19909 «Ko’rsatilgan xizmatlar va tovar-moddiy qiymatliklari uchun to’langan mablag’lar».
Asosiy vositalar omborga qabul qilinganda ular 16561-hisob-varag’ida hisobga olinadi. Ombordan foydalanishga berilganda «Ombordagi asosiy vositalar» 16561-hisobvarag’idan hisobdan chiqariladi va tegishli asosiy vosita (165XX) hisobvarag’iga o’tkaziladi.
Agar bino qurilayotgan bo’lsa, qurilish bilan bog’liq barcha xarajatlar 16505 «Tugallanmagan qurilishlar» hisobvarag’ida aks ettiriladi. Bino foydalanishga topshirilganda uning qiymati qabul qilish topshirish dalolatnomasiga asosan, 16509 – «Bank binolari va boshqa imoratlari» hisobvarag’iga o’tkaziladi.
Debet 16509 «Bank binolari va boshqa imoratlari».
Kredit 16505 «Tugallanmagan qurilishlar».
Agar bank to’lovni moddiy aktivlar kirim qilingandan keyin amalga oshirsa, tegishli kirim hujjatlariga asosan quyidagi buxgalteriya yozuvi bajariladi:
a) Moddiy aktivlar kelib tushganda, darhol foydalanishga berilsa:
Debet 165** «Asosiy vositalarning tegishli hisobvarag’i».
Kredit 29802 «Ko’rsatilgan xizmatlar va tovarlar uchun to’lanadi-gan mablag’lar hisob-kitobi».
Asosiy vositalar omborga kirim qilinganda:
Debet 16561 «Ombordagi asosiy vositalar».
Kredit 29802 «Ko’rsatilgan xizmatlar va tovarlar uchun to’lanadigan mablag’lar hisob-kitobi».
Aktivlar qiymati to’lanishi quyidagi buxgalteriya yozuvi bilan rasmiylashtiriladi:
Debet 29802 «Ko’rsatilgan xizmatlar va tovarlar uchun to’lanadigan mablag’lar».
Kredit 10301, 16103 yoki mijozning hisobvarag’i.
Asosiy vositalar ombordan foydalanishga topshirilganda 16561- hisobvarag’idan chiqarilib, asosiy vositalarning tegishli hisobvarag’iga o’tkazib qo’yiladi.
Boshqa banklar kabi hamda Markaziy bank belgilagan qonunlarga asosan AT Agrobanki ham kunlik, oylik, choraklik va yillik hisobotlarni tuzib boradi va ularni markaziy bankka muntazam taqdim etib boradi.
AT Agrobanki hisobotlari shakli, tarkibi va tayyorlash bilan bog’Jiq metodologik masalalar Markaziy bank tomonidan joriy etiladi. Banklar o’z moliyaviy hisobotlarini Markaziy bank belgilagan shakl va muddatlarda, undako’rsatilgan ma’lumotning to’g’riligini auditorlar tasdiqlagach, matbuotda e’lon qiladi.
Banklarning oylik va choraklik joriy hisobotlaridan iborat bo’lib, oylik moliyaviy hisobotlar quyidagilardan tashkil topadi:
•balans ( I shakl);
•umumlashgan balans (bank bo’limlari bilan birgalikda);
•mulkiy shaklidan qat’iy nazar bank tomonidan berilgan muddati o’tmagan va muddati o’tgan kreditlar summasiningyoyilmasi;
•jalb qilingan va yo’naltirilgan mablag’larni hisobga olibboruvchi ayrim balansli hisobvaraqlardagi summalarning yoyilmasi;
•bank iqtisodiy normativlarini ifodalovchi hisobvaraqlardagi summalarning yoyilmasi;
• iqtisodiy normativlar bo’yicha hisob-kitoblar;
• korrespondentlik hisobvaraqdagi summalarning yoyilmasi;
• bankning boshqa balansli hisobvaraqlardagi summalari yoyilmasi.
Tijorat banklari chorak yakunida quyidagi hisobot shakllalini tuzadi:
1. Balans bo’yicha so’mda va xorijiy valutalarda aylanma vedomostlar.
2. Bosh bank va filiallarining balanslaIi bo’yicha aylanma vedomost.
3. Foyda va zararlar haqida hisobot.
4. Boshqa hisobot shakllari.
Tijorat banklari yillik hisobotlari quyidagi shakllardan tashkil topadi:
- yillik balans (l-shakl);
- foyda va zararlar haqida hisobot (2-shakl);
- asosiy vositalar harakati to’g’risidagi hisobot;
- pul oqimlari to’g’risidagi hisobot;
- xususiy kapital to’g’risidagi hisobot;
- izohlar, hisob-kitoblar va tushuntirishlar.
AT Agrobanki balansidagi mavjud debitor va kreditor mablag’lar tahlil etilib, ularni so’ndirish va to’lash yo’llarini ko’radi. AT Agrobanki ning yillik buxgalteriya hisobotini tuzish boshqaruvchi va bosh buxgalter zimmasiga yuklatiladi. Bosh buxgalter esa barcha balans va ko’zda tutilmagan hisobvaraqlarni audit, reviziya va boshqa dalolatnomalari bilan solishtirib chiqadi.
AT Agrobankining yillik buxgalteriya hisobotlari 1-martgacha Markaziy bankning hududiy Bosh boshqarmalariga va Respublika markaziy bankiga, soliq organlariga, ta’sis hujjatlariga muvofiq mulkdorlarga, davlat statistika organlariga va boshqa tegishli joylarga taqdim etiladi. Hisobot shakli ilovada ham ko’rsatilib o’tilgan.
XULOSA
Men AT Xalq banki Navoiy viloyati Tomdi fililalida 2023-yilning 29-maydan 10-iyungacha qadar ishlab chiqarish amaliyoti o’tadim. Ushbu amaliyot davomida o’rgangan bilimlarimni amaliyotda qay darajada kerak bo’lishini, nazariya bilan amaliyotning bog’liq va bog’liq bo’lmagan jihatlarini, amaliyotda qo’llash uchun qanday nazariy bilimlar kerakligini o’rgandim. O’rgangan nazariy bilimlarim hamda ushbu 6 haftalik tanishuv amaliyotimdan kelib chiqqan holda AT Agrobanki yanada rivojlanishi uchun quyidagilarni tavsiya qila olaman:

• 
  aholi va bank xodimlari o’rtasida muloqot madaniyatini yanada yaxshilash, ya’ni qishloq aholisiga bank va uning faoliyati, ishlash prinsiplarini sodda shaklda tushuntirish, bankda o’zini tutish, bank xodimlari hamda bank jihozlari (bankomat, infokiosk…) bilan bevosita aloqa qila olish malakalarini oshirish;
  
• 
  aholi mablag’larini jalb qilish.
  
• 
  bank aktivlarini oshirish;
  
• 
  davlat tomonidan imtiyozli kredit uchun ajratiladigan mablag’larni kamaytirish;
  
• 
  bank faoliyatiga davlat aralashuvini kamaytirish;
  
• 
  dasturiy ta’minot uchun mutaxassislarni jalb qilish va kompyuterlarni muntazam zamonaviy dasturlar bilan ta’minlash;
  
• 
  bank faoliyatida ma’muriy buyruqbozlik va byurokratiyani kamaytirish;
  
• 
  Xodimlar malakasini oshirish uchun chet elga almashinuv dasturlarida ishtirok etish.
  
• 
  2-3 yil muddatga tijorat foizida kafillik asosida mikroqarz kreditlarini 50.0 mln so’mgacha miqdorda ko’proq ajratish;
  
• 
  Korrupsiya va boshqa qonun buzilish xolatlarini oldini olish maqsadida xodimlarning oylik ish xaqlarini oshirish xamda ularga bank uchun kelajakda sidqidildan ishlashlari uchun bankning o’zi tomonidan qurilayotgan uylar uchun kam foizda ipoteka kreditlari ajratish;
  

Xulosa o’rnida shuni qo’shimcha qilmoqchimanki AT Agrobankini rivojlantirish uchun nafaqat bank balki bankning yuridik va jismoniy mijozlari xam o’z xissalarini qo’shishlari lozim. Ya’ni fuqarolarga ishonch bildirgan xolda ularga ajratilgan imtiyozli kreditlarni mijozlar o’z vaqtida qaytarishsa bankimiz xar bir ko’rsatkich bo’yicha yuqori o’rinlar uchun kurasha olishiga ishonaman.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:

1. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti matbuot xizmati davlat rahbarining 2019–yil uchun mo’ljallangan eng muhim ustuvor vazifalar haqidagi Oliy Majlisga Murojaatnomasi;
2.2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi;
3. «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni 2016 yil;
4.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015 yil 6 maydagi “Tijorat banklarining moliyaviy barqarorligini yanada oshirish va ularning resurs bazasini rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ 2344- sonli Qarori;
5. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining «O’zbekiston Respublikasi banklarida buxgalteriya hisobini yuritish va buxgalteriya ishlarini tashkil qilish tartibi to’g’risida»gi 1834–son yo’riqnoma 2015 yil 11 iyul;
6. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015 yilning asosiyyakunlari va 2016 yilda O’zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng muxim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma’ruzasi;
7. Abduvaxidov F.T., Umarov Z.A., Djurayev K.N. Banklarda buxgalteriya hisobi. O’quv qo’llanma. –T.: TDIU, 2010. –224 b;
8. Abdullayev Yo., Qoraliyev T., Toshmurodov Sh., Abdullayeva S. Bank ishi. O’quv qo’llanma –T.: “IQTISOD-MOLIYA”, 2009 yil, 196 b;
9. Abdullayeva Sh.Z. Bank ishi. O’quv qo’llanma. –T.:TMI, 2003.–305 b;
10. Abdullayeva Sh.Z. Bank risklari va kreditlash. –T.: Moliya, 2002. b;
11 . Bank V.R. Organizasiya i buxgalterskiy uchet bankovskix operasiy: Ucheb. pos. - M.: F i S, 2014. - 153 s;
12.Diana Mak Noton, Donald Dj. Karlson, Klayton Tausend Ditd i dr. Organizasiya raboti v bankax: v 2–x tomax. Tom 2. Interprirovaniye finansovoy otchetnosti. Per. s ang. –M.: Finansi i statistika, 2016. –240 s;
13. Banklarda buxgalteriya bisobi. Darslik. I nashri. Omonov A.A., Qoraliyev T.M. TMI, -T.: dqtisod-Moliya», 2014. 241 b;
14. Navro’zova K.N. Banklarda buxgalteriya hisobi va operasion texnika. O’quv qo’llanma. – T.: “IQTISOD-MOLIYa”, 2010 yil, 280 bet;

FOYDALANILGAN VEB SAYTLAR RO’YXATI:

1. www.cbu.uz (O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki);
2. www.lex.uz (O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi);
3. www.stat.uz (O’zbekiston Respublikasi statistika ko’mitasi);
4. www.my.gov.uz (Yagona interaktiv davlat xizmatlari portal);
5. www.agrobank.uz (Aksiyadorlik tijorat Agrobanki);
6. www.banker.uz (Banklar to’g’risidagi sayt).