Avtomobil dvigateli va boshqa agregatlarini elektron boshqarish : kasb-hunar kollejlari uchun o'quv qo'llanma

/ 2
2 .6 - r a s m . 
A y lan ish lar c h a sto ta sin in g in d u k tiv d atch ig i:
/ - d o im iy m ag n it; 
2 -  qo b iq ; 3 -  dvigatel k arteri; 4 -  y u m sh o q m agnitli o ‘zak; 
5 - g'altak; 6 - tirsakli valn in g h o la tin i ko'rsatuvchi belgili tishli g'ildirak.
m enti orasidagi tirq ish d a ay lan ad ig an tishli g ild ira k d a n iborat. 
D a tch ik n in g b arqarorlik darajasi yuqori, o ‘lch a m la ri kichik, о ‘т а -
tishda havo tirq ish in in g yuqori aniqligi talab etilm aydi.
F erro m ag n it e le m e n tla m in g qarshiligini tashqi m agnit m ay- 
d o n n in g kattaligi va y o ‘nalishiga bog‘liqligiga asoslangan m ag n it- 
rezistiv d a tc h ik la r istiqbolli o ‘zgartgichlar sirasiga kiradi. Bu d a t­
c h ik la r narxi pastligi, yuqori sezuvchanligi va kichik oN cham lari 
bilan ajralib turadi.
70

---

2.8 . Havo sarfini o ‘lchash asboblari
B enzinli ichki yonuv dvigatellarini ele k tro n boshqarish tiz im ­
larida silindrlarga kiritilayotgan havo m iq d o rin i an iq o ‘lchash m u ­
him ah am iy atg a ega, c h u n k i k o ‘pch ilik h o lla rd a havo m iqdori 
p u rkalanayotgan yonilg‘i ulushini belgilash u c h u n asosiy b o sh q a ­
ruvchi om il hisoblanadi.
D vigatellam i elek tro n boshqarish tizim larid a havo m iqdorini 
aniqlash u c h u n nisbiy usul (kiritish kollektoridagi absolut bosim , 
havo h a ro ra ti va tirsakli valning ay lan ish lar c h asto tasi) asosida 
potensiom etrli va term o a n e m o m e trik havo o ‘lchagichlar ishlatiladi.
«Bosch» firm asi to m o n id a n «L -Jetro n ic» purkash tizim i u c h u n
ishlab chiqilgan potensiometrli havo olchagichning sxemasi 2.7-rasm da 
keltirilgan. H avo o ‘lchagich quyidagicha ishlaydi: to ‘rtburchakli 
o lc h o v to ‘siqchasi 2  m axsus shaklga keltirilgan quvurdagi o ‘qqa 
m ah k am lan g an . H avo oq im i o lc h o v to ‘siqchasiga ta ’sir qilib, uni 
m a ’lum (p b u rchakga buradi. P o te n sio m etr 5 bu burilishni sarf- 
lanayotgan havo hajm iga pro p o rsio n al b o ig a n kuchlanishga aylan- 
tirib beradi.
H avo o q im in in g to lq in la n is h i natijasida yuzaga keladigan teb - 
ran ish larn i s o ^ d ir is h u c h u n havo oM chagichda o lc h o v to ‘siqchasi 
bilan yaxlit tay y o rlan g a n va p lastin a k o ‘rin ish id ag i d e m p fe r m av ­
ju d . D e m p fe r havo o lc h a g ic h n in g m axsus kam erasiga jo y la s h ­
tirilgan.
D vigatel salt ish lag an d a havo silindrlarga baypas (ay lan m a) 
kanal 1 orqali uzatiladi.
Y uqori texnologik darajada tayyorlangan bu havo o lc h a g ic h
yetarli ish o n ch lilik va m etrologik tavsifga ega. Shu bilan birga 
p o te n s io m e trd a h a ra k a tla n u v c h i e le m e n tla r va k o n ta k tla rn in g
borligi bu turdagi havo o lc h a g ic h la rn in g jid d iy kam chiligi hisob­
lanadi. A vtom obillarni ishlatish sharoitlarida o lc h a g ic h n in g barch a 
e lem en tlarin in g statik, ya’ni q o ‘zglalm as b o iis h i m uhim ah a m iy at­
ga ega. Bu talabga uyurm ali, ultratovushli va term o a n e m o m e trik
havo o lc h a g ic h la r javob beradi. Lekin uyurm ali va ultratovushli 
o lc h o v tizim lari p o ten sio m etrli o lc h a g ic h kabi havoning hajm ini 
aniqlaydi. F a q a t te rm o a n e m o m e trik o lc h a g ic h yo rd am id a sarfla- 
nayotgan havoning m assasi to ‘g ‘risida m a ’lu m o t olish m um kin.
71

---