Avtomobil XX asr sivilizatsiyasining yorqin ramzi hisoblana-di

Moyli bo‘yoqlar. Moyli bo‘yoqlar tabiiy va sun’iy aliflarga quruq bo‘yovchi moddalar va to‘ldirgichlar qo‘shish yo‘li bilan olinadi. Quyuq bo‘yoqlarni ishlatishda ularga 20–50 foizgacha alif qo‘shilib, kerakli qovushoqlikkacha suyultiriladi. Keyingi payt-larda bo‘yoqlarning qovushoqligini kamaytirish va ularning ba-hosini arzonlashtirish maqsadida ularga oz miqdorda (5–10 foiz) uayt-spirit yoki skipidar qo‘shilmoqda.
Moyli bo‘yoqlar yuzalarga, odatda, ikki qatlamda sepiladi (yoki surtiladi), ko‘pchilik hollarda birinchi qatlam quritilganidan so‘ng grunt vazifasini bajaradi. Moyli bo‘yoqlar asosida hosil qilingan qoplam yuqori adgezion xususiyatga ega bo‘lib, atmosfera ta’siriga chidamli, elastikligi yuqori va neft mahsulotlari ta’sirida erimaydi. Shu bilan birga, moyli bo‘yoqlar bir qator kamchiliklarga ega, jum-ladan, hosil qilingan qoplam quritilganidan so‘ng va hatto jilolan-ganidan keyin ham yetarli darajada yaltiramaydi, qoplamni quritish

273
uchun ko‘p vaqt (24–48 soat) sarflanadi; kimyoviy mustahkamligi yuqori emas va tez eskiradi.

Shuning uchun avtomobillarni bo‘yashda moyli bo‘yoqlar sof holda ishlatilmaydi. Avtotransport korxonalarida qoplamalarni tiklashda ishlatiladigan bo‘yoqlar tarkibidagi parda hosil qiluvchi-lar aralashma holida bo‘ladi, masalan, alif (o‘simlik moyi) va qattiq parda hosil qiluvchi (smolalar) aralashmasidan foydalaniladi.

Qattiq va aralash parda hosil qiluvchilar aralashmasi asosi-dagi bo‘yoqlar. Qattiq parda hosil qiluvchilar asosidagi lok-bo‘yoq materiallaridan keng foydalaniladi. Bunday materiallar jumlasiga loklar, gruntovkalar, shpaklovkalar va emalli bo‘yoqlar kiradi. Bu materiallarning assortimenti juda ham xilma-xildir. Shuning uchun quyida avtomobillarni bo‘yashda ishlatiladigan gruntovkalar, shpa-klovkalar va emalli bo‘yoqlarning asosiy turlarigagina to‘xtalamiz.


Nitroemallar. Nitroemallarning asosiy parda hosil qiluvchisi nitrosellulozadir (selluloza va azot kislotasining murakkab efiri). Ular erituvchilarda eritilib nitroselluloza loki yoki, qisqacha, nit­ rolok olinadi. Erituvchi sifatida ketonlar, efirlar, spirtlar, benzol va ular hosilalarining aralashmalaridan foydalaniladi. Bunday ko‘p komponentli erituvchilar sifatida 646, 647, 648 raqamli erituvchi-lari ishlatiladi.
Nitrolok va pigment aralashmasi nitroemalli bo‘yoq deb yuriti-ladi. Nitroemallar asosida hosil qilingan qoplamalar bir qator afzal-liklarga ega, jumladan, xona haroratida ham tez quriydi; jilolan-ganidan so‘ng neft mahsulotlari ta’siriga uzoq vaqt chidaydi.

Shu bilan birga, nitroemallar qator kamchiliklarga ham ega, jumladan, qoplamalarning mexanik mustahkamligi yetarli darajada emas (shuning uchun ularni jilvirlash va jilolashga ancha vaqt sarf­ lanadi); nitroemal asosidagi qoplamalar 75°C gacha bo‘lgan haro-rat ta’siriga chidamli bo‘lib, 140°C gacha qizdirilganida yemirilib, o‘z-o‘zidan yonib ketishi mumkin; nitroemallar metallga yomon ilashadi, shuning uchun ular yaxshilab gruntovkalangan sirtlarga surtiladi.

274
Emal tarkibida parda hosil qiluvchi qattiq modda kam bo‘lgani-dan, pardaning qalinligi 0,01 mm dan oshmaydi, shu sababli emal-lar 4–6 qatlam qilib surtiladi.
Nitroemallarning yuqorida keltirilgan kamchiliklarini bartaraf etish uchun ularning tarkibiga asosiy parda hosil qiluvchidan tash-qari qo‘shimcha parda hosil qiluvchilar (modifikatorlar) qo‘shila-di. Bu usul asosida hozirgi zamonaviy nitroemallarning barchasi, jumladan, avtomobillarni bo‘yashda ishlatiladigan НЦ–11 turidagi nitroemallar ishlab chiqarilmoqda.

Nitroemallar juda keng tarqalgan bo‘yoqlar jumlasiga kiradi. Yengil avtomobillarning kuzovi, qanotlari va yuk avtomobillari kabinalarini bo‘yashda nitroemallardan foydalanilar edi. Keyingi yillarda. esa bu maqsadlarda sintetik (jumladan, alkidli smolalar) parda hosil qiluvchilar asosidagi bo‘yoqlardan foydalanilmoqda.