Axborot kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug‘ati
Download 9.86 Mb. Pdf ko'rish
|
|
banner ingl.: banner rus.: баннер Veb-sahifadagi reklama xarakteridagi tasvir yoki matn bloki. U reklama beruvchining Veb- saytiga yoki mahsulot yohud xizmat turi atroflicha bayon qilingan sahifalarga giper murojaatdan iborat. Bannerlar tashrifchilarni jalb etish uchun, imidjni shakllantirish yoki shu resursni siljitish uchun turli Internet – resurslarda joylashtiriladi.
Bannerni veb-sayt tashrifchisiga amalda namoyish qilish. Tashrifchining brauzeri ushbu bannerni so‘rab uni to‘la yuklaganidan so‘ng hisobga olinadi. banner reklamasi ingl.: banner advertisement rus.: баннерная реклама Biror
veb-saytni, boshqa
veb-saytlarda joylashtirilgan bannerlar yordamida reklama qilish usuli. Reklama qilinayotgan veb-saytga tashriflarlar sonini orttirish uchun xizmat qiladi, shu bilan birga kompaniyaning, mahsulotning, xizmatlarning va x.k.ning imidjini yaratish qurolidir.
Reklama maydonlari ishtirok etgan reklama tarmog‘i. Bannerlar almashish tarmoqlarining ko‘pi ochiqdir, ya’ni tarmoqning reklama siyosatiga javob beruvchi xohlagan sayt uning ishtirokchisi bo‘lishi mumkin. Bannerlarni almashish ishtirokchisi o‘z sahifalarida boshqa ishtirokchilar bannerlarini ko‘rsatadi, buning uchun u o‘z sayti sahifalarida tarmoq kodini joylashtiradi. Buning evaziga u o‘z reklamasini boshqa ishtirokchilar sahifalarida ko‘rsatish huquqi va imkoniyatiga ega bo‘ladi. O‘z reklamasini boshqa saytlarda ko‘rsatish soni boshqalar reklamasini o‘z
sahifalarida ko‘rsatishlar soniga to‘g‘ri nisbatda bog‘liq. bannerning kuyishi ingl.: burn out of a banner rus.: сгорание баннера Bannerni ma’lum banner tizimida yoki ma’lum veb-saytda ko‘rsatishlar soni oshgani sayin uni bitta foydalanuvchiga takror-takror ko‘rsatish mumkinligi ehtimoli oshadi. Bu, o‘z navbatida, bannerga javoban ochilishlar soni kamayishiga olib keladi. Banner «kuyishi» vaqti uning qanchalik ko‘p ko‘rsatilishi va u qanchalik keng auditoriyaga ko‘rsatilishi bog‘liq (bir xil ko‘rsatilishlar sonida ko‘p turli veb-sahifalarda ko‘rsatilayotgan banner uncha tez kuyib qolmaydi). Bannerning kuyib qolishi ikki ko‘rsatkichga bog‘liq – Site Reach va Site
bannerning kuyishi
48
Frequency (ushbu atamalar nafaqat veb-saytlar, balki
banner tizimlariga ham tegishli). Bannerning mavzusi va dizayni uning «kuyishi» tezligiga ta’sir qilmaydi. Banyan Systems korporatsiyasi ingl.: Banyan Systems corporation rus.: корпорация Banyan Systems Mahalliy tarmoq uyushmalarining dasturiy ta’minotini ishlab chiqaruvchi kompaniya. Banyan Systems kompaniyasi AQSHda 1983 yilda yaratilgan. Kompaniya mahalliy tarmoqlarni yaratish va ularni bir-biri bilan hududiy tarmoqlar orqali bog‘lash imkonini beruvchi blokli dasturiy ta’minotni taklif etadi.
Kaskadli manzillanadigan tezkor taqsimlangan tarmoq. Banyan tarmog‘ining tuzilmasi 16 kirish va chiqishga ega bo‘lib bir-biri bilan ulangan oddiy ulovchi elementlardan tashkil topgan. Shu elementlar ketma-ketligi orqali ma’lumotlar bloklari uzatiladi. Banyan
tarmoqlari katta o‘tkazish qobiliyatini ta’minlay oladilar, chunki, ma’lumotlar bloklari ular orqali parallel ravishda o‘tadi, yo‘naltirish vazifalarini esa, apparatlar bajaradi. Banyan tarmoqlari integral ulab-uzish bog‘lamalarda ishlatiladi. bari axborot ingl.: content rus.: контент qarang: kontent barmoq halqasi ingl.: finger ring rus.: кольцо на пальце Barmoqdagi uzuk. U moliyaviy amallarni bajarish uchun mo‘ljallangan tashqi qurilmadir. Mikroprotsessorli uzuk kompyuter kartochkasiga muqobil yechimdir. Har bir uzuk xotirasiga yozib (tikib) qo‘yilgan 64-razradli nomerga ega. Bu, AQSH banklar assotsiatsiyasi standarti tomonidan belgilangan yuqori darajadagi muhofazani ta’minlaydi. Bunday uzukning narxi kompyuter kartochkasidan ancha arzon. BASIC tili ingl.: BASIC language rus.: язык BASIC BASIC (Beginner's All-purpose Symbolic Instruction Code), «boshlovchilarga barcha maqsadlar uchun buyruq kodlari» deb atalgan til. 1960 yil o‘rtalarida Dartmut kollejida talabalar uchun John Kemeney va Thomas Kurtz tomonidan ishlab chiqilgan. Til sodda va qulay bo‘lib chiqdi va foydalanuvchilarning uncha katta bo‘lmagan tizimlar bilan muloqot maromida ishlashida katta shuhrat qozondi. O‘zining soddaligiga qaramay BASIC ko‘pgina qo‘llanmalarni ishlab chiqishda qo‘llaniladi. BASIC tili tavsifining ANSI standarti mavjud bo‘lsa ham, BASICning ko‘pchilik rusumlari kengaytmalarni o‘z ichiga oladi. Masalan, Microsoft kompaniyasining Visual
Basic mahsuloti, BASIC tilining standartiga qo‘shimcha ravishda, obektga - yo‘naltirilgan funksiyalar to‘plamini o‘z ichiga olgan. Hozirgi kunda,
BASIC tilining turli xillari
qo‘llanmalarning makrotillari sifatida qo‘shilmoqda. Masalan, Microsoft Word va Excel foydalanuvchiga shu qo‘llanmalarni sozlash va avtomatlashtirish uchun dasturlar yozish imkonini beradigan BASIC tilining rusumini qo‘shadilar. bastion ingl.: bastion host rus.: бастион Kompyuter-shluz. U tashqi va ichki tarmoqlar oralig‘iga joylashtiriladigan, tarmoqlararo ekranning dasturiy ta’minotida ishlaydi. Internet saytlardan erkin foydalanish xizmatini va ichki tarmoqni muhofazalashni ta’minlab beradi. Bay Networks korporatsiyasi ingl.: Bay Networks corporation rus.: корпорация Bay Networks Axborot tarmoqlarining tarkibiy qismlarini ishlab chiqaruvchi kompaniya. Bay_Networks kompaniyasi tomonidan AQSHda
ishlab chiqariladigan asosiy masulot to‘plagich va yo‘naltirgichlardir, jumladan asinxron uzatish usuli va Ethernet tarmoqlari uchun. Kompaniya, shuningdek, turli xil bayonnomalarini amalga oshiruvchi qurilmalarni, shu jumladan, ISDN ham ishlab chiqaradi.
Banyan Systems korpora... 49
1. Biror jarayon haqidagi axborotni davriy tartibda ro‘yxatga olish natijasi. 2. Qurilma, dastur va ma’lumotlarga ishlov berish tizimlariga hamda jarayonlar yoki foydalanuvchilarning o‘zaro ishlashiga oid algoritmni belgilovchi jami qoidalar. Masalan, aloqa liniyasi bayonnomasi – bu ma’lumotlar ulushining tuzilmasi va kodlash usullarini va uning aloqa liniyalari orqali uzatish jarayonini tartibga soluvchi qoidalar. Xalqaro Internet kompyuter tarmog‘i bayonnomalari – bu IP bayonnomalaridir. bayroq ingl.: flag rus.: флаг 1. Dasturdagi o‘zgaruvchi. U muayyan shartlar bajarilganda dasturga axborot beradi. 2. Ma’lumotlarni sinxron uzatishda bayroq – maxsus sakkiz bitli signal (odatda 01111110), axborot kadrining boshi va oxirini belgilash uchun ishlatiladi. Bir kadrni boshqasidan farqlash va tarmoqda, uni o‘tkazish qobiliyatini oshirish maqsadida, qurilmalarni sinxronlash uchun ishlatiladi. 3. Ma’lumotlar elementini odatdagidan farqli ekanini bildiradigan maxsus belgi. Misol uchun, jadval yozuvi xatolik bayrog‘ini o‘z ichiga olgan bo‘lishi mumkin, bu yozuv xato ma’lumotlardan iboratligini bildiradi. 4. Yer shari atrofidagi optik tolali kanal. Bayroq inson qo‘li bilan yaratilgan eng uzun tuzilma bo‘lib, bu kabelning uzunligi 17,000 milni va o‘tkazish qobiliyati sekundiga 10 gigabitni tashkil qiladi. Kabel asosan dengiz tubiga, Yaponiya bilan Buyukbritaniyani birlashtirib, Xitoy, Tailand, BAA, Italiya va yana olti mamlakat hududlaridan o‘tkazilib yotqizilgan.
Sakkiz bitga teng bo‘lgan axborot miqdorining asosiy o‘lchov birligi. Keng ishlatiladigan qisqartirishlar: Kb = Kilobayt = 210 bayt, Mb = Megabayt = 220 bayt, Gigabayt (Gb) =230 bayt, Terabayt (Tb) =240 bayt, Petabyte (Pb), Exabyte (Eb), Zettabyte (Zb), Yottabyte (Yb).
Ko‘rilayotgan mazkur loyiha
yechimini taqqoslash uchun qabul
qilinadigan boshlang‘ich loyiha yechimi. BBS qisq.: Bulletin Board System qarang: elektron e’lonlar taxtasi BCC qisq.: Blind Carbon Copy Ko‘r ko‘chirma nusxa. e-mail sarlavhasidagi ko‘chirma nusxa yuboriladigan manzil. Shu bilan birga BCC oluvchiga xabarning barcha manzil egalari ma’lum emas.
Ikkilik-o‘nlik sanoq tizimida ifodalangan son. Sonlarni, bir baytda ikki xonali o‘nlik sonlar razradi bilan kodlashga asoslangan ifodalash usuli.
Domenning zahiraviy nazoratchisi. Windows NT domenidagi dastlabki domen nazoratchisini (PDC) zahiralash va undan bir qism yuklanmani kamaytirish uchun ishlatiladigan kompyuter. BDC ma’lumotlar bazalarining hisob yozuvlari bilan birga,
zahira nusxasini, domenni xavfsizlik siyosati fayllarini zahira nusxasini va erkin foydalanish skriptlarini o‘z ichiga olgan. Agar domenning bosh nazoratidan foydalanish mumkin bo‘lmasa, BDC domenni boshqarish bo‘yicha asosiy vazifalarni bajaradi. BDE qisq.: Borland Database Engine Borland firmasining ma’lumotlar bazasidan erkin foydalanish texnologiyasi. (API)
texnologiyasi Borland Int. firmasi tomonidan ma’lumotlar bazasidan o‘zaro
aloqada foydalanish uchun ishlab chiqilgan. BDE ni yaratish loyihasi 1990 yildan boshlangan; dastavval bu texnologiya ODAPI (Open Database API) nomi bilan taqdim qilingan.
1. Kodlashtirilishi, kompyuterga kiritilishi va uning displey ekranida ko‘rsatilishi mumkin bo‘lgan hisoblash tizimi tomonidan ruxsat B belgi
50
etilgan belgilar to‘plami elementi. Belgilarga harf, raqam, qavs va ayirish belgilari hamda arifmetika amallari belgilari, shuningdek maxsus, boshqaruv va soxtagrafik belgilar kiradi. Hisoblash tizimi erkin foydalanish mumkin bo‘lgan deyarli barcha belgilar kompyuter xotirasiga klaviatura yordamida bitta yoki bir guruh tugmalar bosilishi orqali kiritilishi mumkin. Hisoblash tizimlarining aksariyati belgilarni taqdim etish uchun alohida shakllar bilan birga ASCII (American standard code for information interchange) kodidan foydalangan. Ushbu kodlarda 256 belgi 0 dan 255 gacha bo‘lgan sonlar sifatida aks etgan. Matnlarni tuzish va choplash uchun maxsus dasturlar – matn muharrirlari va matnga ishlov beruvchilar xizmat qiladi. Ularning ko‘pi standart ASCII to‘plamida yo‘q bo‘lgan belgilarni, masalan, grek alifbosi belgilarini, kiritish va ekran va printerga chiqarish imkonini beradi.
2. Biror narsani belgilash uchun ishlatiladigan bitta yoki birin-ketin joylashgan belgilar ketma- ketligi.
Belgilarni tanish va matn tasvirini matnga o‘zgartirish uchun mo‘ljallangan tizim. OCR tizimlarining muhimligi shundaki, ular statsionar yoki qo‘l skanerlari yordamida, tabiiy tilda yozilgan matnlarni avtomatik kiritish va tanish imkonini beradi. Eng yaxshi tizimlar, belgilarni tanishda 99,5% ishonchlilikni ta’minlaydi. OCR tizimlari o‘qitilmaydigan va o‘qitiladiganlarga bo‘linadi. Tizimning ishi, kiritilayotgan matnni
qog‘oz tashuvchida bosilishi sifatiga ko‘proq bog‘liq.
Ko‘pchilik foydalanuvchilar Interneting barcha mazmuni – kontent ham, xizmat ham – bepul ekanligiga o‘rganib qolgan. Bundan tashqari, Internet ko‘p hollarda “oddiy” hayotda pulga sotiladigan narsalarni teginga olish imkonini beradi – gazetani nashr qilish, kitob matni, telefon
ma’lumotnomasi, uyali
telefonga xabarlar (SMS) jo‘natish va h.k. Odatda biror narsaning tekin
tarqatishdan maqsad
– reklamadir. Bunda axborotni olish yoki
xizmatlardan foydalangani uchun foydalanuvchi reklamani ko‘rish orqali
to‘laydi (televideniyedagi kabi). Internetda muntazam reklama kampaniyalari o‘tkaziladi (viktorina, lotereya, musobaqalar va h.k.), va
ular davomida tegishli sayt
tashrifchilariga sovg‘alar beriladi. Ba’zan
kompaniya faqatgina anketani to‘ldirganingiz uchun esdalikliklarni yoki o‘z mahsuloti namunalarini tarqatadi. Internetda maxsus bepul narsalar kataloglari, ya’ni qayerda va nimani bepul olish mumkinligi haqida axborotni yig‘uvchi saytlar mavjud. bepul dasturiy ta’minot ingl.: freeware rus.: бесплатное программное обеспечение Bepul tarqatiladigan va ayrim hollarda pulga sotib olingan dasturiy ta’minot kabi ishlay oladigan dasturiy ta’minot. Bepul dasturiy ta’minot ayrim dasturchilar, tashkilotlar va davlat muassasalari tomonidan yaratiladi. Shuni nazarga tutish
kerakki, bepul
dasturiy ta’minotda xatolar bo‘lishi mumkin, bu holda kafolatlar va
xizmat ko‘rsatish ko‘zda tutilmaydi. Shu bilan birga, shartli – bepul dasturiy ta’minot ham mavjud,
bunday dasturlarni ishlab chiquvchilar ayrim foydalanuvchilarga boshqalarga tarqatmaslik sharti bilan bepul beradilar.
Xato bitlar chastotasi. Ma’lumotlarni uzatishda xato bitlarning paydo bo‘lish jadalligi.
Ma’lumotlarga ishlov berish tizimidan ruxsatsiz erkin foydalanish.
Beruxsat erkin foydalanishning oldini olish yoki o‘ta murakkablashtirish uchun mo‘ljallangan dasturiy, texnikaviy yoki dasturiy-texnikaviy vosita.
belgilarni optik o‘qish
51
beta testlash ingl.: beta testing rus.: бета-тестирование Dasturiy mahsulotni bozorga chiqarishdan avval sinash uchun ishlatib ko‘rish. Ishlab chiqaruvchi firma sinovlaridan o‘tkazilgan dasturning dastlabki versiyasi (beta-versiya) hujjatlarning dastlabki versiyasi bilan birga, ekspert sifatida ko‘riladigan nufuzli potensial foydalanuvchilarga rasmiy ravishda tarqatiladi. Ular dasturlarni funksional imkoniyatlarini tekshiradilar, hujjatlarni dasturlarga mos kelishini ko‘rib chiqadilar. Beta–testlash jarayonida, dasturni ishlash va sinash davrida payqamay qolingan bevosita mahsulotni ishlatish bilan bog‘liq xatolar aniqlanadi. Ishlab chiqaruvchi – firma beta-testlash natijalariga ko‘ra dasturiy mahsulotga tuzatishlar kiritgandan so‘ng,
uning nusxalari ko‘paytiraladi va bozorga chiqariladi
Sun’iy tafakkur va neyron tarmoqlarida masalalarni yechish uchun foydalaniladigan til. Hozirgi kunda bunday tillar ishlab chiqish bosqichida turibdi.
BGA tanasi. Mikrosxemaning tutashmalar guruhini zo‘ldirlar matritsasi shaklidagi tuzilishi. Mikrosxema plataga payvandlanadi. BGP qisq.: Border Gateway Protocol BGP
bayonnomasi chegara
tarmoqlararo bayonnoma. NSFNET tarmog‘ida EGP bayonnomasini ishlatish tajribasi asosida yaratilgan tashqi yo‘naltirish bayonnomasi. RFC da 1163 va 1164 tartib raqamlari bilan berilgan. bibliografik ta’rif ingl.: bibliographic description rus.: библиографическое описание Hujjat
haqidagi bibliografik ma’lumotlar majmui. Ma’lumotlar o‘rnatilgan qoidalarga binoan beriladi va u hujjatni aniqlab umumiy tavsiflashga xizmat qiladi. Big Blue IBM
(International Business Machines Corporation) kompaniyasining jargon nomi. Ko‘k rang (Blue) IBM kompaniyasining korporativ rangidir. bilimlar ingl.: knowledge rus.: знания 1. Aniq bir predmet sohada inson bilimlarini aks ettiradigan va bilimlar bazasida saqlanadigan axborot turi. 2. Shu turdagi obyektlarning barcha joriy (oraliq) holatlari to‘plami va obyektning bir tavsifidan boshqa tavsifga o‘tish usullari. Bilimlarga ichki tushuna
olish, tuzulmalashganlik, bog‘langanlik, faollik xosir. Boshqacha aytganda, «bilimlar = dalillar + etiqod + qoidalar». bilimlar bazasi (BB) ingl.: knowledge base (KB) rus.: база знаний (БЗ) 1. Aniq bir predmet sohasi bo‘yicha dalillar va qoidalar shaklida rasmiylashtirilgan bilimlar to‘plami. 2. Inson tomonidan aniq predmet sohasi bo‘yicha yig‘ilgan bilimlarni kompyuterda ifodalash uchun
mo‘ljallangan semantik (ma’noli) model. 3. Biror bir predmet sohasiga oid tushuncha, qoida va dalillarning tizimlashgan majmuini saqlash uchun bitta fayl yoki maxsus tashkil qilingan fayllar to‘plami. Bilimlar bazasi (BB) sun’iy tafakkur (intellekt) masalarini yechishda keng qo‘llaniladi. Intellektual va ekspert tizimlarda BBning ikki muhim sinfi ishlatiladi. Statik BB masalani yechish davomida o‘zgarmaydigan muayyan sohaning o‘ziga xos xususiyatlarini ifodalovchi ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi. Dinamik BB muayyan masalani yechish uchun ahamiyatga ega bo‘lib, uni yechish jarayonida o‘zgarib boradigan (masalan, tajribaviy tadqiqotlarni o‘tkazish davrida) ma’lumotlarni saqlash uchun xizmat qiladi. Har bir BB ma’lumotlar, qoidalar va mantiqiy xulosa chiqarish mexanizmlari to‘plamini o‘z ichiga oladi. Uning
faoliyatini bilimlar bazasining boshqarish tizimi aniqlab beradi. Download 9.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|